طرح توجیهی ساخت آکواریوم و استخر پرورش ماهی
با توجه به تنوع گونه ای (آب شور و آب شیرین) و زیستی بسیار زیاد ماهیان زینتی و عادات و نیازهای تولیدمثلی و غذایی متفاوت، جزئیات فرایند تولید که بازگو کننده مراحل مختلف تکثیر نیز باشد به طور کامل مقدور نیست، در زیر به شرح برخی از مراحل مهم ساخت آکواریوم و استخر پرورش استاندارد ماهیان می پردازیم. در صورتی که پرورش ماهیان زینتی در مقیاس بزرگ صورت پذیرد در انتخاب محل تکثیر و پرورش ماهیان زینتی باید به نکات زیر توجه نمود:
- محل پرورش این ماهیان باید در منطقه ای خارج از شهر و عاری از آلودگی های معمول آب های سطحی باشد تا بتوان علاوه بر کاستن احتمال آلودگی های معمول آب های سطحی و مسمومیت ماهیان، برای کسب مجوز حفر چاه سطحی از سازمان جهاد کشاورزی اقدام نمود.
- کارگاه باید ترجیحاً در منطقه ای احداث شود که از نظر آب و هوایی با گونه های پرورشی ماهیان زینتی سازش داشته باشد و از آنجا که اکثر گونه های ماهیان زینتی در دمای بین 30 – 20 درجه سانتی گراد تکثیر و پرورش می یابند مناطق معتدل و گرمسیری برای احداث کارگاه مناسب تر از مناطق سردسیر کوهستانی می باشند زیرا در این مناطق انرژی زیادی برای افزایش دمای آب مصرف می گردد که سبب افزایش هزینه تولید می شود.
- برای توسعه مشاغل کوچک اخیراً تحت شرایط خاصی مجوز تولید ماهیان زینتی در مناطق شهری نیز بر اساس ضوابط موجود صادر می شود. این موضوع پرورش ماهیان زینتی را در حوزه کسب و کار خانگی قرار داده است.
احداث کارگاه (آکواریوم و استخر پرورش ماهی)
در مراحل ساخت کارگاه باید به این نکته توجه کرد که عایق بندی کارگاه باید با دقت زیادی صورت گیرد مخصوصاً اگر کارگاه در مناطق معتدل یا سردسیر واقع شده باشد. معمولاً کارگاه های تکثیر از نور طبیعی به میزان کمی استفاده می کنند. برای ساخت یک گارگاه متوسط فضایی به اندازه 300 متر مربع کافی است. این کارگاه باید قسمت های زیر را دارا باشد:
1. سالن حوضچه های سیمانی : که حوضچه هایی به ابعاد 1×1 متر در آن تعبیه شده است.
2. سالن آکواریوم : از آنجا که بعضی از گونه ها برای تکثیر و پرورش لاروها حتماً نیازمند محیط آبی کوچک که وضعیت سلامتی ماهی در آن قابل مشاهده باشد، هستند؛ لذا قسمتی از کارگاه باید به سالن آکواریوم با آکواریوم هایی با ابعاد 50×30×100 تبدیل گردد.
- سالن تکثیر مولدین : بعضی از گونه ها که انتخاب جفت دارند، برای تکثیر نیاز به آکواریوم هایی با ابعاد 50×30×50 و برخی از گونه ها که به صورت گله ای تخم ریزی می کنند، نیاز به آکواریوم هایی به ابعاد 50×30×100 دارند.
- سالن پرورش لاروها : پرورش لاروها حتماً نیاز به محیط آبی کوچک دارد تا بتوان وضعیت سلامتی ماهی را مشاهده كرد؛ بنابراین قسمتی از کارگاه باید به سالن آکواریوم با آکواریوم هایی با ابعاد 50×30×100 تبدیل گردد.
3. اتاق غذاسازی :
اتاق غذاسازی غذاهای دستی : در این محل تجهیزات غذاسازی شامل چرخ گوشت، میکسر، یخچال و فریزر وجود دارد و آماده سازی و تهیه خوراک ماهیان در این اتاق انجام می شود.
اتاق غذاسازی غذاهای زنده : در این محل تهیه و تولید غذای زنده نظیر ناپلئوس، آرتمیا، لارو پشه، دافنی و کرم خونی صورت می گیرد.
4. آزمایشگاه و اتاق قرنطینه و درمان که آزمایش های اولیه ماهیان بیمار و خریداری شده در این قسمت انجام می گیرد.
5. انبار و دفتر تأسیسات
6. اتاق نگهداری تجهیزات
ساختار آکواریوم
از نظر شکل متنوع بوده و به صورت مکعب مستطیل، شش وجهی، هشت وجهی، کروی و استوانه ای و اشكال مشابه دیگر وجود دارند. بهترین نوع آن، مکعب مستطیلی است. این به دلیل داشتن تهویه زیاد، فضای بیشتر برای ماهی و سهولت تمیز کردن آن است. هر چه اندازه آکواریوم بزرگتر باشد بهتر است؛ زیرا مدیریت و بررسی کیفی در مقیاس و حجم زیاد آسان تر است. به علاوه کنترل بیماری ها راحت تر صورت می گیرد.
| مساحت | طول × عرض |
| حجم | طول × عرض × ارتفاع |
| حجم آب | طول × عرض × ارتفاع × 6/23 |
| وزن آكواریوم محتوی آب | طول × عرض × ارتفاع × 6/23 × 10 |
| تبدیل سانتی گراد به فارنهایت | 32 + ( 1/8 × سانتی گراد ) = فارنهایت |
| تبدیل فارنهایت به سانتی گراد | 1/8 / ( 32 – فارنهایت ) = سانتی گراد |
| یک گالن آب برابر با 4/54 لیتر (انگلیسی) و 3/75 لیتر (آمریكایی) است. | |
انواع مختلف آکواریوم
قرنطینه : آکواریوم های کوچک به حجم 10 لیتر که فقط به پمپ هوا و فیلتر نیاز دارند و برای ساخت آنها از شیشه های به قطر 2 میلی متر استفاده می شود. این آکواریوم ها برای نگهداری ماهیان خریداری شده و به طور موقت جهت اطمینان از سلامت آنها به کار می روند.
تکثیر و پرورش : به طور کلی چون نگهداری انواع ماهیان در یک آکواریوم، امکان تولید مثل آنها را از بین می برد لازم است برای تخم ریزی، ماهیان از هم تفكیک شوند و آکواریوم با طراحی خاص بسته به نوع گونه آماده شود. مثلاً برای تخم ریزی سیچلایدها از یک گلدان وارونه، برای آنجل از یک تخته سنگ صاف با زاویه 50 درجه و برای کاراسین ها پوشش گیاهی نیاز است. محل قرارگیری آکواریوم های تکثیر از اهمیت به سزایی برخوردار است؛ زیرا برخی از ماهیان زینتی به نور شدید و تردد زیاد حساسیت دارند و باید شرایط محیطی برای این نوع آکواریوم ها قابل کنترل باشد. حتی گاهی رنگ پس زمینه آکواریوم نیز دارای اهمیت است.
آب شور : به دلیل مشکلات موجود در فراهم کردن امکانات برای این گونه ها، در مناطقی که آب شور دریا به صورت طبیعی در دسترس نیست، درصد کمی از ماهیان آکواریومی را به خود اختصاص می دهند. یکی از مشکلات اساسی در نواحی دور از دریاهای آزاد، تهیه آب مورد نیاز این آکواریوم ها است. ماهیان آب شور نیاز به رسیدگی بالا دارند معمولاً هزینه های نگهداری آنها بالا بوده و نیاز به مخازن بزرگ و مرجان های زنده و یا مرده دارند.
آماده سازی استخر
اولین و مهم ترین بخش پرورش ماهی، آماده سازی استخرهای پرورش است، به طوری که اثرات آن در تمام طول دوره پرورش مشهود است.
آماده سازی استخر پرورش ماهیان گرمابی
آماده سازی استخرهای خاکی که عمدتاً برای پرورش ماهیان گرمابی (کپور ماهیان) مورد استفاده قرار می گیرند، شامل تمام فعالیت هایی است که استخر را از هر نظر برای انتقال ماهی به آن مهیا کند و شامل مراحل زیر می باشد :
- تخلیه و پاكسازی استخرها (در صورت استفاده از استخر در دوره قبل)
- آهک پاشی و كلرزنی
- برداشت خاک سیاه و لجن
- خشک كردن بستر خاک استخر
- شخم و دیسک زدن بستر استخر
- ترمیم دیواره ها و شیب بندی كف استخرها
- آهک پاشی مجدد و آب گیری اولیه
- دادن كود پایه
- آب گیری نهایی
- نصب و كنترل صافی ها
آماده سازی استخر بتنی پرورش ماهیان سردابی
- تخلیه و پاكسازی استخرها
- شست وشوی استخرها
- خشک كردن استخر
- ضدعفونی و شعله افکنی
- شست وشوی بقایای مواد ضد عفونی كننده
- آب گیری استخر
به دنبال یک فرایند آماده سازی مناسب می توان راندمان استخر را بالا برد و همچنین به ثبات پارامترهای فیزیکی وشیمیایی کمک زیادی کرد.
وسایل و تجهیزات مورد نیاز پرورش ماهی :
- چکمه مخصوص پرورش ماهی و ماسک ، پمپ انتقال آب و غذاده خودکار
- هواده (انواع آن : هواده های پدالی، هواده های ایرجت، هواده اسپلش، هواده ونچوری)
- دستگاه رقم بندی ، دماسنج ، نگهدارنده صافی های زیستی ، قالب های هوادهی و ترازو
- ساچوک (ساچوک توری نسبتاً كوچك قیفی شكل با یك دسته چوبی یا فلزی كه برای گرفتن ماهی ها استفاده می شود.)
- كپسول اكسیژن با حجم بالا (تأمین اكسیژن اضطراری) ، دستگاه انكوباسیون و اکسیژن ساز (مخلوط کننده آب و اکسیژن)
- انواع صافی (مستغرق، چکه ای، توری دوار) ، pH متر ، اکسیژن متر و دستگاه UV
- تزریق کننده اکسیژن (پمپ مخلوط کننده آب و اکسیژن)
- دستگاه اندازه گیری اکسیژن ، پمپ هواده (اسپلش) و ظروف انتقال آب از استخر
- سنسور سطح آب (برای كنترل ارتفاع آب) ، سیستم هشدار دهنده (برای اعلام خروج از محدوده مجاز) و هم زن كربنات كلسیم یا آهک (برای كنترل pH )
- پمپ شست وشو ، پمپ رسوبات و پمپ مربوط به حوضچه دفع نیترات
- تزریق كننده اكسیژن (برای تأمین اكسیژن اضطراری) ، جاروب استخری ، پکیج زنده فروشی ، تراف انکوباتور و دستگاه گاز زدا
مهم ترین عوامل رشد و تغذیه خوب ماهی اكسیژن مناسب و برای ماهیان سردابی مانند قزل آلا، آب سرد حاوی اکسیژن زیاد است كه میزان اكسیژن محلول در آب بستگی به درجه حرارت آن دارد. هر چه آب گرم تر باشد اكسیژن محلول در آن كمتر است. مثلاً برای قزل آلا 8 میلی گرم در لیتر اكسیژن نیاز است كه در استخر خروجی آب نباید كمتر از 6 میلی گرم باشد به همین علت از دستگاه های هواده نیز حتماً باید استفاده شود تا رشد و تغذیه مطلوب ماهیان حاصل شود.
انواع هواده
هوادهی اساساً به دو روش صورت می گیرد:
- هوا از بیرون به وسیله کمپرسورها گرفته و به داخل آب تزریق می شود چنین هواده هایی را هواده های پنوماتیکی می نامند.
- به آب انرژی داده می شود تا آب با انرژی بیشتر خود به خود اکسیژن را از هوا بگیرد چنین هواده هایی را هواده های هیدرولیکی می نامند.
تعمیر و نگهداری هواده ها در استخر پرورش ماهی : موتورهای تولید کننده برق باید در مقابل ریزش و ترشح روغن محافظت شوند و محورهای گردان به صورت دوره ای و به موقع بررسی گردند. دیفرانسیل ها در هواده های چرخ پره ای که دارای قدرت زیاد هستند باید برای نشت آب بررسی شده و در صورت وجود نشت تعمیر شوند. همچنین باید اتصالات برقی این دستگاه ها عایق و ایمن بوده و به صورت دوره ای بررسی شوند زیرا اتصال برق به آب موجب تلفات و ایجاد خسارت می شود.
هوادهی،فیلتراسیون و تأمین هوای مورد نیاز ماهیان پرورشی در آکواریوم : یک دستگاه تنظیم هوا برای کمک به تنفس ماهیان در درون آکواریوم مورد نیاز است. این دستگاه ها معمولا هوا را از پمپ به سنگ های هوا منتقل می کند که در این سنگ ها هوا تبدیل به حباب های ریز می شود و حرکت این حباب ها به بالا باعث به گردش در آمدن آب آکواریوم شده بنابراین به جذب اکسیژن از سطح آب کمک می کند. پمپ هوا حتماً باید در سطح بالاتری از سطح آب قرار گیرد تا اگر به هر دلیلی از کار افتاد، آب به درون پمپ برنگشته و باعث خرابی آن نشود. اگر به دلایلی نتوان پمپ را بالاتر از سطح آب قرار داد، باید در مسیر هوا در نزدیک پمپ یک سوپاپ برگشت پذیر نصب شود. این عمل باعث می شود هوا به درون آکواریوم جریان داشته باشد ولی مانع از برگشت آب به درون پمپ شود.