شاید این عنوان در نگاه اول کمی عجیب به نظر برسد. مگر دستگاه خودپرداز بجز پرداخت وجه و سایر سرویس ها، درآمد هم دارد؟ بهتر است کمی به عقب برگردیم. زمانی بانک ها فقط به مشتریان یا به اصطلاح دارندگان کارت خودشان خدمات می دادند. پس از اتصال بانک ها توسط شبکه شتاب (شبکه تبادل اطلاعات بین بانکی) در سال ۱۳۸۱، و ارائه خدمات بانک ها به مشتریان یکدیگر، قوانینی وضع شد.
شبکه شتاب با هدف یکپارچه کردن و به هم پیوستن سامانه های کارت تمامی بانک های کشور آغاز به کار کرد. در حال حاضر به عنوان سوئیچ ملی کارت بانک در کشور فعال می باشد. بانک صادر کننده کارت، Issuer و بانک پذیرنده، Acquirer نامیده می شود. فرض کنید حساب بانکی و کارت شما در بانک پارسیان می باشد و شما برای دریافت وجه به بانک ملی مراجعه می نمایید.
در این مثال، پارسیان صادر کننده و ملی پذیرنده کارت شما می باشد. در صورتی که شما از خودپرداز بانک خودتان وجهی دریافت نمایید، بانک مشمول کارمزد نخواهد بود. اما اگر شما از خودپرداز بانک دیگری دریافت وجه نمایید، بانک صادرکننده (بانکی که شما در آن حساب دارید) طبق بخشنامه بانک مرکزی، موظف به پرداخت کارمزد می باشد.
دلیل پرداخت کارمزد هم ارائه سرویس پرداخت وجه توسط بانک پذیرنده به بانک شماست. بانک پذیرنده، امکانات شامل دستگاه و وجه نقد و شبکه و سایر ملزومات آنرا فراهم نموده و به شما که مشتری اش نیستید، سرویسی ارائه داده است و لذا باید کارمزد دریافت نماید.
کارمزد دستگاه خودپرداز
طی بخشنامه مورخ ۱۳۸۶/۱۰/۲۰ بانک مرکزی مقرر شد که از تاریخ ۱۳۸۶/۱۱/۲۰ کارمزد برداشت وجه در شبکه شتاب بدین شرح باشد :
کارمزد قابل پرداخت به بانک پذیرنده، از طرف بانک صادر کننده، معادل ۱.۱۵ درصد مبلغ تراکنش می باشد. به عنوان مثال اگر مشتری بانک پارسیان، از خودپرداز بانک ملی، ۱۰۰ هزار تومان وجه دریافت نماید، بانک پارسیان کارمزدی معادل ۱۱۵۰ تومان به بانک ملی پرداخت می نماید.
(در مطلب عنوان شده که ۱.۱ درصد سهم پذیرنده و ۰.۰۵ درصد سهم صندوق مشاع می باشد). بانک صادر کننده همچنین مبلغ ثابت ۱۰۱۳ ریال کارمزد به شبکه شتاب پرداخت می کند.سایر تراکنش ها نیز کارمزدهایی دارند که توسط دارنده یا صادر کننده کارت یا هردو به پذیرنده و شتاب پرداخت می گردد.
قیمت عابربانک ؟
فروش عابربانک در سایت دیوار غیر قانونی نیست. این واکنش بانکی‌ها به آگهی‌های عجیب خرید و فروش دستگاه ATM است. البته آنها می‌گویند در حال حاضر که دلار جهش قیمت داشته، قیمت عابربانک بشدت بالا رفته و این در حالی است که درآمد آنها از تراکنش‌های بانکی ثابت مانده.
بانکی‌ها می‌گویند معمولاً خرید هر دستگاه خودپرداز برای نظام بانکی بالای ١٠٠میلیون تومان آب می‌خورد، بنابراین نصب آن در مکان‌هایی که تراکنش‌های مالی و برداشت وجه در آن کم باشد به هیچ وجه برای بانک‌ها نمی‌صرفد. عابربانک‌هایی که مالک شخصی دارند و در دیوار آگهی می‌شوند، معمولاً عابربانک‌های دست دوم هستند.
خودپردازهای دست دوم که معمولاً در کشورهای هند و ترکیه تولید شده‌اند، قیمت‌های متفاوتی دارند. دستگاه NCR که تولید چین بود و در ایران فقط مدل بازسازی شده دارد، بین ٢٠ تا ٣٥میلیون تومان قیمت دارد. دستگاه LG قیمتی حدود ٤٥ میلیون تومان دارد و دستگاه هیوسانگ که کره‌ای است هم ٥٥ تا ٦٥ میلیون تومان قیمت دارد.
البته برخی از شرکت‌ها حاضر به فروش اقساطی دستگاه خودپرداز هستند اما در این روش باید چند میلیونی بیشتر پول پرداخت کنید. اگر بخواهید صاحب یک خودپرداز نو شوید، باید سر کیسه را شل کنید و دست‌کم ٣٠میلیون تومان بیشتر پول بدهید. درودگر که مسئول فروش شرکت عرضه‌کننده دستگاههای خودپرداز است.
دراین‌باره به «شهروند» می‌گوید: «خرید خودپردازهای نو به دلیل قیمت بالایی که دارند برای مردم عادی نمی‌صرفد و معمولاً بانک‌ها که مشکل بودجه‌ای ندارند و تمامی کارمزد حاصل از تراکنش‌های بانکی به جیب آنها می‌رود، به سراغ این دستگاههای نو می‌روند.» جالب است که هزینه تعمیر دستگاههای خودپرداز در ایران بسیار بالاست و صاحبان این دستگاه‌ها برای فرار از چنین هزینه‌هایی در همان ابتدای کار با هزینه‌ای بین ٥ تا ٧ میلیون تومان عابربانک‌های خود را گارانتی می‌کنند.
چطور از بانک‌ها سوییچ بگیریم؟
برای درآمد داشتن از عابربانک‌ها قدم دوم بعد از خرید دستگاه این است که نظر چند بانک را جلب کنید تا به عابربانک‌تان خدمات بدهند. آنها در ازای ایجاد یک سپرده بانکی، به عابربانک شما خدمات می‌دهند و البته سود خودشان را هم برمی‌دارند. به خدماتی که بانک‌ها به عابربانک‌تان می‌دهند، اصطلاحاً «سوییچ کردن» می‌گویند.
در حال حاضر بسیاری از بانک‌ها به سرمایه گذاران عابربانک سوییچ می‌دهند، اما بیشتر عابر بانک‌های موجود در سطح شهر به بانک‌های انصار، شهر، کوثر و اقتصاد نوین سوییچ شده است.
البته برای سوییچ گرفتن از برخی از بانک‌ها، هویت فردی که خواهان دریافت دستگاه است باید تأیید و فاقد سوء پیشینه باشد و البته ۵۰ میلیون تومان ضمانت نامه در وجه بانکی که ارایه‌دهنده سوییچ است، صادر کند. ناگفته نماند که برخی از فروشندگان عابربانک برای جذب مشتری بیشتر، امور مربوط به گرفتن سوییچ را هم انجام می‌دهند و مشکلی از این بابت برای سرمایه‌گذار پیش نمی‌آید.
درآمد حاصل از خودپرداز
طبق مطالب فوق، هر بانک، بسته به اینکه چه تعداد خودپرداز نصب شده و چه تعداد کارت صادر شده دارد، در نهایت مبالغی به عنوان کارمزد پرداخت و دریافت می نماید و پس از کسر این مبالغ، در نهایت، بدهکار یا بستانکار شبکه بانکی می شود.
بانک هایی که تعداد بیشتر و گستردگی مناسب تر شبکه خودپرداز دارند، ممکن است بستانکار شده و بانکهایی که به نسبت کارت های بیشتری صادر کرده اند و دستگاه های کمتری دارند، ممکن است بدهکار شوند. این مبالغ بانک ها را بر آن داشت که در قدم اول نسبت به نصب دستگاههای خارج از شعبه اقدام نمایند.
اجاره مکان برای نصب خودپرداز
قدم بعدی این است که جایی را برای عابربانک‌تان انتخاب کنید. اگر بخواهید این کار را در خیابان انجام دهید، حتماً باید مجوز شهرداری داشته باشید که معمولاً این مجوز به سادگی به اشخاص داده نمی‌شود. بنابراین باید فروشگاه یا ملک شخصی را متقاعد کنید که عابربانک را در قلمرو او نصب کنید.
تابستان پارسال بود که اخباری منتشر شد مبنی بر اینکه تعدادی از سارقان، دستگاههای خودپرداز را که در محیط فیزیکی نامناسبی قرار داشتند، به سرقت بردند. هرچند این سارقان خیلی زود پیدا شدند و اقدامات آنها نتیجه مطلوب نداشت، اما بدون تردید اگر در هنگام نصب خودپرداز موارد ایمنی را رعایت نکنید، سرمایه میلیونی‌تان در کسری از ثانیه به سرقت می‌رود.
برای اینکه از سرقت درامان بمانید و البته سود بیشتری به جیب بزنید، بهتر است که دستگاههای خودپرداز را در یک مغازه و فروشگاه نصب کنید. البته باید کرایه محل نصب عابربانک‌تان را هم بپردازید. به این ترتیب بخشی از سود ناشی از دریافت این خودپرداز را باید به صاحب ملک پرداخت کنید.
البته معمولاً صاحبان خودپرداز زیر بار این قضیه نرفته و ترجیح می‌دهند که به صاحب مغازه اجاره‌ای را به صورت ماهیانه پرداخت کنند. گشتی در بازار نشان می‌دهد که اجاره نصب دستگاه خودپرداز در تهران بسته به جای آن ماهانه بین ١٥٠ تا ٣٠٠هزار تومان است.
واگذاری دستگاه خودپرداز به اشخاص
پس از آن، برخی بانک ها با ارائه مجوز ارتباط دستگاه خودپرداز به شبکه بانک، اقدام به تسهیم این کارمزد با اشخاص حقیقی کردند. بدین ترتیب که با تسهیم کارمزدهای دریافتی از دستگاه مربوطه با مالک دستگاه، اشخاص حقیقی را ترغیب کردند تا نسبت به سرمایه گذاری در این حوزه و خرید خودپرداز اقدام نمایند.
اشخاص حقیقی با سرمایه شخصی و یا با اخذ تسهیلات بانکی، اقدام به خرید دستگاه های خودپرداز از شرکت ها کرده و پس از طی فرایند مربوطه، دستگاه را به سوئیچ بانک متصل کرده و کلیه خدمات آنرا از جمله پول گذاری انجام می دهند. سپس بانک مربوطه، کارمزدهای دریافتی از سایر بانک ها را محاسبه و بخشی از آن (مثلاً ۶۰ درصد) را به مالک دستگاه پرداخت می نماید. درآمد دستگاه خودپرداز با ورود چند بانک به این عرصه، اشخاص حقیقی را ترغیب کرده که در این حوزه سرمایه گذاری نمایند.
کارمزد پرداخت وجه طبق این فرمول محاسبه می شود: مبلغ پرداختی x سهم پذیرنده (معمولاً ۶۰%) ۱.۱x%
مثلاً در صورت پرداخت ۱۵ میلیون تومان در یک روز، کارمزد دریافتی ۱۵,۰۰۰,۰۰۰ ضربدر ۶۰% ضربدر ۱.۱% و برابر با ۹۹,۰۰۰ می باشد. البته باید در نظر داشته باشید که پرداخت وجه به دارندگان کارتهای همان بانک، کارمزد ندارد و همچنین کارمزد سایر تراکنش ها مثل انتقال وجه، مانده حساب، شارژ و … ناچیز بوده و به طور تقریبی پرداخت ۱۵ میلیون تومان در یک روز، مبلغ ۱۰۰ هزار تومان کارمزد در آن روز یا ۳ میلیون تومان کارمزد ماهیانه دارد.