طرح توجیهی کاشت و پرورش گیاه هل (سال 1400) + word و pdf

طرح توجیهی کاشت و پرورش گیاه هل
هل در حقیقت میوه ای خشک از یک گیاه چند سالۀ ادویه ای داروئی است. هِل بواسطه عطر و طعم ویژه اش یکی از گرانبهاترین ادویه های جهان است، که آن را در بسیاری از فرهنگ ها بعنوان “ملکه ادویه ها” بشمار می آورند. هل نوعی ادویه محسوب می شود، که آن را از دانه های گیاهان خانواده “زنجبیلیان” و عمدتا از جنس های زیر تهیه می کنند :

1. جنس “الیتاریا” یا هِل ریز یا هِل سبز
2. جنس “آمومیوم” یا هِل درشت یا هِل سیاه

هر دو جنس گیاهان مذکور بومی شبه قاره هند و اندونزی می باشند. از این گیاه بطور سنتی بعنوان ادویه و در تهیه برخی آمیزه های داروئی بر طبق دستورالعمل های طب سنتی از جمله طب سنتی هندوستان (ایور ودا) استفاده می نمایند.

ادویه هِل به شکل های غلاف کامل و یا پودر آن به فروش می رسد ولیکن باید توجه داشت که هل در حالت پودری به سرعت خواص خود را از دست می دهد. پرورش گلدانی هر گیاه منفرد آن می تواند نیازهای سالیانه یک خانواده متوسط را به ادویه مذکور برآورده سازد.

ادویه ها و نقش آنها در زندگی بشر

ادویه ها به موادی گفته می شود، که دارای عطر، طعم و مزۀ ویژه ای می باشند لذا بوفور در تهیه انواع غذاها و نوشیدنی ها کاربرد یافته اند. به عبارت دیگر ادویه ها موادی خوشبو با منشأ گیاهی هستند، که برای معطرسازی و حفظ مواد غذایی مصرف می شوند. ادویه ها همچنین دارای برخی خواص دارویی درمانی می باشند.

بنابراین در ترکیب بعضی از داروها نیز شرکت داده می شوند. برخی محققین اعتقاد دارند که ادویه ها و گیاهان دارویی تاکنون نقش بسیار بارزی در شکل گیری تمدن بشری، فرهنگ و تاریخ ملل جهان ایفاء کرده اند. اکثریت ادویه ها از مناطق گرمسیری و نیمه گرمسیری منشأ گرفته اند.

معمولاً از بخش های گیاهی زیر در تهیه ادویه ها سود می جویند :

1. میوه ها نظیر میوه های سته : فلفل سیاه
2. بذور نظیر : زیره سبز
3. گل ها و اجزایش شامل خامه (استیگما) و میله (استیل) نظیر : زعفران و گلرنگ
4. پوست ساقه نظیر : دارچین
5. ریزوم ها نظیر : شیرین بیان
6. برگ ها نظیر : گشنیز، شوید، نعناع و رُزماری
7. جوانه ها نظیر : میخک
8. ریشه ها مثل زنجبیل و روناس
9. کل سرشاخه ها نظیر : بومادران

از ادویه ها در موارد زیر استفاده می شود :

1. غذاها

• پودر کاری
• ترشیجات
• سوسیس

2. نوشیدنی ها

3. مواد آرایشی

4. قنادی

• کیک ها
• کلوچه ها

5. داروها

از ادویه ها، چاشنی ها و طعم دهنده ها برای اهداف زیر در مواد غذایی و نوشیدنی ها بهره می جویند :

1. افزایش مزه
2. اصلاح عناصر غذائی
3. بهبود رنگ
4. بهبود بافت
5. افزایش ماندگاری

سوابق تاریخی کاشت و مصرف گیاه هل

 

واژه عام cardamom به عنوان معرف هِل از لغت لاتین cardamomum منشأ گرفته است. نام لاتین هل را نیز از واژه های محلی آن در منطقه مالایالام واقع در جنوب شرقی هندوستان اقتباس کرده اند. واژه لاتین هل به عنوان یکی از ادویه ها از زمان های قبل از میلاد مسیح در نگاره های قصر اسفِنگس واقع در نزدیکی شهر مایسینه یونان نقش بسته است.

امروزه گیاه هل همچنان به حالت وحشی در منطقه کوچکی از جنگل های “مونتانه” واقع در حوالی کوههای مرکزی کشور سریلانکا (سیلان) می روید. دانشمندان مبدأ گیاه ادویه هِل را کشورهای هندوستان، نپال و بوتان عنوان کرده اند. مردم هندوستان از قدیم الایام اعتقادات گسترده ای نسبت به خواص درمانی ادویه ها در جهت درمان بیماریها و بهبود سلامتی بشر داشته اند.

سابقه مصرف هِل به عنوان دارو در هندوستان به قرن چهارم قبل از میلاد می رسد. در نوشته های پاپیروس مصر قدیم در 1550 سال قبل از میلاد از هِل جزو 800 نوع داروی رایج آن زمان نام برده شده است. گیاه هل در رُم قدیم بسیار محبوب و مورد توجه بود. هِل احتمالاً در سطوح تجارتی برای اولین دفعه در قرن اول میلادی از هند به اروپا برده شده است.

استفاده از ادویه ها در غذاهای جهان غرب از سال های 1200 میلادی رواج بیشتری یافت و مصرف آن به عنوان نشانه و سَمبل جایگاه برتر اقتصادی خانواده ها شمرده می شد. کاشت و پرورش آن در سطوح وسیع هم زمان با افزایش تقاضای جهانی آن و مصادف با کاهش جهانی بهای قهوه از اوایل قرن نوزدهم میلادی آغاز گردید.

ایالت “سیکیم” (Sikkim) هندوستان سابقه ای طولانی در بکارگیری سیستم های مختلف کشاورزی برای تولید محصولات گیاهی بویژه گیاهان ادویه ای دارویی دارد. این ایالت کمترین میزان مصرف کودها و آفتکش های شیمیائی را دارد لذا در تلاش برای نیل به کشاورزی ارگانیک گام برمی دارد.

وضعیت مصرف کودهای شیمیائی در ایالت “سیکیم” در حدود 20/38 کیلوگرم به ازای هر هکتار است، که معادل 10/26 کیلوگرم در هکتار از عناصر غذایی مورد نیاز گیاهان می باشد درحالیکه وضعیت مصرف آفتکش ها نیز به 2/4 کیلوگرم در هکتار نزول یافته است. ایالت “سیکیم” می کوشد، تا در زُمره ایالت هایی با تولید کاملاً ارگانیک قرار گیرد.

در حال حاضر تنها دو ایالت “اوتاراخند” و “میزورام” توانسته اند، مجوزهای تولید محصولات کشاورزی ارگانیک را در کشور هندوستان کسب نمایند. بیشترین محصول ارگانیک ایالت “سیکیم” را هِل درشت تشکیل می دهد.

امروزه هندوستان سالیانه حدود 2/5 میلیون تن از انواع ادویه ها را با ارزش تقریبی 3 میلیارد دلار آمریکا تولید می کند و از این نظر رتبه نخست جهان را دارا می باشد. ادویه ها در تمامی 25 ایالت و 7 ناحیه الحاقی هندوستان به عمل می آیند.

گیاهشناسی هل

هل گیاهی چند ساله از خانواده زنجبیل می باشد. هِل جزو گیاهان تک لپه ای محسوب می گردد لذا حائز ریشه های سطحی است و دارای ریزوم های منشعب زیرزمینی نیز می باشد، همچنین دارای برگ های نیزه ای، نیزه ای دوکی، بیضوی، دو ردیفی، ایستاده، محکم و دارای دُمبرگ کوتاه است.

برگ های اولیه آن نسبتا مُدوّر هستند و یکنواختی بیشتری دارند. برگهایش به طول 90 – 25 سانتیمتر و عرض 15 – 5 سانتیمتر ظاهر می گردند. سطح فوقانی برگهای آن به رنگ سبز تیره و براق اما سطح زیرین آنها به رنگ سبز روشن می باشند. سطح زیرین برگها در واریته های مختلف گیاه هل در انواع زیر دیده می شوند :

1. صاف (smooth ، glabrous)
2. پُرزدار (hairy ، pubescent)

زائده “لیگول”، زبانک یا ناخنک که در حد واسط پهنک و غلاف برگ قرار دارد، به رنگ های سبز تا قرمز متمایل به ارغوانی دیده می شود. تجمع بقایای برگهایش باعث تشکیل ساقه های هوایی و کاذب آن به رنگ های سبز روشن تا قرمز متمایل به ارغوانی می گردند. ساقه های کاذب آن به ارتفاع 4 – 2 متر می رسند و تشکیل کانوپی مدوری از برگها را در پیرامون گیاه مزبور می دهند.

نوساقه های برگی آن دارای دورۀ زندگی و دوام محدودی هستند. آنها در طی سال اول به رشد رویشی می پردازند سپس در سال دوم به رشد زایشی (تولید گل و میوه) اقدام می کنند ولیکن در سال سوم به مرحله پیری و مرگ می گرایند. پنجه زنی یا “تیلر دهی” بوته های هِل در تمام مدت سال انجام می پذیرد اما بیشترین پنجه زنی در ماه دی تا اسفند صورت می گیرد. اجتماع پنجه های هل به تشکیل حالت کپه ای آن می انجامد.

جوانه های جدید هِل از بُن ساقه های قدیمی کپه ها پس از طی 3 – 2 سال از زمان احداث باغستان منشأ می گیرند.

مجموعه گلهایش به حالت بیرقی و افراشته بر روی پانیکول ها ظاهر می گردند. آنها مستقیما از ناحیه بُن ساقه های برگی یعنی طوقۀ متورم نوساقه ها منشأ می گیرند و به طول 120 – 45 سانتیمتر رشد می یابند.

گل های این گیاه در قالب گل آذین خوشه ای تشکیل می شوند. هل دارای گل های زیبای بسیار کوچکی است، که معمولاً به رنگ سفید می باشند و نوارهای قرمز یا زرد رنگی بر سطح آنها دیده می شوند. گل های آن به طول 4 سانتیمتر و عرض 1/5 سانتیمتر تشکیل می گردند.

پانیکول های گیاه هل به حالات مختلف زیر دیده می شوند :

1. ایستاده از جمله در رقم “میسور”
2. خوابیده نظیر رقم “مالابار”
3. حدواسط یا آویخته مثل رقم “وازوکا”

پانیکول های آن به اشکال زیر مشاهده می گردند :

1. ساده
2. منشعب

اوج دورۀ ظهور پانیکول های این گیاه در طی آبان تا اسفند می باشد. گلدهی هِل از فوریه (بهمن) آغاز می شود و تا اکتبر (مهر) سال بعد تداوم می یابد درحالیکه اوج آن در فاصله زمانی اردیبهشت تا مرداد می باشد. میوه دهی بوته های هل حدود 120 – 90 روز به درازا می انجامد، تا میوه ها در طی این مدت به رسیدگی کامل نائل آیند.

میوه هایش از نوع کپسول هستند و بطور متوسط حدود 5/2 میلیمتر طول دارند. جنس های مختلف آن را می توان از طریق کپسول ها یا غلاف بذورشان تشخیص داد. کپسول های هِل به اَشکال زیر دیده می شوند :

1. کروی
2. تخم مرغی
3. بیضوی کشیده
4. باریک و کشیده

غلاف بذور جنس الیتاریا از اندازه کوچکتری برخوردارند و به رنگ سبز روشن دیده می شوند. غلاف بذور جنس آمومیوم اندازه درشت تری دارند و دارای رنگ قهوه ای تیره هستند. غلاف های درشت آن ممکن است دارای چروکیدگی های عمیق باشند. غلاف های بی رنگ شدۀ هِل نیز وجود دارند.

غلاف دوکی یا بیضی شکل آن حاوی تعدادی بذور است و در برش عرضی به شکل “سه گوشه” (مثلثی) دیده می شود. میوه های کپسولی شکل آن دارای پوسته خارجی نازک و کاغذی زبری هستند، که دانه های کوچک و قهوه ای متمایل به سیاه این گیاه را در بر گرفته اند. هر کپسول سه حفره ای آن حاوی 30 – 15 دانه است.

دانه های هل در مرحله بلوغ به رنگ قهوه ای تیره تا سیاه گرایش می یابند. بذور آن به طول 3 میلیمتر و دارای غلاف پوششی یا “آریل” نازک و لعابدار هستند و نسبتا کوچک و چسبناک می باشند و در داخل غلاف ها در سه ردیف دوتایی قرار می گیرند بطوریکه هر ردیف شامل 6 عدد بذر می باشد. از کپسول حاوی بذور و یا دانه های آن برای تهیه ادویه و ترکیبات متشکل از آن استفاده می کنند.

اقالیم رشد

هل بطور طبیعی در جنگل های همیشه سبز مناطق غربی کوههای “گات” کشور هندوستان می روید. پرورش تجاری این گیاه نیز در مناطق مزبور صورت می پذیرد زیرا مناسب ترین شرایط کشت و کار آن را دربر دارند. دمای مناسب برای رشد آن در حدود 35 – 10 درجه سانتیگراد است اما محققین بهترین دما برای رشد مطلوب بوته هایش را 27 درجه سانتیگراد عنوان نموده اند.

آنها وقوع دماهای کمتر از 22 درجه را مصادف با کاهش عملکرد محصول می دانند. دمای مناطق تحت کشت آن در کشور گوآتمالا نسبت به سریلانکا و هندوستان اندکی خنک تر است. این گیاه نسبت به وقوع سرما شدیداً حساس است و قادر به تحمل تحمل نوسانات دمای محیط نمی باشد.

کشت آن در شرایط مشروب از باران و بدون نیاز به آبیاری در مناطقی با بارندگی سالانه 3500 – 1500 میلیمتر امکان پذیر است. گوآتمالا با شرایط بارندگی سالانه 5000 – 2000 میلیمتر و با پراکنش 200 – 170 روز در سال از وضعیت بسیار مناسبی برای پرورش هل برخوردار می باشد.

محققین دریافته اند که فراهم نبودن شرایط گرم و مرطوب باعث می شوند، که رشد گیاه با معضلات عدیده ای مواجه باشد زیرا تحمل نوسانات شدید رطوبتی را ندارد و بخوبی قادر به رشد در کانوپی درختان جنگلی در ارتفاعات 2000 – 600 متر بالاتر از سطح آزاد دریاها می باشد.

کاشت هل در ارتفاعات غالبا تحت سیستم مشروب از باران انجام می پذیرد گواینکه در موارد تأمین رطوبت تکمیلی در ماههای گرم سال به تولید مطلوب تری می انجامد. چنین سیستم هایی در اراضی هِل سریلانکا با حدود 1000 متر ارتفاع از سطح دریا بخوبی اجرا می گردد.