اقامتگاه های بوم گردی ، اقامتگاه هایی هستند که در محیط های طبیعی و بومی با رعایت بالاترین سطح ممکن ضوابط زیست محیطی و به شکلی سازگار با معماری بومی، بافت تاریخی و سیمای طبیعی منطقه تأسیس شده و ضمن حداکثر تعامل با جامعه محلی و توجه به تنوع اقلیم، زمینه حضور گردشگران را با کیفیتی قابل قبول و تعریف شده فراهم می نماید.
اقامتگاه بوم گردی نوعی از محل های اسکان برای مسافران است که بر خلاف هتل ها که ویژگی یکسانی دارند، دارای ویژگی خاص محیطی خود بوده و به نوعی اقامتگاهی بومی و محلی است که عمدتا در خانه های قدیمی بازسازی شده و با شیوه ای که مطلوب برای مسافران باشد اداره می شوند.
یکی از اصولی که در اکوتوریسم مورد تاکید قرار می گیرد آموزش و ایجاد آگاهی فرهنگی با مردمان یک منطقه است. در بوم گردی، گردشگران با فرهنگ و نوع زندگی مردم منطقه از نزدیک آشنا می شوند و در فعالیت های روزمره آنان مشارکت می کنند.
در این ارتباط ایجاد شده بین میزبانان و گردشگران، مردم منطقه نیز با فرهنگ مردمان دیگر مناطق و کشورها آشنا شده و این دو گروه، رفته رفته نوعی علاقه نسبت به یکدیگر پیدا می کنند. با ایجاد این آشنایی و فرهنگ دوستی، گردشگران نسبت به منطقه میزبان حساس شده و به اوضاع آن اهمیت بیشتری می دهند.
و در کنار آن تاکید بر حفظ منابع طبیعی، مقوله آموزش و به حداقل رساندن آسیب های وارده به طبیعت در طول سفر، اهمیت احترام گذاشتن به طبیعت را آشکار کرده و مانع آسیب رساندن به آن می شود.
اکوتوریسم (بوم گردی) از دیدگاه سازمان جهانی جهانگردی
- وابسته به طبیعت باشد.
- از نظر اکولوژیک پایدار باشد.
- آموزش و تفسیر ارزشهای سایت مهمترین بخش آن باشد.
- جوامع محلی و میزبان در آن مشارکت داشته باشند.
کشور ایران را می توان یکی از کشورهای برتر جهان از نظر قابلیت های طبیعی دانست. تنوع زیستی، تنوع اکوسیستم ها، تنوع اقلیمی و وجود چهار فصل کامل، و به طور کلی جاذبه های طبیعی بی بدیل در کنار فرهنگ اصیل ایرانی اسلامی بیانگر قابلیت بالای توسعه طبیعت گردی و اکوتوریسم در ایران است.
مکان های مناسب جهت اجرای طرح
روستاها و مناطق نمونه گردشگری، کویرها و مناطق جنگلی و همه روستاهای کشور که دارای جاذبه های تاریخی، فرهنگی و رفاهی می باشند گزینه مناسبی برای راه اندازی اقامتگاه بوم گردی می باشند.
این روزها همه به دنبال یک جای دنج و متفاوت برای آخر هفته خود می باشند و در روزهای تعطیل مردم به‌دنبال فرار از زندگی ماشینی و پناه بردن به طبیعت هستند. بر همین اساس در چند سال اخیر صنعت بوم گردی در ایران از رشد قابل ملاحظه ای برخوردار شده است.
از سوی دیگر آشنایی با فرهنگ و آداب و رسوم هر منطقه ای برای گردشگران علی الخصوص خارجی جذابیتی وصف ناشدنی دارد. همچنین بر اساس برنامه ششم توسعه که ۲۰ میلیون گردشگر هدف برنامه می باشد توسعه اقامتگاه بوم گردی در دستور دولت بوده و بر این اساس دولت برنامه های حمایتی برای تاسیس این واحدها در همه مناطق گردشگری و بافت های تاریخی و روستایی را دنبال می نماید.
برخی از خدمات
در اقامتگاه بوم گردی باید همه خدمات رنگ سنت داشته باشد. صندوقچه های قدیمی بجای قفسه های کتاب و لباس، جاجیم و گلیم بجای فرش و موکت، غذاهای محلی، شب نشینی دور آتش بجای تماشای تلویزیون، دوشیدن شیر گاو، پختن نان و غیره از جاذبه های این محل ها می باشد.
هر چقدر سنتی تر باشید و ابداعات نوستالوژیک داشته باشید توفیق بیشتری در جذب مخاطبان خاص خواهید داشت. همچنین می توان فعالیت های طبیعت گردی مکمل مانند بیابان گردی، جنگل نوردی و گردشگری نجومی را نیز ترکیب نموده و خدمات کاملی را به مسافران ارائه داد.
تفاوت اقامتگاه بوم گردی با هتل و مهمانپذیر
اقامتگاه بوم گردی اقامتگاهی برای گردشگران است که ساختار بومی خدمات، محصولات و فعالیت‌های گردشگری، ساختار محیطی بوم‌گرا، ساختار مالکیت و مدیریت خانوادگی و مشارکت جامعه بومی و در نهایت داشتن ساختارهای مناسب زیربنایی گردشگری، که ارکان و هسته‌های اصلی یک اقامتگاه است، آن را از دیگر الگوهای اقامتی مانند هتلها و مهمان‌پذیرها متمایز می‌کنند.
مجوز تاسیس
در حال حاضر برای تاسیس اقامتگاه بوم گردی باید به کمیته طبیعت گردی معاونت گردشگری سازمان میراث فرهنگی و گردشگری مراجعه نمود. محمد علی فیاضی دبیر کمیته ملی طبیعت گردی اعلام نمود، ارائه تسهیلات بانکی تا سقف ۱۰۰ میلیون تومان با تنفس ۶ ماهه و بازپرداخت ۵ ساله برای راه اندازی آنها، از مشوق های سازمان برای این واحدها می باشد.
وی با اشاره به اینکه امکان فراهم آمده را نتیجه تعامل سازمان میراث فرهنگی با صندوق کارآفرینی امید در راستای تقویت ظرفیت های بومی و محلی استانی عنوان کرد: تسهیلات مذکور مشمول راه اندازی و بازسازی شان و نیز دفاتر خدمات مسافرتی خواهد شد که در حوزه طبیعت گردی فعالیت می کنند.
شرایط و ضوابط اقامتگاه بوم گردی
- کلیه اقامتگاه ها می بایست ضمن رعایت اصول فنی و مهندسی که تضمین کننده ایمنی ساکنان ساختمان ها هستند، با استفاده از مصالح بومی و با بهره بردن از حداکثر دانش بومی و هماهنگ با محیط طبیعی و فرهنگی پیرامون خود احداث شده و در طی مدت بهره برداری و توسعه آنها این شرایط بایستی تداوم داشته باشد.
- طراحی داخلی و خارجی کلیه اقامتگاه های بوم گردی باید با رویکرد بهره برداری از مبلمان و تجهیزات سنتی و بومی صورت گرفته تا ضمن تامین رفاه برای گردشگران، فرصت آشنایی و درک فرهنگی منطقه فراهم شود.
- طرح های مشخصی در خصوص مدیریت و بازیافت پسماندها و استفاده بهینه از پسابها به اجرا در آیند، وجودشان نباید در هیج شرایطی به آلودگی زیست محیطی بستر پیرامون خود منتهی شود.
- کلیه شیرآلات باید از انواعی انتخاب شود که کاهش مصرف آب را به دنبال داشته باشند.
- نورپردازی اقامتگاه های بوم گردی باید ضمن تامین روشنایی مورد نیاز گردشگران، حداکثر صرفه جویی در مصرف انرژی داشته و حداقل آلودگی نوری را در منطقه ایجاد نماید.
- سیستم گرمایش و سرمایش باید ضمن تامین رفاه مسافران حداقل تاثیر منفی را بر محیط زیست منطقه داشته باشد و با رعایت اصول معماری بومی و دانش فنی روز، میزان نشت حرارتی به کمترین حد ممکن برسد.
- استفاده از پوشاک بومی ضمن رعایت اصول بهداشتی و ایمنی برای کلیه کارمندان و همچنین رعایت اصول بهداشتی و پاکیزگی کلیه فضاهای اقامتگاه ها براساس استانداردهای و ضوابط الزامی است.
- موظفند ضمن رعایت ذائقه گردشگران، خوراک و نوشیدنی های بومی را با استفاده از سفره آرایی بومی و رعایت اصول بهداشتی به گردشگران ارائه نمایند.
- حضور راهنمایان و بلدهای محلی و فراهم نمودن فرصت بازدیدی از سیمای طبیعی و بستر فرهنگی پیرامون توسط راهنمایان مورد تایید سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری در کلیه اقامتگاه های بوم گردی الزامی است.
درجه بندی اقامتگاه ها
حداقل شرایط لازم برای درجه بندی یک اقامتگاه بوم گردی در یکی از سطوح درجات، دارا بودن سطحی از خدمات و تسهیلات است که باید ضمن سازگاری با معماری بومی و رعایت اصول زیست محیطی، امکان اقامتی ایمن را برای گردشگران فراهم نماید.
این اقامتگاه ها به سه درجه، درجه یک، درجه دو، درجه سه دسته بندی می‌شوند. مبنای درجه بندی آنها، بر اساس امتیاز های کسب شده در ارزیابی توسط کارشناسان می باشد. فرآیند امتیاز دهی بر این مبناست :
- 30 درصد از کل امتیازات مربوط به ساختمان، تجهیزات و خدمات
- 30 درصد مربوط به نیروی انسانی و ایمنی و بهداشت
- 40 در صد از کل امتیازات مربوط به پایداری و رعایت اصول زیست محیطی و ابعاد فرهنگی می‌باشد.
سیستم امتیاز دهی برای تمام آیتم ها از صفر تا ده است. اقامتگاه های درجه سه باید از تمام آیتم ها حداقل امتیاز 1 و از میانگین تمام آیتم ها امتیاز 2 را کسب نماید. اقامتگاه های درجه دو باید از تمام آیتم ها حداقل امتیاز 4 و در میانگین کل امتیازات حداقل امتیاز 5 را کسب نماید و در نهایت اقامتگاه های درجه یک باید از تمام آیتم ها حداقل امتیاز 7 و در میانگین کل امتیازات باید حداقل 8 امتیاز باشد.
سرمایه گذاری موردنیاز و درآمد قابل انتظار
برای راه اندازی یک اقامتگاه بوم گردی با پنج اتاق حداکثر ۲۰۰ میلیون تومان کافی می باشد (البته این سرمایه موردنیاز در سال های آینده با توجه به رکود اقتصادی و افزایش نرخ تورم قابل افزایش خواهد بود). البته هزینه مربوط به مکان با توجه به اینکه در روستاهای مختلف، متفاوت می باشد منظور نشده است که می توان برای سالهای اول بصورت استیجاری در نظر گرفت.
این سرمایه صرف آماده سازی واحد و خرید تجهیزات و ملزومات مورد نیاز، تبلیغات و سرمایه در گردش ماه های اول می باشد. ظرفیت هر اتاق بطور متوسط ۴ نفر بوده و با ضریب اشغال ۵۰ درصد در طول سال می بایست آمادگی پذیرایی از بیش از ۳۶۰۰ نفر را در طول سال داشته باشید.
قیمت خدمات قابل ارائه وابسته به کیفیت واحد و خدمات قابل ارائه متغیر می باشد. بطور متوسط هزینه اقامت در این اقامتگاه بوم گردی برای هر نفر در شبانه روز ۷۰ هزار تومان می باشد. درآمد انتظاری از محل اقامت حدود ۲۵۰ میلیون تومان در سال می باشد.
علاوه بر این از محل رستوران، فروش صنایع دستی، لبنیات محلی، تورهای گردشگری در محل مانند اقامت در جنگل، کویر، دوچرخه سواری و غیره نیز درآمد خواهید داشت. برای کاهش هزینه ها و همچنین افزایش جذابیت واحد اقامتی خود بویژه برای گردشگران خارجی باید بسیاری از خدمات خود را از طریق افراد محلی ارائه دهید.
مانند تهیه غذاهای محلی، لبنیات تازه ، پختن نان و خدماتی از این قبیل. با یک برنامه ریزی صحیح و تبلیغات مناسب، برای بازگشت سرمایه اولیه به یکسال زمان نیاز داشته و از سال دوم از سود مناسب برخوردار می شوید.
هتل های بوم گردی اقامتگاهی برای گردشگران هستند که علاوه بر رعایت اصول حاکم بر صنعت هتل داری و ارائه خدماتی با کیفیت مشخص و قابل قبول به میهمانان در محیط های طبیعی، دارای خصوصیات زیر باشند:
- کمترین آسیب را به محیط زیست اطراف اعم از طبیعی و فرهنگی وارد سازند.
- کمترین تاثیر ممکن را هنگام ساخت و ساز بر روی محیط طبیعی اطراف بگذارند.
- مناسب و هماهنگ با بافت فیزیکی و فرهنگی منطقه باشند و با توجه به شکل، ظاهر، رنگ و معماری محلی ساخته شده باشند.
- از روش های پایدار برای به دست آوردن آب مصرفی و کاهش مصرف آن استفاده کنند.
- سیستم کارآمد دفع پسماندها و پسابها داشته باشند.
- در حد امکان از منابع انرژی جایگزین با رعایت اصول پایداری بهره مند باشند.
- در راستای همکاری با انجمن های محلی تلاش کنند.
- برنامه های آموزشی درباره ی محیط های فرهنگی طبیعی و فرهنگی منطقه برای کارمندان و گردشگران ترتیب دهند.
- با شرکت در برنامه های تحقیقاتی ، به توسعه ی پایدار منطقه کمک کنند.
بر مبنای تفاسیر فوق هتل های بوم گردی هتل هایی هستند که در محیط های طبیعی با رعایت بالاترین سطح ممکن ضوابط زیست محیطی و به شکلی سازگار با معماری بومی و سیمای طبیعی منطقه احداث شده و ضمن حداکثر تعامل با جامعه محلی، زمینه حضور و اقامت طبیعت گردان را با کیفیتی قابل قبول و تعریف شده در محیط های طبیعی فراهم می نمایند.
بدیهی است با توجه به اصول حاکم بر توسعه پایدار طبیعت گردی، هتل های بوم گردی در مقیاسی کوچکتر از هتل های هم رتبه خود ایجاد خواهند شد و طی ساخت و رتبه بندی آنها، ضمن توجه به اصول هتل داری،توجه ویژه به اصول حاکم بر توسعه پایدار طبیعت گردی ضروری به نظر می رسد.
شرایط و ضوابط عمومی هتل های بوم گردی
- کلیه هتل های بوم گردی ضمن رعایت اصول فنی و مهندسی که تضمین کننده ایمنی ساکنان ساختمانها هستند، با استفاده از مصالح بومی و با بهره بردن از حداکثر دانش بومی و با هماهنگی کامل با محیط طبیعی و فرهنگی پیرامون خود احداث شده و در طی مدت بهره برداری و توسعه اینگونه هتل ها، اصول فوق همواره به دقت رعایت خواهند شد.
- طراحی داخلی و خارجی کلیه هتل های بوم گردی باید با رویکرد بهره برداری بیشینه از مبلمان وتجهیزات سنتی و بومی صورت گرفته و ضمن تامین رفاه برای گردشگران کوشش شود ایشان ضمن اقامت در این هتل ها، فرصت آشنایی و درک فرهنگ منطقه را بدست آورند.
- در کلیه هتل های بوم گردی باید طرح های مشخصی در خصوص مدیریت و بازیافت پسماندها واستفاده بهینه از پسابها به اجرا در آیند. وجود هتل های بوم گردی نباید در هیچ شرایطی به آلودگی زیست محیطی بستر پیرامون خود منتهی شود.
- کلیه شیرآلات هتل های بوم گردی باید از انواعی انتخاب شوند که کاهش مصرف آب را به دنبال داشته باشند. کلیه لامپ ها باید از نوع کم مصرف انتخاب شوند و نورپردازی هتل و اقامتگاه بوم گردی باید به گونه ای باشد که ضمن تامین روشنایی مورد نیاز گردشگران، کمینه آلودگی نوری را در منطقه ایجاد نماید.
- سیستم گرمایش و سرمایش هتل های بوم گردی باید ضمن تامین رفاه مسافران، کمینه تاثیر منفی را بر محیط زیست منطقه داشته باشد. به همین منظور باید کوشش نمود که ضمن رعایت اصول و فرم های معماری بومی، با بهره بردن از اصول معماری بومی و دانش فنی روز، شاهد کمترین میزان نشت حرارتی در ساختمان هتل های بوم گردی باشیم.
- رعایت اصول بهداشتی و پاکیزگی کلیه فضاهای هتل های بوم گردی (اعم از آشپزخانه، محل اقامت گردشگران، سرویس های بهداشتی و …) به شکلی هماهنگ با استانداردها و ضوابط موجود الزامیست.همچنین کلیه کارمندان هتل های بوم گردی باید دارای کارت سلامت باشند.
- استفاده از پوشاک بومی ضمن رعایت اصول بهداشتی و ایمنی برای کلیه کارمندان هتل های بوم گردی الزامیست.
- کلیه هتل های بوم گردی موظفند ضمن رعایت ذائقه گردشگران، خوراک و نوشیدنی های بومی را با استفاده از سفره آرایی بومی و با رعایت اصول بهداشتی به گردشگران ارائه دهند.
- در کلیه هتل های بوم گردی باید اطلاعات لازم در رابطه با محیط طبیعی و فرهنگی پیرامون به روشهای گوناگون (اعم از بروشور، تابلوی راهنما، عکس، نمایشگاه و …) به گردشگران ارائه شود. حضور راهنمایان محلی و فراهم نمودن فرصت بازدید از سیمای طبیعی و بستر فرهنگی پیرامون اینگونه هتلها توسط راهنمایان مورد تایید سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری در کلیه هتل های بوم گردی الزامیست.
- با توجه به قرار گرفتن هتل های بوم گردی در محیط های طبیعی و عموما به دور از مراکز امدادی، ضروریست کلیه هتل های بوم گردی ضمن شناسایی مخاطرات و حوادث مرتبط با فعالیت خود و ارائه آن به مرجع صدور مجوز طی گزارشی که هر دو سال یکبار مورد بازنگری قرار خواهد گرفت،اقدامات لازم را درخصوص مدیریت حوادث در محدوده جغرافیایی فعالیت خود (از جمله تعامل بانهادهای محلی امدادی، تامین تجهیزات امدادی در حد نیاز و مطابق گزارش مذکور و …) به انجام برسانند. لازم به ذکر است آشنایی کلیه کارمندان که با گردشگران در ارتباط هستند با اصول کمکهای اولیه و امداد الزامیست.
- رعایت قوانین و مقررات نظام جمهوری اسلامی ایران و آگاهی و پای بندی گردشگران به هنجارهای جامعه میزبان در کلیه هتل های بوم گردی الزامیست. به همین منظور ضروریست مدیریت هتل های بوم گردی در زمانهای تبلیغ، فروش خدمات و اقامت مسافران، ضمن بیان مقررات به نحوی شایسته و محترمانه به گردشگران، تعامل لازم را با ایشان و مقامات محلی در این خصوص برقرار سازند.
موارد مهم جهت فعالیت هتل های بوم گردی
- پیشنهاد می شود هتل های بوم گردی حتی المقدور بصورت خانوادگی و توسط ساکنان بومی مناطق مدیریت شوند.
- فراهم نمودن فرصتهایی جهت پوشیدن لباسهای محلی (با رعایت اصول بهداشتی) توسط گردشگران و شرکت گردشگران در رویدادهای محلی می تواند در جذابیت هتل ها و اقامتگاه بوم گردی برای گردشگران موثر باشد.
- ایجاد فضاهای مکمل مورد نیاز گردشگران (همچون پارکینگ، صندلی برای نشستن، آلاچیق و …) به مدیران هتل های بوم گردی توصیه می شود.