طرح توجیهی کشت نعناع فلفلی و بادرنجبویه (سال 1400) + word و pdf

طرح توجیهی کشت نعناع فلفلی و بادرنجبویه
زراعت مخلوط از ساليان دور در بسياری از كشورها متداول بوده است. در این نوع زراعت، ضمن كاهش خطرات احتمالی و افزايش حاصلخيزی خاک، از منابع طبيعی نيز به ميزان حداكثر بهره برداری می شود. در اين روش كشت، ميزان سموم گياهی و كودهای شيميايی كاهش می یابد و به همان نسبت ميزان آلودگی محیط زيست نيز كمتر می شود.

در كشت مخلوط گراس-لگوم، تأثیرات متقابل مثبت بين دو گونه باعث بهبود كميت و كیفيت علوفه می شود. كشت مخلوط از سویی يکی از روشهای افزايش توليد محصول با استفاده از عامل زمان است و از سوی ديگر، از طريق افزايش گونه ای و به تبع آن كاهش استفاده از نهاده ها، روشی در راستای نزديکتر شدن به نظامهای پايدار زراعی است.

همچنين زراعت مخلوط از نظر استفاده حداكثری از منابع محيطی، تقليل خطرات احتمالی، حاصلخيزی خاک و موازنه در امر تغذيه نیز بر زراعت تک كشتی ارجحيت دارد. علاوه بر مزايای گفته شده، مهمترين فايده كشت مخلوط اين است كه مقدار توليد در واحد سطح نسبت به زراعت تک كشتی افزايش می یابد.

دليل این امر استفاده بهتر از عوامل محيطي مانند نور، آب و مواد غذايی موجود در خاک است. سرانجام از نظر حفاظت محيط زيست نیز به سبب ارگانیک بودن این نوع کشت، آلودگی محيط زيست نيز کاهش پيدا خواهد كرد.

ویژگی های گیاه بادرنجبویه

بادرنجبويه با نام علمی Melissa officinalis گياهی است علفی، چندساله، پايا و پرشاخه و پرپشت به ارتفاع 30 تا 80 سانتيمتر كه بسته به شرايط اقليمی بيشتر يا کمتر هم می شود و ارتفاع آن بين 50 تا 100 سانتیمتر متفاوت است.

ساقه ها همانند ساير گياهان خانواده نعناعيان چهارگوش و مستقيم هستند و به ندرت اتفاق می افتد که به صورت خوابيده روی زمين قرار بگيرند (اين اتفاق در گياهان جوان بيشتر است). ريشه ها به رنگ قهوه ای هستند و از روی استولون ها خارج می شوند.

برگها پهن و تخم مرغی شکل به طول 3 تا 6 سانتیمتر هستند و به صورت متقابل روی ساقه قرار می گيرند. رنگ برگها سبز تيره است. سطح آنها ناصاف است و برجستگی های متعددی دارد.

گلها در خرداد تا اواسط مرداد و در زاويه بين برگها ظاهر می شوند و دارای رنگ های سفيد يا گلی هستند و به تعداد 6 تا 12 تايی در محور برگها ظاهر می شوند. ميوه اين گياه چهار قسمتی است و طول آن 1 تا 1/5 ميلیمتر است. وزن هزار دانه 0/6 تا 0/7 گرم است.

کاربرد گیاه بادرنجبویه

قسمت دارويی اين گونه پيکر رويشی (برگها و ساقه های جوان) آن است که حاوی مواد مؤثره و خاصيت درمانی هستند. مواد مؤثره پيکر رويشی اين گياه حاوی اسانس است. اسانس مليس مايعی است بيرنگ يا به رنگ زرد روشن تا مايل به خاکستری که دارای بويی بسيار مطبوع شبيه ليموست. مقدار این اسانس بين 0/2 تا 0/5 درصد متغير است.

مهمترين ترکيبات تشکيل دهنده اسانس عبارت اند از سيترونلال (20 تا 50 درصد)، سيترال، ژرانيول، لينالول و استات اوژنول. برگ مليس دارای يک ماده تلخ، تانن، کامفر، قندهای مختلف، مواد رزينی، مواد پکتيکی و 0/1 تا 0/25 (گاهی 0/75) درصد اسانس است که ماده مؤثره آن به حساب می آيد. اسانس بادرنجبويه در صنايع دارويی، غذايی، آرايشی و بهداشتی نيز کاربرد دارند.

در ايران به نامهای ديگری همچون مليس، فرنجمشک، وارنگ بو يا حتی بالنگ بو هم خوانده می شود. بادرنجبویه از دیرباز به عنوان گياهی دارويی شناخته شده است و مردم از آن استفاده می کردند. عملکرد پيکره رويشی تر بادرنجبويه بسته به شرايط (اقليم، نوع کاشت، نوع برداشت و…) بين 10 تا 20 تن در هکتار متغیر است. عملكرد ماده خشک 2 تا 4 تن در هكتار است.

از مواد مؤثره اين گياه، داروهايی برای درمان ناراحتی های عصبی، بيماری های معدی، قلبی و روده ای که منشأ عصبی دارند و نیز آلزايمر تهيه می شود. از اين گياه داروها و محصولات بسياری همچون انواع کرم های ضدچروک و ضدلک، انواع دئودورانت، قطره های ضد دندان درد، قرص های ضدتشنج و آرام بخش در بازار وجود دارد. همچنین پمادی به نام پماد مليسان که از ترکيبات اين گياه گرفته شده است، برای رفع تبخال وجود دارد.

ویژگی های گیاه نعناع فلفلی

یکی از پرمصرف ترین گیاهان دارویی است که مقدار مصرف سالانه اسانس آن در جهان به حدود 7,000 تن می رسد و گیاهی است علفی و چندساله، دارای ساقه های خزنده (استولون) و ساقه های زیرزمینی (ریزوم). ساقه هایی چهارگوش به رنگ قرمز مایل به بنفش دارد که برگهای بیضوی شکلی به صورت متقابل روی آن قرار می گیرند.

گلهای آن به رنگ بنفش هستند و میوه هایش کپسولی و به رنگ قرمز است که دارای بذوری بدون قوه رویشی است. همچنین گیاهی است دورگه (هیبرید) که به خودی خود در طبیعت ایجاد شده است. طعم تند برگهای آن سبب شهرت این گیاه به نام نعناع فلفلی شده است. برخی از محققان منشأ آن را آسیا و برخی دیگر انگلستان می دانند.

این گیاه بومی کشور ما نیست، ولی به طور وسیع در اکثر استان ها کشت می شود. این گیاه را در اکثر مکان ها می توان کاشت، ولی در شرایط روز بلند و رطوبت بالا و دمای 18 تا 20 درجه دارای بهترین عملکرد کمّی و کیفی است. به دلیل داشتن ریشه های سطحی باید در فواصل کوتاه و به مقدار نسبتا زیاد آبیاری شود. این گیاه خاک های لوم یشنی با مقدار هوموس بالا و اسیدیته 5 تا 8 را می پسندد.

کاربرد گیاه نعناع فلفلی

بيشترين مصرف نعناع فلفلی به منظور تهيه اسانس است. اين گياه دارای خواص دارويی و دارای مصارف فراوانی از جمله در داروهای ضدنفخ، ضدباكتری، محلول های دهان شويه و نيز در صنايع غذايی، بهداشتی، آرايشی و نوشابه سازی است و در اکثر شکلات های نعناع و آدامس ها از اسانس این گونه نعناع استفاده می شود.

از اين گياه در ترکیب داروهای گياهی توليدشده در كشور از جمله آلتادين، ماسومنت، قطره نعناع، منتا و آل کیوم استفاده شده است که دارای خواصی مانند ضداسپاسم، پیشگیری کننده از استفراغ، ضدنفخ و خنک کننده است. منتول موجود در اسانس آن نوعی ماده آنتی باکتری قوی است. از اسانس این گیاه برای معطر کردن دارو، خمیر دندان و… استفاده می شود.

توصیه های ترویجی

برای تولید محصول بادرنجبویه و نعناع فلفلی از طریق کشت نهال در زمین اصلی اقدامات زیر توصیه می شود :

1. شخم پاییزه با عمق 25 تا ۳۰ سانتيمتر بعد از توزيع نهاده های دامی برای کنترل علفهای هرز، از بین بردن بقایای گیاهان کشت قبلی و پوشش نهاده ها انجام شود.
2. خیساندن بذرها به مدت ۱۶ تا ۲۰ ساعت در آب و در دمای محیط یا سرمادهی آنها به مدت ۴۸ ساعت در دمای صفر درجه سانتیگراد به منظور افزایش درصد جوانه زنی بذر قبل از کشت در خزانه مؤثر است.
3. آماده سازی خزانه هوای آزاد در اواسط پاییز و خزانه زیر پلاستیک در اواخر زمستان برای کشت بذر (بادرنجبویه)، ریزوم و استولون (ساقه زیرزمینی و رونده نعناع فلفلی) برای تولید نهال یکی از مراحل مهم اجرایی است.
4. آماده سازی بستر کاشت خزانه با خاک نرم و سبک برای کاشت بذر بادرنجبویه و خاک دهی و غلتک بعد از آن برای ایجاد عمق کاشت حداکثر تا 2 سانتیمتر انجام پذیرد.
5. برای ایجاد بستر کاشت خزانه با خاک نرم و سبک به منظور کاشت ریزوم یا استولون با طول 10 تا 15 سانتیمتر دارای ۳ تا ۴ جوانه گیاه نعناع فلفلی در عمق کاشت 10 تا 12 سانتیمتری بستر اقدام شود.
6. انجام عملیات دیسک و کولتیواتور به منظور خردكردن كلوخه ها و پوشش نهاده، کنترل علف های هرز و ایجاد بستر کاشت هموار و صاف در اواسط پاییز برای کشت پاییزه و در اواخر زمستان برای کشت بهاره از اقدامات مهمی است که باید انجام شود.
7. ایجاد جوی و پشته برای کشت نهال های تولیدی در روش کاشت ردیفی الزامی است.
8. کشت نهال ها در محل داغ آب پشته ها، برای رساندن غیرمستقیم رطوبت حاصل از آبیاری در جوی ها، باید انجام شود.
9. بر اساس نتایج تحقیقات، اجرای دقیق الگوی کشت مخلوط 75 درصد بادرنجبویه و 25 درصد نعناع فلفلی بر روی زمین (یعنی به ازای هر 3 ردیف کشت بادرنجبویه، 1 ردیف نعناع فلفلی) مناسب ترین الگو برای دستیابی به حداکثر عملکرد است.
10. فاصله بین ردیفها 50 سانتیمتر است، و فاصله بین نهال ها برای بادرنجبویه با تراکم ایده آل 70 هزار بوته در هکتار برابر 30 سانتیمتر و برای نعناع فلفلی با تراکم ایده آل 80 هزار بوته در هکتار برابر 20 سانتیمتر است.
11. آبياری بلافاصله پس از كاشت و پس از آن هر 10 روز یکبار يا بيشتر بر اساس روزهای وقوع بارندگی در حد ظرفيت زراعی مزرعه الزامی است.
12. هواگیری اطراف ریشه با فشردن خاک در هنگام کاشت باعث کاهش احتمالی تلفات نهال ها می شود.
13. نحوه انتقال نشا از بستر خزانه به بستر کاشت و دقت در جابه جایی و به کارگیری ادوات مناسب باعث حفظ سلامت نهال می شود.
14. وجین علفهای هرز در بهار و تابستان و تنک کردن ردیفها در ۲ تا ۳ هفته اول کشت برای رسیدن به تراکم مناسب حتماً مدنظر قرار گیرد.
15. امکان ۲ تا ۳ بار برداشت برگهای گياه بادرنجبويه در مرحله رويشی و قبل از گل دهی، و گياه نعناع فلفلی در مرحله قبل از گل دهی، وجود دارد.
16. کشت مستقیم بذر بادرنجبویه در بستر اصلی کاشت، به علت رقابت علف های هرز مزارع به ویژه در مراحل ابتدایی رشد توصیه نمی شود.
17. استفاده از پلاستیکهای مشکی در بین ردیف ها برای کنترل علفهای هرزی که در مناطق شمالی کشور مشکل سازند و نیز برای استفاده نکردن از سموم شیمیایی (با رعایت موازین زیست محیطی و جمع آوری آنها پس از برداشت) توصیه می شود.
18. بر اساس نتایج پژوهش، عملكرد كشت مخلوط بادرنجبویه با نعناع فلفلی اندکی کمتر از كشت خالص آن است، هرچند، عملکرد به میزان نزدیک به کشت خالص، تنوع محصول و همچنين كاهش ريسک در توليد از جمله عوامل اصلی پايداری در اقتصاد توليد است كه نشان دهنده ارجحیت کشت مخلوط به کشت خالص است.
19. استفاده از گونه دوم از گیاهان لگوم (تیره نخود) و گراس (تیره گندم) در کشت مخلوط در مقایسه با گیاه دوم دارویی نعناع فلفلی، علاوه بر اینکه اقتصادی تر است، به افزایش باروری زمین، کاهش استفاده از کودهای شیمیایی و افزایش عملکرد کشت مخلوط در واحد سطح کمک می کند و توصیه می شود.