طرح توجیهی پرورش کفشدوزک
کفشدوزک های شکارگر از دشمنان طبیعی آفات هستند که حدود ۲هزار گونه از آنها در دنیا شناخته شده است. از این حشره برای کنترل شته، کنه و آفات مکنده استفاده می شود. نوع خاصی از آن که در ایران نیز پرورش می یابد به عنوان «کریپتولموس» معروف است و در باغات چای و مرکبات نقش شکارگر را بازی می کند.
شاید تا به حال نام «چای ارگانیک» را نشنیده باشید اما یکی از دلایل تولید این چای وجود کفشدوزک کریپتولموس است. در صورت حضور به موقع و کافی کفشدوزک ها در باغات چای، استفاده از هیچ نوع سمی توجیه پذیر نیست. زیرا این حشره دوست داشتنی به شدت نسبت به سموم و آفتکش ها حساس است.
شاید باور نکنید اما پرورش کفشدوزک در ایران به طور چشمگیری رو افزایش است و افراد زیادی از کنار این شغل کسب درآمد می کنند. هم‌اکنون با پرورش انبوه و صادرات این حشره زیبا درآمد خوبی نصیب شما می‌شود. چرا که کفشدوزک کریپتولموس در خارج از کشور حدود نیم دلار ارزش دارد.
لوازم و امکانات موردنیاز پرورش کفشدوزک
فضای مورد نیاز برای پرورش کفشدوزک :
شما برای پرورش کفشدوزک حداقل به دو اتاق سه در چهار احتیاج دارید که فاصله‌ای ۲۰متری با هم داشته باشند، البته قیمت جا نسبت به هر منطقه در کشور متفاوت است در این میان باید یک نکته خیلی اساسی را مدنظر داشته باشید و آن هم پوشاندن تمام منفذها و سوراخ‌های در و دیوار است، زیرا این حشره تقریبا ریز است و می‌تواند به راحتی از اتاق فرار کند.
سرامیک کردن کف بسیار مهم است و اگر دیوارها را هم بتوان سرامیک کرد، اطمینان شما دوچندان می‌شود. اکنون قیمت سرامیک در بازار از متری ۷هزارتومان به بالاست. مطمئنا شما که به فکر ایجاد فضای لوکس برای کفشدوزک ها نیستید! پس از ارزان‌ترین نوع آن استفاده کنید. برای نصب سرامیک هم متری ۹ تا ۱۰هزارتومان باید بپردازید. قفسه‌بندی سه دیوار در هر اتاق لازم است.
شما می‌توانید از قفسه های دست دوم آهنی استفاده کنید و این کار هزینه زیادی نخواهد برد، اما اگر بخواهید قفسه نو تهیه کنید، برای قفسه پنج طبقه روی سه دیوار در هر اتاق باید حدود یک میلیون و ۱۰۰هزارتومان پول بپردازید. یکی از اتاق‌ها مخصوص پرورش کفشدوزک ها و دیگری محل نگهداری کدوها و سیب‌زمینی‌های آردآلود خواهد بود.
برای شروع کار شما باید حداقل ۱۰۰ عدد هر کدام به قیمت ۴۵ تا ۵۰تومان بخرید. توصیه فعالان بازار این است که اول کار با هزار عدد کسب و کار خود را راه اندازی کنید. این به نفع شما خواهد بود، زیرا هر کفشدوزک ماده در هر ماه حدودا ۴۰۰تخم می‌گذارد.
اگر فرض کنیم که نیمی از کفشدوزک ها ماده باشند شما در صورت فراهم بودن شرایط، در ماه آینده با حدود ۲۰۰هزار لارو رو به رو هستید که می‌توانند بعد از یک ماه به حشره بالغ تبدیل شوند. هر حشره در طول دوره لاروی خود به بیش از ۲۵۰شپشک نیاز دارد که روی کدوها یا سیب زمینی‌ها خانه کرده‌اند.
پس هر روز باید حواستان به تهیه غذای آنها باشد تا این حشرات بالغ شوند. این حشرات می‌توانند به همان قیمتی که خریداری کرده‌اید برای رهاسازی در باغ‌ها به فروش برسند. البته به شرطی که قبل از هر کاری، مشتریان خود را پیدا کنید و از بابت فروش، مشکلی نداشته باشید.
اکنون پنج استان کشور یعنی مازندران، گیلان، خوزستان، فارس و خراسان شمالی مناطقی هستند که بیشترین تولیدکنندگان کفشدوزک را در خود جای داده‌اند. این نکته را فراموش نکنید که هرچه محل پرورش به باغ و مزرعه نزدیک‌تر باشد، دغدغه فروش شما کاهش می‌یابد.
اگر خوب کار کنید سرمایه شما تا دو سال برگشت داده می‌شود. برای گرفتن مجوز پرورش کفشدوزک از سازمان حفظ نباتات شاید یکسال زمان نیاز باشد، اما شما می‌توانید پس از اقدام، کار خود را آغاز کنید.
خبر خوب این است که اگر طرح شما توجیه اقتصادی داشته باشد، می‌توانید با ۳۵درصد آورده، ۶۵درصد مابقی را وام بگیرید و اتفاق بهتر قراردادی است که سازمان حفظ نباتات با پرورش دهندگان مجوزدار منعقد می‌کند به شرطی که سالانه ۳۰۰هزار کفشدوزک تولید کنید. شما می‌توانید در دوره‌های آموزشی موسسات گیاه پزشکی به مدت دو هفته شرکت کنید، اما به خاطر آن حدود یک میلیون از حساب شما کم می‌شود.
اگرچه تلفات ناگهانی و تغییرات دمایی از مهم‌ترین تهدیدهای این کسب و کار محسوب می‌شوند، ولی با کمی دقت نظر میتوان شرایط را کنترل کرد. به گفته فعالان این حوزه، نگهداری کدو بهتر و به صرفه‌تر از سیب‌زمینی است، زیرا به طور طبیعی قیمت سیب‌زمینی افزایش یافته است و این شم اقتصادی و شیوه صحیح مدیریت را می‌طلبد که به سراغ کدام یک از این دو بروید.
کارشناسان می‌گویند در فصول گرم سال، چون پرورش راحت‌تر است، تعداد رقبا زیاد می‌شود، اما هنگام سرما بهترین فرصت برای پرورش جمعیت مادری است، به طوری که در اواخر زمستان یعنی ماه‌های بهمن و اسفند ممکن است قیمت هر کفشدوزک به ۲۰۰ تا ۳۰۰تومان هم برسد.
ناگفته نماند که در عین حال، به خاطر حفظ گرمایش محیط و میزان بالای تهدیدها هزینه تولید در زمستان بالاست. البته میتوان کفشدوزک را به کشورهای همسایه نیز صادر کرد که به طور میانگین هر عدد به قیمت نیم دلار به فروش می‌رود. حال فرض کنید یکی از کشاورزان چایکار برای خرید کفشدوزک به شما مراجعه می‌کند.
به طور معمول، در هر هکتار زمین ۱۶هزار بوته چای وجود دارد. مهم‌ترین آفت چای هم شپشک است و هر بوته آلوده برای پاک‌سازی به ۳ تا ۴ کفشدوزک نیاز دارد. اگر تنها ۸هزار بوته به شپشک آلوده باشد به حدود ۳۲هزار حشره نیاز است. حال در صورتی که هر کفشدوزک را به قیمت ۵۰تومان بفروشید، یک میلیون و ۶۰۰هزارتومان درآمد شماست.
این درحالی است که سمپاشی چنین باغی بیش از ۲میلیون تومان هزینه می‌خواهد. گذشته از اینها پاشیدن سم در طولانی مدت مضرات فراوانی دارد. اما نکته‌ای که لازم است در پایان گزارش به آن اشاره کرد این است که شما اگر به دنبال سود بیشتری هستید و حاضر نیستید دردسرهای پرورش کفشدوزک را به جان بخرید.
تنها می‌توانید به سمت تولید کدو یا سیب‌زمینی‌های آلوده به شپشک بروید. البته در این مورد باید حواستان باشد که در آن حوالی تولیدکنندگان حضور داشته باشند و غذای آماده کفشدوزک را از شما بخرند، آن هم به قیمتی ۴برابر قیمت خریداری شده.
کنترل بیولوژیک آفت ها توسط کفشدوزک کریپتولموس
تعریف کنترل بیولوژیک: کنترل بیولوژیک یعنی استفاده از پارازیتوئید ها، پرداتورها، پاتوژن ها، انتاگونیست ها و یا میکروارگانیزم های رقیب برای کاهش جمعیت یک افت به طوری که افت فراوانی کمتری داشته باشد و خساراتی کمتر از انچه ممکن بود به محصولات وارد سازد.
مراحل رشد و نمو کفشدوزک کریپتولموس
حشرات بالغ کفشدوزک بیضی شکل با بالپوش های به رنگ سیاه براق که قسمت سر، پیش قفسه سینه، شکم و قسمت انتهایی بالپوش ها زرد مایل به قرمز، تخم ها بیضی شکل و لیمویی رنگ هستند، شکل لارو های اولیه کفشدوزک را با پوره های شپشک های آرد آلود اشتباه گرفته شود ولی رنگ واقعی آنها زرد مایل به سبز می باشد.
همچنین لارو کفش دوزک ها از نظر اندازه بزرگتر و دارای رشته های مومی بلندتر بوده و از تحرک بیشتری نسبت به پوره های شپشک برخوردار می باشند و دارای 4 سن لاروی هستند و از تفاوت دیگر کفشدوزک کریپتولموس با شپشک آردآلود در اندازه تخم آنهاست که تخم کفشدوزک کریپت بزرگتر و از نظر رنگ تخم های شپشک آردآلود نارنجی رنگ هستند درحالیکه همانطور که گفته شد تخم های کفش دوزک کریپتو لموس زرد لیمویی می باشد.
اندازه این حشره 5/3 میلی متر است، جنس نر و ماده کفشدوزک را هم میتوان از رنگ پاهای جلویی تشخیص داد به این نحو که اگر رنگ جفت پاهای جلویی حشره زرد باشد نر است و اگر سیاه باشد ماده است. این حشره تخم های خود را به صورت پراکنده روی برگ های آلوده به شپشک آرد آلود و یا داخل کیسه های آفت می گذارد و تخم هایش پس از 6-7 روز تفریخ می شوند و سپس دوره لاروی حشره آغاز می شود.
لاروها هم از توده های تخم و هم از پوره های شپشک آردآلود تغذیه میکنند پس از طی 4 سن لاروی که هر سن 2تا 5 روز (بسته به شرایط محیط که مناسب باشد یا نه) که معمولا 2تا 21 روز طول می کشد تا به پیش شفیرگی برود که در این سن حرکت کند می شود و در محیط آزمایشگاه در کناره یا وسط پتری قرار می گیرد. این مرحله تقریبا 4 روز به طول می انجامد و تغذیه و تحرک آن کم می شود و موقعی که پوسته انتهای بد جمع می شود وارد مرحله شفیرگی می شود.
در حالت شفیرگی بدون تحرک و بدون تغذیه در پتری می ماند و این حالت 12 روز یا بیشتر طول می کشد بعد از طی مرحله شفیرگی حشرات بالغ از پوسته شفیره خارج می شوند و 5 روز نیاز به تغذیه دارد بعد از 5 روز جفت گیری انجام می شود و 24 تا 48 ساعت جفت گیری انجام می شود و طول دوره جفت گیری 30 دقیقه می باشد سپس مرحله تخم ریزی آغاز می شود از مرحله تخم تا مرگ حشره 3 الی 4 ماه طول می کشد (البته بسته به قدرت زیستی کفشدوزک و شرایط محیطی ممکن است بیشتر یا کمتر از 230 روز عمر کند) معمولا ماده ها تا عدد یا 1000 بیشتر تخم می گذارند.
فرق شفیره و پیش شفیره در تحرک و تغذیه است پس از طی مرحله شفیرگی یک شکافی از قسمت قفسه سینه پوسته شفیرگی باز می شود و شما می توانید بدن حشره را ببینید ،رنگ بدن کفشدوزک بالغ طی تکامل از سبز به قهوه ای و سپس به سیاه تبدیل می شود،یک روز یعنی به مدت 24 ساعت کفشدوزک کامل در زیر پوسته شفیره باقی می ماند پس از تغییر رنگ از قهوه ای کاکائویی به سیاه از زیر پوسته خارج می شود.
مشخصات ظاهری شپشک آرد آلود
شپشک های آرد آلود به صورت گسترده در مناطق گرمسیری و نیمه گرمسیری جهان پراکنده هستند و خسارات فراوانی را به مرکبات و چای و گیاهان زینتی کشور وارد می کنند ،این گروه از این حشرات بدنی نرم ،بیضی شکل و پهن دارند و تقسیمات بین سر، قفسه سینه و شکم در آنها مشخص نیست.
ماده های کامل آن بیضی شکل و به رنگ صورتی روشن می باشند که ازگرد موی سفید رنگی پوشیده شده اند که از ترشحات آن ها می باشد در انتهای بدن در حشرات ماده بالغ توده ی پنبه ای شکل تشکیل می شود که همان کیسه تخم است هر حشره ماده تا 400 عدد تخم می گذارد طول دوره پورگی حدود 25 روز و سیکل زندگی آن 45 روز می باشد.
این حشره پلی فاژ است و به راحتی در انسکتاریوم روی میزبان های مختلف قابل تکثیر است در انسکتاریوم از میزبان های سیب زمینی جوانه زده و کدو حلوایی برای آلوده سازی و پرورش و تکثیر شپشک آرد آلود در شرایط آزمایشگاهی مناسب استفاده می شود این حشره دارای دگر دیسی ناقص است.
تخم آن بیضی شکل و به رنگ زرد کم رنگ تا نارنجی رنگ است و کوچکتر از تخم های کفشدوزک کریپتولموس ست همان طور که گفته شد کیسه تخم این حشرات در انتهای بدن آن هاست و توده ی پنبه ای شکل است و هنگامی که چند یا گروهی از شپشک های آرد آلود در کنار هم قرار بگیرند این توده درهم ادغام می شود.
Demography :
واژه دموگرافی به معنی شناخت جمعیت (Demo جمعیت و Graph شناخت) و به طور کلی یعنی تخمین کمی جمعیت می باشد .
جمعیت اولیه یا Cohort اولیه 100 تخم کفشدوزک کریپتولموس را که هم سن هستند را در 100 پتری گذاشته و هر روز زنده و مرده بودن آنها را مورد بررسی قرار می دهیم و هر روز طعمه مورد نیاز آنها را در اختیار آنها قرار می دهیم تا تبدیل به حشره کامل شوند سپس می توان جنسیت آنها را تشخیص داد این حشره دارای 3 جفت پا هست و همان طور که گفته شد از رنگ جفت پاهای اول جنسیت آن ها مشخص می شود.
بعد از مشخص کردن جنسیت برای جفت گیری یک حشره نر و یک حشره ماده را در پتری کنار هم قرار می دهیم پس از جفت گیری تخم ها را بررسی کرده و شمارش می کنیم در همین حالدت عمر حشره ماده و نر را هم مورد بررسی قرار می دهیم تا زمانی که حشره بمیرد.
نحوه پرورش کفشدوزک
به منظور پرورش کفشدوزک کریپتولموس باید از انسکتاریوم استفاده نمود. دمای محیط برای تکثیر این حشره باید بین 20 تا 24 درجه سانتی گراد باشد و رطوبت نسبی محیط بین 60 تا 70 درصد باشد. برای تغذیه این حشره شکارگر از سیب زمینی و کدو حلوای استفاده می کنیم.
عمل آماده سازی را در اتاق جداگانه انجام می دهیم بعد از آلوده سازی این حشره را وارد اتاق آلوده به شپشک اردالود کرده کفشدوزک شروع به تغذیه و تولید مثل می کند و طول یک نسل کفشدوزک از زمان تخم تا زمانی که تخم گذاری می کند در دمای 23 درجه سانتیگراد 54 روز می باشد.
نحوه جمع آوری
جمع آوری کریپتولموس به این صورت است که در هر بسته پلاستیکی که داری در پوش می باشد، 25 عدد از کفشدوزک ها قرار می دهند سپس تیوب ها توسط نوارهای کاغذی آغشته به عسل برای تغذیه سوسک پر می شوند بعد از انتقال آنها امکان عرضه را دارند.
نحوه رهاسازی
بهترین زمان رهاسازی حشرات بالغ شکارگر در اواسط بهار همزمان با مساعد شدن شرایط جوی از نظر رطوبت و حرارت در صبح زود و یا هنگام غروب زمانی که کفشدوزک ها کمترین فعالیت را دارا باشند صورت می گیرد. عمل رهاسازی در زمانی که حداقل 20 در صد بوته ها الوده به شپشک چای باشند انجام می شود. کفشدوزک کریپتولموس مونتروزیری با نام علمی (cryptoloemus montrouzieri) از خانواده (eoecixelliolae) و از راسته (Coleoptera) هستند.