طرح توجیهی پرورش قارچ (تابستان 1401) + word و pdf

طرح توجیهی جامع پرورش قارچ
در حال حاضر در ایران پرورش قارچ دکمه ای بعنوان مهمترین قارچ خوراکی انجام می شود. این نوع قارچ به شکل دکمه بوده و از کلاهک نیمه کروی و پایه تشکیل شده است. رنگ این نوع قارچ متناسب با رقم آن، سفید، کرم یا کرم متمایل به قهوه ای می باشد.

مواد پروتئينی، يكی از مهم ترين اجزای مواد غذايی مورد استفاده انسانها است. نياز طبيعی بدن انسان به اين مواد، مبين ضرورت استفاده آنها در سبد غذايی خانواده ها است. از ديرباز انواع گوشت ها، خصوصا گوشت قرمز منبع اصلی تامين پروتئين مورد نياز انسان بوده است.

لیكن در حال حاضر، به واسطه تغيير روش زندگی از سنتی به ماشينی و كاهش تحرک افراد در زندگی روزمره، استفاده از گوشت قرمز بدليل دارا بودن مقدار زيادی مواد چرب رو به كاهش نهاده و در عوض، استفاده از مواد غذايی كه با داشتن مقدار كافی پروتئين، برای سلامتی زيان آور نباشند مورد توجه واقع شده است.

حبوبات، سويا و قارچ خوراكی مهمترين منابع پروتئين غير حيوانی هستند كه امروزه به طور وسيع مصرف می شوند. در اين ميان بازار مصرف قارچ خوراكی به دليل افزايش سطح آگاهی جامعه نسبت به فوايد و روش مصرف آن، روند رو به رشدی را تجربه می كند.

قارچ ، به علت اينكه سرشار از مواد پروتئينی، گلوسيدی، ويتامين ها و ليپيدها است مي تواند غذای مناسب و كاملی برای انسان به شمار آيد. ضمن اينكه به واسطه سهولت پرورش قارچ های خوراكی می توان آنها را به صورت تازه، خشک، كنسرو و پودر به بازار عرضه نمود.

اجرای اين طرح به عنوان يک فعاليت توليدی، ضمن اينكه گامی به سوی خود اتكايی كشور در صنايع غذايی به شمار می رود، می تواند بسترساز اشتغال به كار نيروهای متخصص (خصوصا در علوم كشاورزی) و فاقد تخصص گردد. همچنین بانوان كارآفرين نيز می توانند با پياده سازی اين طرح، گامی در جهت توسعه ميهن عزیزمان بردارند.

ماشین آلات و تجهیزات پرورش قارچ

دستگاه ها و تجهیزاتی که برای تولید قارچ دکمه ای موردنیاز است عمدتا جنبه تاسیساتی داشته که به منظور تامین آب و برقريال بخار هوای موردنیاز و … به کار گرفته می شوند و از تجهیزات غیرتاسیساتی می توان به دستگاه همزن و تسمه نقاله اشاره نمود.

شماره تعرفه گمرکی و کد آیسیک محصول

در تجارت جهانی جهت کدبندی کالاها در امر صادرات و واردات و تعیین حقوق گمرکی و سود بازرگانی، بیشتر از دو نوع طبقه بندی استفاده می شود. یکی از این طبقه بندی ها نامگذاری بروکسل و دیگری طبقه بندی مرکز استانداردها و تجارت بین المللی می باشد.

روش طبقه بندی مورد استفاده در بازرگانی خارجی ایران، طبقه بندی بروکسل است که بنابر نیازها و کاربردهای خاص موجود، بعضا تقسیم بندی های بیشتری در زیر تعرفه انجام گرفته است. در جدول ذیل تعرفه گمرکی و کد آیسیک پرورش قارچ ارائه می شود :

بسته بندی، انبارش و حمل و نقل محصول

جنس بسته بندی قارچ تازه خوراکی می تواند پلاستیک مجاز و مناسب برای بسته بندی مواد غذایی، مقوا و یا چوب مطابق با استانداردهای مربوطه باشد. موادی که برای بسته بندی به کار می رود باید نو، تمیز و عاری از بو و به ترتیبی تهیه شده باشد که هیچ گونه تاثیر منفی بر روی کیفیت محصول نداشته باشد. توضیحات بیشتر از این در استاندارد ملی شماره 1627 ارائه شده است.

قارچ های خوراکی در مقایسه با سایر محصولات، از حساسیت بیشتری برخوردار می باشد و معمولا باید پس از برداشت مصرف و فقط در شرایط خاص در انبار نگهداری نمود. دمای نگهداری با توجه به زمان انبار 5-2 درجه سانتیگراد می باشند.

بسته های قارچ باید بر روی پالت قرار گرفته و داخل سردخانه گذاشته شوند. همچنین باید مطابق اصول بسته بندی بر روی هم قرار گیرند، گردش زیاد جریان هوا باعث تسریع در کاهش رطوبت شده و بدین ترتیب از کیفیت محصول کاشته می شود.

بسته بندی، انبارش و حمل و نقل محصول

در صورتیکه حمل و نقل قارچ ها به مسافت بسیار دور مدنظر باشد باید تا موقعی که دمای آن به حد مطلوب برسد، آنها را در داخل اناق های سرد نگهداری نموده و سپس آنها را در داخل وسایل نقلیه سردخانه دار گذاشته و به مقاصد موردنظر حمل کرد.

جعبه های چوبی یا مقوایی حاوی قارچ ها باید طوری در وسایل نقلیه چیده شوند که بین آنها فضاهای خالی وجود نداشته باشد تا در هنگام حمل و نقل از حرکت و تکان خوردن دسته ها جلوگیری شود.

مسیر کامیون های حامل قارچ را باید طوری انتخاب کرد که مدت حمل و تکان هایی ناشی از ناهمواری را در حداقل ممکن باشد. بعد از تخلیه بار باید توصیه های لازم به فروشندگان جهت نگهداری و فروش محصولات به مشتریان ارائه گردد.

استانداردهای ملی و بین المللی

تولید هر محصول در بازار ضرورت دارا بودن کیفیتی مطلوب و مطابق با استانداردهای تدوین شده و معتبر ملی و جهانی را به همراه داشته که در این راستا رعایت استانداردهای ملی جهت مصارف داخلی و استانداردهای بین المللی جهت صادرات کالا امری ضروری می باشد.

اولین و مهمترین مرجع در زمینه استانداردهای ملی، استانداردهای تدوین شده توسط موسسه استاندارد و تحقیقات صنعتی ایران می باشد که در ارتباط با قارچ استاندردهای ذیل تدوین شده است :

موارد مصرف و کاربردهای قارچ

قارچ به دو صورت تازه و کنسوری مورد مصرف قرار می گیرد اما آنچه که تجربه نشان داده است در گرایش های آینده، تمایل به سوی افزایش مصرف قارچ تازه و تثبیت میزان مصرف قارچ کنسروی خواهد بود.

از مصارف عمده قارچ های کنسروی استفاده از آن در تهیه پیتزا است و با توجه به گرایش مردم به استفاده از قارچ تازه، احتمالا در آینده هم در تولید پیتزا بیشتر از قارچ تازه استفاده خواهد شد.

قارچ ها در فرآیندهای صنعتی و غذایی نظیر تهیه نان و تهیه پنیر نقش دارند. قارچ ها مواد قندی را تخمیر می کنند و از همین خاصیت آن جهت تولید الکل و گاز کربنیک استفاده می کنند.

اهمیت استراتژیکی کالا در دنیای امروز

قارچ یک محصول استراتژیک محسوب نمی شود و یک نوع کالای مصرفی غذایی می باشد که با توجه به اهمیت ویتامین های موجود در این محصول و سهولت دسترسی در تهیه غذاها و قیمت مناسب و مطمئن پایین این محصول در مقایسه با سایر مواد غذایی این محصول را با اهمیت جلوه داده است.

بررسی روش های تولید محصول

قارچ ها با دیگر محصولات کشاورزی تفاوت دارند زیرا به طور کلی از نور خورشید به عنوان یک منبع انرژی مستقیم مستقل اند. انرژی این محصول عمدتا از بستری که قارچ ها از آن مواد غذایی تهیه می کنند تولید می شود. مشهورترین قارچ تجاری در بین قارچ ها، قارچ دکمه ای می باشد که به دو صورت سنتی و صنعتی تولید می شود.

در گذشته جهت تهیه محیط کشت و پرورش قارچ دکمه ای فقط از کود اسب استفاده می شد اما از آنجاییکه هم اکنون تهیه این کود در مقیاس وسیع امکانپذیر نبوده از مواد دیگری مانند کاه گندم، کود مرغ و سنگ گچ طی فرآیندی به نام کمپوست سازی (بسترسازی) استفاده می شود. تولید مدرن قارچ های دکمه ای سیستمی کاملا صنعتی شده که در مقایسه با روش سنتی از مزایای زیر برخوردار است:

• از ظرفیت تولید بالاتری برخوردار است.
• قیمت تمام شده محصول کمتر است.
• امکان مقابله با عوامل بیماری زا آسانتر است.
• امکان ایجاد صنایع زنجیره ای میسر است.

شرح کامل فرآیند تولید قارچ

از نظر زراعی، تولید قارچ دکمه ای برای اولین بار در قرن نوزدهم در حومه پاریس به صورت تجاری درآمد. در آنجا مشاهده شد که قارچها را می توان به عنوان محصولات فرعی در مواد کمپوستی که جهت پرورش خربزه مصرف می شد.

بدون نیاز به نور پرورش داده در حال حاضر جهت تولید قارج از گلخانه ها و پرورشگاه های سنتی برای ایجاد شرایط مطلوب محیطی جهت رشد استفاده می گردد. در این قسمت مراحل پرورش و تولید قارچ خوراکی به صورت کامل توضیح داده می شود که عبارتند از :

1. تهيه بذر
2. تهيه كمپوست
3. كشت بذر
4. رشد ريشه های قارچ
5. خاک ريزی
6. برداشت

1. تهيه بذر

برای تهيه بذر، دانه هاي گندم را بعد از جوشاندن در كيسه های كوچک پلاستيكی ريخته و جهت جلوگيری از هجوم ميكروب های هوازی به آن، دهانه آن را با پنبه مسدود نموده و به مدت دو ساعت در اتوكلاو استريل می كنند.

سپس بسته های فوق الذكر را با ماده تلقيحی با هاگ و اسپور واريته قارچ مورد نظر تلقيح می كنند و سپس كيسه ها را در محوطه با حرارت حدود ٢٥ درجه سانتی گراد به مدت سه هفته نگهداری می نمايند كه در اين مدت، ميسيليوم بر روی دانه های گندم رشد نموده و آماده كشت می باشند و اين عمل را تهيه مايه می نامند.

2. تهيه كمپوست

كمپوست از اختلاط كاه، كود مرغی، گچ، اوره و آب به نسبت 10، 5، 7، 4/0 و 25 حاصل می شود.

3. كشت بذر

در اين مرحله كمپوست تهيه شده در جعبه های چوبی ريخته شده و دانه های گندم حاوی ميسيليوم قارچ روی آن كشت شده و پس از فشرده سازی آن را در دمای ٢٥ درجه سانتی گراد و رطوبت نسبی ٨٥ تا ٩٠ درصد نگهداری می كنيم.

4. رشد ريشه های قارچ

ريشه های قارچ ميسيليوم پس از حدود دو تا سه هفته تمام محيط كشت را فرا می گيرند. در اين مرحله نوبت به خاكريزی می رسد.

5. خاک ريزی

در اين مرحله، سطح تمام جعبه های حاوی كشت با خاک استريل كه قبلا آماده شده به ضخامت ٣ الی ٥ سانتی متر پوشانده می شود. PH اين خاک بايد حدود 5/7 باشد. سپس دمای محيط را به 18 درجه سانتی گراد تقليل می دهند.

6. برداشت

پس از دو تا سه هفته قارچ ها با شكل گرفتن خود، شروع به رشد كرده و پس از چند روز تمام سطح كشت را می پوشانند. برداشت قارچ در اين زمان آغاز می گردد. در هر دوره كشت معمولا بين پنج تا شش نوبت برداشت وجود دارد كه هر نوبت حدود يک هفته به طول می انجامد.

بعد از پايان دوره كشت كمپوست باقيمانده مستقيما قابل فروش است. میزان قارچ بستگی به کیفیت کمپوست آن دارد. در بازدهی خوب میزان این محصول به 300 کیلوگرم بر تن کمپوست و در بازدهی متوسط حدود 200 کیلوگرم بر تن می باشد.

برداشت قارچ خوراکی

که مقدار تولید بر حسب کیلوگرم بر مترمربع از 7 تا 18 کیلوگرم می تواند متغیر باشد. عملیات برداشت با دست انجام می گیرد. نحوه برداشت به این صورت است که قارچ از زیر کلاهک به وسیله انگشتان شست و سبابه گرفته شده و با پیچاندن آهسته کنده می شود.

• پاک کردن قارچ، قطع قسمت اضافی پایه و در صورت لزوم جور کردن آن در مرحله آماده کردن برای بسته بندی انجام می شود.
• قارچ ها معمولا در بسته های 250 گرمی، نیم کیلویی، یک کیلویی و 5/2 کیلویی بسته بندی می شوند.

جنس بسته بندی می تواند پلاستیک مجاز و مناسب برای بسته بندی مواد غذایی، مقوا یا چوب باشد و پس از پر شدن از قارچ، حتما باید از پوششی نظیر فیلم و یا از جنس خود ظرف بسته شوند.

نکته 1

معمولا بعد از برداشت محصول، کمپوست باقی مانده تخلیه می شود که این کمپوست به عنوان بهترین و سالم ترین نوع کود جهت باغچه ها، پارک ها و باغ ها مورد استفاده قرار می گیرد.

نکته 2

در فاصله میان دو دوره (برداشت محصول یک دوره و شروع به کاشت دوره بعد) جهت مقابله با عوامل بیماری زا (حشرات مخصوصا کرم ها، مگس ها و …) ضدعفونی کردن محل کشت و آماده سازی آن جهت کشت بعدی از اهمیت بسیاری برخوردار است که این کار با استفاده از سموم مناسب صورت می گیرد.

بررسی ایستگاه ها و شیوه های کنترل کیفیت

بخشی از مراحل کنترل کیفیت مربوط به مواد اولیه می باشد که در ذیل بعضی از این موارد آورده می شوند.

• در انتخاب کاه گندم باید کنترل نمود که این ماده از بستر دام ها تهیه و تامین نشود.
• میزان کربن به ازت را در مخلوط باید اندازه گرفت و چنانچه میزان ازت در کمپوست خشک از 5/1 الی 7/1 درصد وزنی کمتر باشد باید مواد ازت دار به مخلوط اضافه نمود.
• مقدار چرب بودن کمپوست با افزایش مقدار مناسبی از گچ تنظیم گردد.
• مقدار آب افزوده شده به کمپوست به گونه ای باشد که مپوست صرفا مرطوب باشد و نه تر.
• وقتی کاه در دست مالیده می شود بایستی خرد شده و نبایستی هیچگونه بوی آمونیاک به مشام برسد.

در حین مراحل مختلف فرآیند پرورش قارچ خوراکی، کنترل دما، رطوبت، جریان هوا، PH خاک و زمان هر مرحله بایستی کنترل شود، مشخصه های کیفی قارچ تولیدی هم شامل بو و طعم، شکل ظاهری، لافت و رنگ قارچ، جنس بسته بندی و … هم باید طبق استاندارد شماره 1627 موسسه استاندارد و تحقیقات صنعتی ایران کنترل شود.

ماشین آلات، تجهیزات و تاسیسات واحد تولیدی

دستگاه ها و تجهیزاتی که برای تولید قارچ دکمه ای مورد نیاز است عمدتا جنبه تاسیساتی داشته که به منظور تامین آب و برقريال بخار هوای موردنیاز و … به کار گرفته می شوند و از تجهیزات غیرتاسیساتی می توان به دستگاه همزن و تسمه نقاله اشاره نمود.