رزماری گیاهی مدیترانه ای است که علاوه بر کاربرد فراوان آن در آشپزی به عنوان یک گیاه شفابخش و درمان کننده انواع بیماری ها کاربرد دارد. به گزارش ایسنا، گیاه معطر رزماری به عنوان چاشنی در غذاهای مختلف شامل انواع سوپ ها، سس ها و خورش ها استفاده می شود. Rosmarinus officin از خانواده نعناعیان (Lamiaceae) است که حداقل دارای 1درصد (حجم/وزن) روغن فرار می باشد.
اکلیل کوهی با نام عمومی رزماری گیاهی است علفی، پایا، دارای ساقه ای چوبی به ارتفاع نیم تا یک متر با برگ های سبز، دائمی و بسیار معطر، متقابل با کناره برگشته، باریک و دراز و نوک تیز؛ سطح فوقانی برگ آن به رنگ سبز و سطح تحتانی به علت وجود کرک ها سبز مایل به سفید است.
گلهای آن کوچک و به رنگ آبی روشن است که در کنار برگ ها می روید. قسمت مورد استفاده آن برگ و سرشاخه های گل دار آن است. اسانس آن از قسمت هوایی تهیه می شود.
شرح فعالیت به عنوان یک شغل
این شغل از نوع فعالیت تولیدی بوده و با هدف تولید مقرون به صرفه و حتی صنعتی رزماری و عرضه آن به بازارهای داخلی می باشد. حوزه شغلی این حرفه با توجه به سوابق قبلی کشت بومی و در مواردی کشت گلخانه ای، از جنس توسعه ای به شمار می آید؛
زیرا هدف از این حرفه، تولید محصول با فناوری روز می باشد، به نحوی که از نظر کیفیت و نحوه عرضه نیز واجد نوآوری باشد. گیاه رزماری کاربرد های غذایی، دارویی و زینتی دارد. از جمله خواص دارویی و غذایی آن عبارت اند از:
- ضد ضعف عمومی بدن
- ضد آسم
- ضد تپش قلب
- ضد روماتیسم
- ضد نقرس
- ادرارآور
- ضد تشنج
- ضد صفرا
- ضد سوء هاضمه
- تقویت کننده دستگاه گوارش
- ضد سیاه سرفه
- قاعده آور
- ضد سردردهای سرد
- ضدعفونی کننده و التیام بخش تقویت کننده اعصاب
- ضد ترشحات غیرطبیعی رحم
داروهای گیاهی تهیه شده از رزماری دو دسته هستند. در یک دسته از اسانس رزماری استفاده شده که شامل پماد، لوسیون، کرم و روغن های حمام و ماساژ و غیره هستند. در دسته دیگر از عصاره هیدروالکلی آن به صورت محلول های خوراکی به عنوان ضد نفخ و مقوی معده استفاده می شوند.
ترکیبات مهم گیاه رزماری
مهمترین ترکیب گیاه رزماری 2/5-1 درصد اسانس می باشد. مواد موجود در اسانس رزماری شامل بورنئول، لیمونن، کامفن، 1 و 8 سینئول، کامفر و آلفاپی نن است. ترکیبات اسانس نیز به محل و شرایط کشت ارتباط دارد. ترکیبات دیگر آن اسیدهای فنلی از جمله اسید روزماریک، اسید کافئیک و اسید کلروژنیک هستند.
تحقیقات متعددی خاصیت ضد سرطان آن را اثبات کرده و اسید کارنوزیک موجود در آن دارای خاصیت قوی ضد ایدز(HIV) است. همچنین سالیسیلات به مقدار زیاد، فلاوونوئیدها، ترکیبات تلخ ديترپنی مانند کارنوزول و ترکیبات تری ترپتی، اجزای تشکیل دهنده دیگر آن هستند.
موارد استعمال
از رزماری به صورت خوراکی در درمان اضطراب، سردرد، میگرن، فشار خون، نفخ و بی اشتهائی و به صورت موضعی به عنوان مسکن موضعی در درمان دردهاي عضلانی و بیماری های روماتیسمی استفاده می شود. همچنین به علت عطر و طعم مناسب در صنایع آرایشی، بهداشتی مورد استفاده قرار می گیرد.
روغن رزماری یک روغن محرک است و از نظر رایحه و اثر، گرم و نافذ می باشد. اثر محرک آن روی سیستم اعصاب مرکزی بسیار برجسته است. مصرف آن چون موجب سهولت ترشح و دفع صفرا می شود از این جهت از آن در بیماری های یرقان و نارسائی اعمال کبد استفاده به عمل می آورند. مصرف رومارن در موارد ضعف عمومی، خستگی مفرط و بی حالی بیمار در دوران نقاهت مفید تشخیص داده شده است.
دامنه انتشار
پرورش گیاه رزماری در بیشتر نواحی ایران معمول می باشد. پرورش دهندگان عمده آن را در دنیا، کشورهای شمال آفریقا خصوصاً مراکش و تونس و کشورهای جنوب اروپا خصوصاً اسپانیا، فرانسه، ایتالیا، یوگسلاوی و آمریکا تشکیل می دهند.
سازگاری
رزماری در زمین های آهکی سبک و آفتاب گیر به خوبی رشد می کند. معمولاً از آن به عنوان پرچین همیشه سبز در باغات استفاده می شود و مقاومت بالایی به خشکی و شوری دارد (بیشتر از اسطوخودوس) و شدت بالای تابش خورشید را به خوبی تحمل می کند. از این گیاه در فضای سبز استفاده می شود.
تکثیر و کاشت
از طریق کاشت دانه های رسیده، قلمه زدن و خوابانیدن تکثیر می شود. بهترین روش تکثیر رزماری قلمه است. بدین طریق که در بهار یا پائیز سر شاخه های این گیاه را در ماسه کاشته و در محل مناسبی نگهداری می کنند که پس از 2 الی 3ماه قلمه ها ریشه دار شده و سپس آنها را به محل اصلی منتقل می کنند.
معمولاً فاصله کاشت بوته ها 70 الی 100 سانتی متر است و تراکم کشت آن در هکتار 10000 الی 12000 بوته در هکتار است. برای کاشت آن در زمین در پائیز شخم عمیقی زده می شود و کود حیوانی و شیمیایی بر حسب نیاز با توجه به توصیه آزمایشگاه داده می شود. روی آن آفت و یا بیماری خاصی مشاهده نمی شود و حتی در زمین های آلوده به نماتد به خوبی رشد می کند و محصول می دهد (همچنین اسطوخودوس).
کوددهی
در پائیز هر سال با استفاده از کودهای حیوانی به میزان 10 الی 15 تن در هکتار انجام می شود که بین ردیف های کشت کودها به خاک داده می شود و در فصل رشد تنها از کودهای ازتی و یا کود کامل (تمام عناصر) جهت تکمیل عناصر غذایی موردنیاز گیاه در 2 الی 3 نوبت استفاده می شود.
معمولاً مزارع اسطوخودوس و رزماری به صورت جوی و پشته می باشد که معمولاً بوته ها روی پشته ها کاشته می شود. برای آبیاری در جوی ها آب می اندازند که به بوته ها آب نرسد. ماکزیمم نقطه آب را در جوی ها داغ آب گویند. کود شیمیایی و حیوانی را در جوی ها می ریزند.
برداشت محصول
بهره برداری از گیاه معمولاً از سال دوم آغاز می شود و هنگامی برداشت انجام می شود که در حال گل دادن است. بایستی توجه داشت که سیستم هرس رزماری مانند اسطوخودوس است تا ساقه های زیادی تولید شده و موجب پرپشت شدن آن شود.
معمولاً برگ ها را پس از چیدن در سایه خشک می کنند و اگر بخواهند از برگ ها اسانس بگیرند بایستی محصول برداشت شده را بلافاصله به محل تقطیر یا کارخانه فرآوری حمل نمود. معمولاً از هر 100 کیلو گرم سرشاخه گلدار 100 الی 200 گرم اسانس استخراج می شود که از این اسانس در عطر سازی، تهیه صابون، ادکلن و فرآورده های زیبایی استفاده می شود.
اهداف کشت رزماری
هدف کلان :
تولید اقتصادی رزماری و ایجاد اشتغال و درآمدزایی کمک به بازار داخلی و محلی.
اهداف خرد :
- کشت یک هکتار محصول رزماری
- تامین نیاز محلی از محصول با کیفیت رزماری
- ارائه محصول در بسته بندی مطلوب و مورد نیاز بازار مصرف
- همکاری با شرکت ها و موسسه های سرمایه گذار برای فرآوری و عرضه به بازار
- افزایش میزان سطح زیرکشت محصول و ایجاد واحد بسته بندی به طور موازی
- صادرات رزماری به سایرشهرهای مصرف کننده همجوار و در اهداف بلندمدت به کشورهای همسایه اشتغالزایی
- بکارگیري روش هاي جدید آبیاري در مزرعه و افزایش کارآیی
- اهداف بلندمدت جهت توسعه سطح زیرکشت
- تولید محصول با کیفیت بهتر و استاندارد بالاتر
ب) فضاها و فرصت های پیشرفت
- افزایش سطح زیرکشت و اشتغال زایی بیشتر در منطقه
- نیاز بازار کشورهای حوزه خلیج فارس با توجه به خواص دارویی و مصرف غذایی
- کمک به توسعه فرهنگ مصرف دارویی و غذایی گیاه رزماری
- ایجاد کارگاه تولید فرآورده های رزماری
ج) موقعیت محلی مزرعه:
گیاهی است مقاوم به سرما و شرایط خشکی و این خصوصیت ها سبب شده است که در اکثر مناطق قابل کشت باشد. رزماری بومی مناطق مدیترانه ایی نیز می باشد و در این منطقه به صورت خودرو رشد می کند و پرورش آن در ایران در بیشتر نواحی انجام می شود. مناطقی مانند: تهران، کرج، سمنان، اصفهان، گیلان و دامغان.
پرورش دهندگان عمده آن در دنیا در کشورهای شمال آفریقا به خصوص مراکش و کشورهاي جنوب اروپاست مثل فرانسه و ایتالیا و… می باشد. رزماری در زمین های آهکی و سبک و آفتاب گیر به خوبی رشد می کند. این گیاه غیربومی محسوب می شود تحمل خوبی به کم آبی و کم و بیش به شوری دارد و به بسیاری از آفت ها و بیماری ها و به تشعشع زیاد خورشید مقاوم است.
بنابراین در حاشیه سنگ فرش و آسفالت می توان آن را به خوبی کشت کرد. رزماری به آلودگی هوا تحمل خوبی نشان می دهد ولی آب ایستادگی پای بوته را تحمل نمی کند. از نظرسازگاری مشابه اسطوخودوس بوده اما تحمل به شوری آن بیشتر از اسطوخدوس است. رزماری در زیباسازی فضای سبز کاربرد دارد و بسیار هرس پذیر است و به فرم های دلخواه قابل شکل دهی است.
شرایط کشت گیاه رزماری
- نیازآبی
- نیازخاکی
- نیازکودD
- تاثیرنور
- تاثیردما و رطوبت
- تاثیرشوری و PH
نور محیط زیاد «آبیاری و رطوبت کمی مرطوب» دمای ایده آل 22 درجه سانتی گراد (خاک و تغذیه شنی و ماسه اي با زهکشی بالا) خنثی یا قلیایی PH مناسب 6/5 تا 7 است.
آفات و بیماری ها
آفات خاصی که به طور جدی به گیاه رزماری آسیب وارد کند وجود ندارد ولی رزماری به بیماری قارچی مبتلا می شود که مهمترین آن Rhizoctnia solan است که با قارچ کش بنومیل یا مانکوزب قابل درمان است.
- شوری : در یک آزمایش گلخانه ای (کشت خاکی) تأثیر تنش شوری و مس بر رشد و مقدار اسانس رزماری مورد بررسی قرارگرفت. قلمه های یکسان رزماری از لحاظ اندازه، تحت تیمار شوری با سه سطح (صفر، 50 و 100 میلی مولار) کلریدسدیم و دو سطح غلظتی از مس (صفر و 5 میلی گرم در کیلوگرم خاک) قرارگرفتند. طبق نتایج این تحقیق مس سبب افزایش تحمل رزماری به شوری و تولید متابولیت های ثانویه در این گیاه در شرایط شور گردید.
- نیاز نوری : آفتاب کامل
کاشت سنتی گیاه رزماری
در روش کشت سنتی این گیاه با دانه، قلمه زنی، لایه بندی یا تقسیم صورت می گیرد. دانه ها را در خانه و در عمق 4,5 سانتی متری ظرفی کاشته و وقتی ارتفاع جوانه ها 7,5 سانتیمتر شد، آن ها را به فاصله 60 سانتیمتري از هم در باغچه یا باغ کاشته می شود. سیستم کاشت رزماری به صورت فارو، کرتی، جوی و پشته است.
علف های هرز
رزماری به بسیاری از آفت ها و بیماری ها و علف های هرز مقاوم است.
روش های مقابله با بیماری و علف های هرز
رزماری به بسیاری از آفت ها و بیماری ها و به تشعشع زیاد خورشید مقاوم است، بنابراین در حاشیه سنگ فرش و آسفالت می توان این گیاه را به خوبی کشت کرد. در مزرعه موجود با استفاده از کلتیواتور به طریق مکانیکی پس از برداشت محصول بوده است که علف های ریشه کن شده توسط کارگر جمع آوری شد. همچنین در کل مراحل رشد از «کود مرغی» به صورت سرک استفاده گردیده است.
در تکثیر قلمه های رزماری از شاسی استفاده گردید (در مرحله اول) که شاسی مورد نظر از سطح زمینی کمتر عمق داشت که در کف شاسی 50 سانتی متر ماسه بادي ریخته شده بود و سقف شاسی با پلاستیک پوشانده شد. در این روش تکثیر قلمه ها در 15 آبان در شاسی کشت شد و در اسفند ماه به زمین اصلی انتقال داده شدند. در هر متر مربع شاسی حدود 800 قلمه تولید شد که موفقیت کل قلمه های تولید شده 90 درصد بود.
زمان جمع آوری
برگ و سرشاخه های گلدار رزماری هنگام شروع باز شدن گل ها و در فصول بهار و تابستان جمع آوری می شود.