امروزه تولید بیش از 95 درصد نخ ابریشم دنیا به پشتوانه تولید و پرورش تخم نوغان های تجاری کرم ابریشم توت در بیش از 50 کشور دنیا انجام می شود. البته تنها در برخی از کشورهای جهان در جنوب شرق آسیا و هندوستان برخی نژادهای کرم غیرتوت نیز پرورش داده می شوند.
در کشورهای مختلف، اصول پرورش از مراحل یکسان و تنها با تغییرات جزئی در روش ها و امکانات پرورشی همراه است. حشره ابریشم تنها در دوره لاروی خود که دارای چهار مرحله جلداندازی و پنج سن لاروی است، می تواند از برگ توت تغذیه کند.
حرفه نوغانداری در ایران تنها به فعالیت پرورش کرم ابریشم توت اطلاق می شود که کشاورز نوغاندار طی مدت حدوداً دو ماه از زمان تحویل تخم نوغان؛ نسبت به نگهداری تخم نوغان، تفریخ یا خروج لاروها از تخم و تغذیه آنها با برگ توت، برداشت و در نهایت عرضه محصول پیله به بازار اقدام می کند.
با توجه به محدود بودن زمان حیات حشره در یک نسل و لزوم ایجاد محیطی با شرایط تغذیه ای، دمایی، رطوبتی، نوری، تهویه ای مناسب و عاری از عوامل بیماری زا جهت حصول نتیجه مطلوب از سوی نوغاندار؛ تسلط، مدیریت، دانش و آگاهی نوغاندار در موفقیت او نقش اساسی ایفا می کنند.
تهیه تخم نوغان
تخم حشره کرم ابریشم توت با نام علمی بومبیکس موری، نوغان نامیده می شود. کلمه ” تخم ” از جنبه تأکید و جهت جلوگیری از اشتباه با سایر مراحل زندگی این حشره که در برخی مناطق متداول است، آورده می شود. بدین جهت به این رشته فعالیت کشاورزی، نوغانداری اطلاق می شود.
براساس قوانین کشور، تولید، تهیه و توزیع تخم نوغان تجاری مورد استفاده نوغانداران کشور بر عهده مرکز توسعه نوغانداری کشور است. این مرکز، تخم نوغان مورد نیاز را براساس پیشبینی میزان تقاضا، طی برنامه ای دوساله از لاین های تجاری مناسب سفارش داده به مرکز تحقیقات کشور تولید، جعبه زنی و نگهداری می کند.
در نهایت تخم نوغان تولیدی طی فروردین تا اواسط اردیبهشت هر سال با توجه به شرایط آب و هوایی منطقه و رصد میزان رشد برگ توت، پس از پشت سر نهادن سرمای بهاره احتمالی توسط شعبات و نمایندگی های آن مرکز در استانهای نوغان خیز کشور در جعبه هایی استاندارد توزیع می شود و در اختیار نوغانداران منطقه جهت پرورش قرار می گیرد.
هر جعبه استاندارد شامل یک قاب چوبی یا پلاستیكی به ابعاد 17cm × 8/5 cm × 0/4 cm و یک پوشش از پارچه ململ كه حاوی 20000 تخم کرم ابریشم است كه با توجه به نژاد و نوع هیبرید چیزی بین 12 – 11 گرم وزن داراست.
نحوه حمل و جابجایی تخم نوغان
تخم نوغان های تجاری در ایران از نژادهای دو نسله زمستان گذران است که پس از سپری شدن مرحله سرمادهی از سردخانه خارج و به نوغاندارن برای پرورش تحویل داده می شود.
نحوه جابجایی و انتقال تخم نوغان در مراحل انتهایی تمایز جنینی روی درصد تفریخ و نهایتاً سلامت لاروهای خارج شده از تخم و میزان پیله تولیدی اثرگذار خواهد بود. بنابراین در زمان انتقال و جابه جایی تخم نوغان توسط نوغانداران نکاتی وجود دارد که در فایل پرورش کرم ابریشم به شما آموزش می دهیم.
نکته: جابجایی تخم نوغان در ساعات خنک روز و با استفاده از تجهیزات مخصوص حمل و نقل تخم نوغان (بطور مثال کیف ها یا کیسه های مخصوص) و دارای طراحی ویژه حفظ رطوبت بالا و کاهش درجه حرارت و تهویه مناسب برای تخم نوغان انجام شود.
اماکن نوغانداری
حشره کرم ابریشم توت، مانند سایر حشرات، خونسرد و به شدت تحت تأثیر شرایط محیطی خصوصاً دما و رطوبت است. به طوری که شرایط نامناسب محیطی (دما، رطوبت، نور، تغذیه و آلودگی های محیط به آلاینده های شیمیایی و میکروبی) بر روی رشد و نمو جنینی،
کمیت و کیفیت تفریخ، رشد و نمو لاروی از طریق میزان تغذیه و مقاومت آنها به بیماری اثرگذار است. بنابراین باید محیط هایی مناسب با قابلیت کنترل شرایط محیطی و به دور از آلاینده ها جهت حفظ و نگهداری تخم نوغان در مراحل تخم، پرورش کرم جوان و بالغ فراهم کرد.
انواع و ویژگی های اماکن پرورش کرم ابریشم
حساسیت مرحله تخم و مرحله پرورش کرم جوان به شرایط نامساعد محیطی بیشتر از مرحله پرورش کرم بالغ است. به همین جهت اماکن خاص جهت مرحله تفریخ و پرورش کرم جوان باید به گونه ای طراحی و انتخاب شوند که امکان کنترل دما، رطوبت،
نور و تهویه در این مکانها با توجه به حجم کم جعبه های تخم نوغان یا جعبه های تفریخ و سطح مورد نیاز به ازای هر جعبه پرورش کرم جوان (حداکثر 5 مترمربع) با صرف حداقل انرژی در زمان های لازم با سهولت امکان پذیر باشد.
جعبه های تفریخ به صورت چهارچوبی به ابعاد 1×24×36 سانتی متر مکعب هستند که کف آنها توسط پارچه لطیف و نازک مشکی رنگی که سطح پشتی آن آهارخورده، پوشانده شده است.
این جعبه دارای چارچوبی به اندازه سطح داخلی آن است که جهت ثابت نگهداشتن کاغذ پارافینی که در اواخر دوره تفریخ استفاده می شود، به کار می رود. همچنین در طراحی کلیه اماکن پرورش (اتاق تفریخ، سالن پرورش کرم جوان و بالغ) نکاتی وجود دارد که در فایل آموزش توضیح می دهیم.
| جدول 1 – سطح و فضای مورد نیاز برای پرورش یک جعبه تخم نوغان تجاری |
|||
| ردیف | سن لاروی |
مساحت مورد نیاز (مترمربع) | فضای مورد نیاز (مترمکعب) |
| 1 | اول | 1 | 2 |
| 2 | دوم | 3 | 2 |
| 3 | سوم | 5 | 10 |
| 4 | چهارم | 14 | 20 |
| 5 | پنجم | 20 | 50 |
11- به منظور استفاده از فضا در محیط های پرورش کرم ابریشم نیز بهتر است از بسترهای طبقاتی متحرک یا ثابت استفاده شود.
12- جهت پوشش سقف اماکن تفریخ ، استفاده از پوشش های مقاوم در برابر انتقال سریع سرما و گرما (نظیر پوشش های گیاهی مانند کلش، لی، سفال، ایرانیت و…) توصیه می شود. البته وجود سقف کاذب نیز در کنترل و تثبیت شرایط داخل محیط پرورش بسیار مؤثر خواهد بود.
13- طراحی اماکن باید به گونه ای باشد که فضاهایی مجزا از محیط پرورش برای تعویض لباس، ضدعفونی دستها و ذخیره و آماده سازی برگ وجود داشته باشد.
نکات بهداشتی در پرورش
مهمترین اصل در جلوگیری از شیوع بیماری ها رعایت اصول بهداشت و عملیات پیشگیری است. زیرا در صورت بروز بیماری در لارو ها، خصوصاً در سنین پایین لاروی به دلیل عدم وجود روش های درمان قطعی و نیز زمانبر بودن فرآیند درمان؛ با توجه به طول دوره لاروی حشره ابریشم که حدود 27 – 25 روز است امکان دست یابی به محصول قابل توجه غیرممکن خواهد بود.
ضدعفونی اماکن و وسایل
در مرحله نخست کلیه اماکن و وسایل جهت پرورش کرم ابریشم را باید قبل از شروع و پس از پایان هر مرحله پرورش شست و ضدعفونی کرد. برای ضد عفونی از موارد زیر می توان استفاده کرد:
- محلول 2 درصد فرمالین
- استفاده از مخلوط پرمنگنات پتاسیم و فرمالین
- محلول یک درصد کلر تجاری (هیپوکلریدسدیم)
- استفاده از محلول بلیچ در مکان پرورش
- استفاده از محلول پودر آهک کشته شده در آب
ضدعفونی بستر پرورش و سطح بدن لارو ها
به دلیل وجود شرایط محیطی مناسب، مدفوع لاروی و برگ های اضافه، فضای مناسبی جهت رشد عوامل میکروبی فراهم می کند و بنابراین لازم است
اقداماتی در سطح بستر پرورش کرم ابریشم انجام شود. بدین جهت از ترکیبات متفاوت در مراحل مختلف پرورش استفاده می شود:
- پودر پافسول
- پودر بلیچ
- پودر مكمل
- پودر آهک کشته شده
روش پاشش ترکیبات فوق به صورت یک لایه نازک گرد با استفاده از یک تکه پارچه توری چهارگوش خواهد بود. زمان مصرف یک بار بعد از هر جلداندازی یعنی درست 20 – 15 دقیقه قبل از برگ دهی نخست در آغاز هر سن،
و بار دیگر 20 – 15 دقیقه قبل از شروع تغذیه صبحگاهی در روز میانی هر سن لاروی است. البته در صورت مشاهده بیماری، تکرار این کار به صورت هر روزه (به غیر از آخرین روز هر سن لاروی) 20 – 15 دقیقه قبل از تغذیه صبحگاهی توصیه می شود.
نکته: در زمان مشاهده علائم خواب (عدم تغذیه یا شروع جلداندازی) در اواخر هر یک از سنین لاروی بهتر است از پاشش پودر پافسول و بلیچ خودداری و تنها از پودر آهک کشته شده استفاده شود. پاشیدن آهک در زمان مشاهده خواب در حدود 95 درصد لاروها، جهت خشک کردن بستر پرورش و پایین آوردن رطوبت محیط و تسهیل جلداندازی لاروها انجام می شود.
تمیز کردن و ضدعفونی دست ها و البسه
لزوماً باید افراد مشغول به کار در محیط پرورش نسبت به تمیز نگهداشن دستها با استفاده از صابون یا فرو بردن در تشتک های حاوی محلول های ضدعفونی یددار مانند پاویدین آیُدان که در ورودی اتاقهای تفریخ و پرورش تعبیه شده است اقدام و با استفاده از روپوش یا لباس کار تمیز و نیز با تعویض کفش ها نکات بهداشتی ضروری را به خوبی رعایت کنند.
تفریخ تخم نوغان
به خروج لارو ها از تخم نوغان ها تفریخ اطلاق می شود. این مرحله از مراحل پرورش کرم ابریشم بسیار با اهمیت است. دقت در این مرحله موجب رشد و تکامل جنین تمامی تخمها، کاهش مرگ و میر نطفه ها و خروج یکنواخت لاروها از تخم ها می شود.
تحویل از مبدأ
جعبه های تخم نوغان برای پرورش کرم ابریشم از شعبات توزیع کننده وابسته به مرکز توسعه نوغانداری کشور در استانهای نوغان خیز در ایام خاصی از سال (در مناطق گرمسیری کشور نظیر استانهای: خوزستان و خراسان به دلیل رویش زودتر برگهای توت در اوایل فروردین و در استانهای گیلان و مازندران از اواسط الی اواخر اردیبهشت) تهیه می شود. سپس با رعایت نکات ایمنی که قبلاً ذکر شده به مکان نگهداری از پیش تعیین و آماده شده، انتقال داده می شوند.
روش نگهداری تا تفریخ
تفریخ مناسب، باید با اطلاع از زمان خروج جعبه های تخم نوغان از سردخانه باشد، تخمها باید در اطاق تفریخ تمیز و ضدعفونی شوند. دمای مناسب حمل (حدودا 20 – 15 درجه) است.
نسبت به باز کردن جعبه تخم نوغان و یکنواخت کردن تخمها در داخل جعبه تخم نوغان و یا انتقال و گستراندن یکنواخت تخم ها در سطح جعبه تفریخ با انواع استاندارد و یا از انواع ابداعی اقدام شود.
در طی مرحله تفریخ باید تا حد امکان سعی شود تخم نوغان در داخل جعبه اصلی یا جعبه تفریخ به صورت کاملاً یکنواخت و در یک لایه گسترانده شود تا دما و رطوبت یکنواخت به همه تخمها برسد.
نکته 1 : توصیه مؤکد بر این است که تفریخ تخم نوغان در همان جعبه اولیه انجام نشود. با این وجود در صورتی که تفریخ تخم نوغان در جعبه اصلی انجام شود، چون امکان گستراندن کامل تخمها در یک لایه وجود ندارد. ضروری است؛ روزانه در چند نوبت، با حرکت جعبه ها بدون وارد آمدن ضربه به تخمها نسبت به پشت و رو کردن آنها اقدام کرد.
نکته 2 : توصیه می شود از ادغام تخم نوغان های دو یا چند جعبه با یکدیگر جداً خودداری شود. به عبارتی باید محتوای تخم هر جعبه در سطح جعبه تفریخ جداگانه ای گسترانده و در محیط اتاق تحت شرایط مناسب تفریخ، حفظ و نگهداری شوند.
باید جعبه های حاوی تخم نوغان روی چهارپایه های مستقر در اتاق تفریخ گذاشته شود. به منظور جلوگیری از دسترسی حشراتی چون مورچه به تخم نوغان ها باید پایه جعبه ها در ظروف حاوی آب قرار گیرد.
یا از سقف به گونه ای آویزان شود که جعبه حاوی تخم نوغان در حالت کاملاً افقی قرار گیرد (طناب و پایه چهارپایه های استفاده شده را، جهت ممانعت از حمله حشراتی چون مورچه می توان به گریس یا روغن نیز آغشته کرد).
روش توصیه شده جهت تفریخ تخم نوغان ها، روش تفریخ در تاریکی است. برعکس، در روش سنتی نوغاندار طی 3 الی 4 روز آخر مرحله تفریخ ، صبح ها نسبت به جمع آوری لاروهای خارج شده از تخم ها اقدام می کند.
در این روش جهت هماهنگ کردن رشد و نمو جنینی و خروج همزمان بیش از 90 درصد لاروها از تخم ها در مرحله تفریخ، تخم ها تحت رژیم 18 ساعت نور و 6 ساعت تاریکی در شبانه روز و در دو روز انتهایی نیز در رژیم تاریکی مطلق قرار می گیرند.
با استفاده از روش تفریخ در تاریکی در صورتی که تخم نوغان ها در همان روز اول خروج از سردخانه، به دست نوغاندار برای پرورش رسیده باشد، تخم ها طی مدت 13 روز تفریخ خواهند شد. این در صورتی است که شرایط دما، رطوبت و نوری مناسب زیر رعایت شود.
به تعویق انداختن تفریخ
در صورت نیاز به تعویق عملیات تفریخ کرم ابریشم به هر دلیلی، می توان به روش های زیر عمل کرد:
1. اگر یک روز بعد از آغاز تفریخ بخواهیم زمان تفریخ تخم ها را به تعویق اندازیم، می توان تخم ها را به دمای 5 درجه سانتیگراد به مدت حداکر 10 روز انتقال داد تا هیچ آسیبی به جنین وارد نشود و پس از آن مدت نسبت به شروع مجدد عملیات تفریخ به روش فوق عمل کرد.
2. اگر بعد از گذشت بیش از دو روز از آغاز تفریخ، بخواهیم زمان تفریخ تخم ها را به تعویق اندازیم، باید عملیات تفریخ تا مرحله رنگ گیری تخم ها (تا انتهای روز دهم) ادامه يابد و سپس تخم ها به دمای 5 درجه سانتیگراد به مدت حداکر 3 روز انتقال داده شوند تا آسیبی به جنین وارد نشود و پس از آن مدت نسبت به شروع مجدد عملیات تفریخ به روش فوق عمل کرد.
پرورش کرم جوان
به دلیل داشن دگردیسی کامل، در یک دوره کامل زندگی می توان مراحل تخم، لاروی، شفیره گی و پروانه را مشاهده کرد. عمدتاً مرحله لاروی شامل چهار مرحله جلداندازی است. فاصله بین دو جلد اندازی یک سن لاروی نامیده می شود.
بدین ترتیب کرم تجاری مورد استفاده خصوصاً در ایران دارای پنج سن لاروی و چهار جلداندازی است. بنابراین طول کل دوره لاروی حدودا 27 – 25 روز خواهد بود. پرورش دوره لاروی را براساس میزان مراقبت های لازم به دو دوره پرورش کرم جوان و بالغ تقسیم می کنند.
در کشورهای توسعه یافته نظیر ژاپن، چین و کره تقریباً اکثریت نوغانداران، آن را به صورت لاروهای اواخر کرم جوانی دریافت می کنند در حالی که در کشور هند تنها در بین 20 – 10 درصد نوغانداران بدین صورت است.
یعنی لاروها تا انتهای دوره کرم جوان در قالب تعاونی و اشتراکی پرورش داده می شوند. در ایران نیز نوغانداران عموماً به صورت تخم و تنها درصد بسیار محدودی به صورت لاروهای تازه تفریخ شده دریافت می کنند.
نکته : استفاده از ظرفیت تعاونی های کشاورزی ضمن کاهش هزینه ها در بخش مدیریت توتستان از مزیت هایی همچون اطمینان از کاهش ریسک پذیری و افزایش کمی تولید، بهبود کیفیت تولید پیله، کنترل بیماری ها و صرف نیروی کار مازاد در سایر امور و ممانعت از هدر رفت آنها برخوردار خواهند شد.
بعد از خروج لاروها از تخم و انتقال به محلی که برای پرورش کرم جوان در نظر گرفته شده، باید عملیات زیر انجام شود:
جداسازی لارو ها از جعبه حاوی تخم نوغان
قاب (چارچوب) جعبه تفریخ همراه با پوشش کاغذ پارافینی آن کنار جعبه تفریخ روی سینی (بستر) پرورش گذاشته می شود. چنانچه عمل تفریخ در خود جعبه تخم نوغان انجام شده باشد، با احتیاط و به نحوی که به لاروها صدمه ای وارد نشود،
پوشش روی جعبه را از سه طرف بریده تا لاروها از جعبه خارج شوند. لازم به توضیح است که نژادهای کرم ابریشم موجود در ایران همگی دارای پنج دوره لاروی (چهار مرحله جلداندازی) هستند اما در برخی کشورها نژادهای چهار سن لاروی (سه مرحله جلداندازی) نیز دارند.
طول مدت هر یک از سنین لاروی در صورتی مطابق با جدول 2 خواهد بود که شرایط محیطی استاندارد در طول پرورش فراهم باشد. طول دوره بطور کلی می تواند بین 25 الی 27 روز در نوسان باشد.
سطح بدن لاروها قبل از شروع تغذیه با برگ توت، با مواد ضدعفونی کننده به طریق گردپاشی ضدعفونی می شود و سپس برگ توت آماده و خرد شده، به طور یکنواخت و با توجه به تراکم لاروی به صورت یک لایه روی لاروها پاشیده می شود.
بعد از تغذیه دوم در ظهر روز اول پرورش، پس از گذشت نیم ساعت از دادن برگ به کمک یک عدد پَر نرم از قبل شسته و خشک شده، لاروهای روی برگ آمده، به سطح بستر انتقال داده می شوند.
نکته : انتقال لاروها به سطح بستر پرورش باید به گونه ای انجام شود که پوست تخم ها از جعبه تخم نوغان یا جعبه تفریخ به همراه لاروها و برگ به سطح بستر انتقال پیدا نکند. زیرا ممکن است خود منبع آلودگی باشد.
شما می توانید با دانلود آموزش کامل طرح و رعایت نکات آن تنها با سرمایه 1 میلیون تومان این طرح بسیار سود آور را حتی در منزل خود راه اندازی نموده و به درآمد ماهانه بالای 2 میلیون تومان در ماه برسید. برای دانلود بر روی لینک زیر کلیک نمایید :