طرح توجیهی کاشت سیب زمینی شیرین

سیب زمینی شیرین نه تنها مزه ای شیرین به ذائقه (taste bud) شما می بخشد بلكه به سلامتی قلبتان نیز كمک می كند. این سبزی ریشه ای سرشار از نشاسته بعنوان یک منبع غنی از “فلاونوئیدهای” آنتی اكسیدان، ویتامین ها، عناصر معدنی و الیاف رژیمی ضروری برای سلامتی بشر هستند با نام علمی “Ipomoea batatas” از گیاهان زراعی خانواده پیچک یا نیلوفر صحرایی یعنی “convolvulaceae” می باشد كه در سراسر مناطق گرمسیری و معتدله دنیا پرورش می یابد.

پرورش این گیاه نیازمند دسترسی به آب كافی و توجه به مبانی كشت و كار گیاهان است. ریشه های غده ای گیاه مزبور به شكل دراز و تخم مرغی با انتهای باریک می باشند و پوست صاف آنها بر اساس نوع واریته به رنگهای قرمز، ارغوانی، قهوه ای و سفید دیده می شوند. و اصولاى گیاهی گرمادوست می باشد كه بعنوان یک سبزی در سراسر مناطق گرمسیری دنیا گسترش یافته است. این گیاه را میتوان انتخابی مناسب برای كاشت در باغچه ها و باغ ها دانست زیرا :

• بخوبي رشد می یابد.
• نسبت به خشكي و گرما متحمل است.
• آفات و بیماری های بسیار كمی دارد.
• بسیار مغذی است.
• كالری نسبتاً كمی تولید می نماید.

سیب زمینی شیرین پس از حدود 6 – 4 ماه كه بستگی به دمای محیط رشد دارد، به مرحله برداشت می رسد. ساقه های رونده اصلی گیاه در این مرحله ستبر (thicken) می گردند و اگر بوته ها را توسط ابزار چنگالی از خاک خارج سازند آنگاه تعداد 3 – 2 عدد غده را در پائین بوته ها خواهند یافت. توجه شود كه در هر زمان مي توان برگ ها و نوساقه های آن را برداشت كرد و به مصرف رسانید زیرا این عمل تأثیری بر گیاه یا غده هایش نمی گذارد.

مشخصات گیاهشناسی

سیب زمینی شیرین از جمله گیاهان دولپه اي متعلق به خانواده پیچک یا نیلوفر صحرایي است. این سبزی ریشه ای ضخیم و سرشار از نشاسته و داراي مزه اي شیرین مي باشد. برگ هاي جوان و نوساقه هایش گاهاً بصورت سبز و تازه مصرف می شوند.

از حدود 50 جنس و بیش از 1000 گونه متعلق به خانواده پیچک ها تنها بعنوان یک محصول زراعي تاكنون اهمیت یافته است گواینكه برخی دیگر از اعضای خانواده پیچک ها بصورت منطقه ای در برخی نقاط جهان استفاده می گردند و یک خویشاندی بسیار دور با گیاه سیب زمینی معمولی دارد كه متعلق به خانواده سیب زمینی یعنی بادمجانیان است.

جنس ” Ipomoea ” كه شامل سیب زمیني شیرین است همچنین دربردارندۀ برخي گل هاي باغچه اي موسوم به پیچک ها یا نیلوفرها مي باشد اگرچه این موضوع معمولاً به همدیگر مبسوط نمي گردد. امروزه برخي از ارقام سیب زمینی شیرین نیز بعنوان گیاه زینتي كاربرد یافته اند لذا آنها را در مبحث پرورش گیاهان زینتي با نام پیچک هاي غده دار مي شناسند.

بوته هاي آن گیاهي رونده، علفي و چندساله هستند كه داراي برگ هایي قلبي شكل یا نخل مانند با آرایش متناوب بر روي ساقه ها و گل هایي متوسط با گلبرگ هاي پیوسته مي باشند. ریشه هاي خوراكي غده مانندش به شكل طویل با انتهاي باریک دیده مي شوند. آنها پوستي صاف به رنگ هاي زرد، نارنجي، قرمز، قهوه اي، ارغواني و بژ دارند.

گوشت غده ها نیز به رنگ هاي بژ، سفید، قرمز، صورتي، بنفش، زرد، نارنجي و ارغواني مشاهده مي گردند. واریته هاي سیب زمینی شیرین با گوشتي به رنگ هاي سفید و زرد روشن معمولا شیریني و رطوبت كمتري در مقایسه با ارقام داراي گوشت قرمز، صورتي و نارنجي دارند.

ساقه هاي رونده آن در اقالیم سرد بقاء نمي یابند اما غده ها در اقالیم عاري از یخبندان قادرند در طي زمستان نیز زنده بمانند و نوساقه هایي را در بهار آینده تولید كنند و آنها را نباید با “یام ها” كه نوعي دیگر از ریشه هاي نشاسته اي رایج در آفریقاي غربي هستند، اشتباه گرفت.

ارقام زراعی سیب زمینی شیرین

این گیاه را از نظر تفاوت بخش داخلی (گوشت) به دو دسته تقسیم بندی می کنند :

1. ارقام مرطوب یا آبدار (moist)
2. ارقام خشک یا کم آب (dry)

انواع مرطوب دارای گوشت نارنجی پُر رنگي هستند که گاهاً با نام “یام” نیز شناخته می شوند. اغلب واریته های مقبول جهت کاشتن در باغچه های خانگی از ارقام آبدار بشمار می آیند. مهمترین ارقام آبدار آن عبارت از ” Centennial ” و ” Georgia jet ” هستند. واریته هاي مناسب براي كاشت عبارتند از :

1. واریته ” Centennial ” : این واریته از محبوب ترین انواع آن است. این واریته به رنگ هویجی (collot-color) دیده می شود و از ویژگی انباری مناسبی برخوردار است. این واریته را غالباً برای كاشت در عرض های جغرافیایی بالاتر توصیه می كنند.
2. واریته ” Jewel ” : این واریته به رنگ مسي (copper-color) است و از مقاومت خوبي در مواجهه با بیماري هاي گیاهي برخوردار مي باشد. واریته مزبور از ویژگي انباري مناسبي بهره مي برد.
3. واریته ” Bunch Porto Rico ” : آنرا انتخابي مناسب براي باغچه هاي خانگي برخوردار از فضاي محدود مي دانند. این واریته نیز به رنگ مسي و بسیار خوش طعم است.

مزایای پرورش آن

سیب زمینی شیرین یکی از مناسب ترین گیاهان برای پرورش در اقالیم گرم است زیرا :

1. جانشین لایقی برای سیب زمینی معمولی است.
2. دچار کمترین بیماری های گیاهی می شود.
3. پرورش آن نسبت به سیب زمینی های معمولی سهل تر است.
4. بسیار مغذی می باشد.
5. با حداقل آب و کودها پرورش می یابد.
6. سیب زمینی شیرین را می توان در امور پخت و پز همانند سیب زمینی معمولی مصرف کرد. آنها را می توان بصورت های آب پز، بخارپز، سرخ کرده و خمیری بکار گرفت اما آن را می توان بصورت های دیگری نیز بهره برداری کرد.
7. جوانه ها و برگ هایش نورسته را می توان با سالادها و سرخ کردنی ها مخلوط کرد و باعث زیبایی و خوشمزگی آنها گردید.
8. از آن می توان بعنوان یک گیاه پوشاننده سریع سطح خاک بهره گرفت.
9. از این گیاه همچنین بعنوان مالچ زنده در جهت غلبه بر علف های هرز استفاده می شود.

ساقه های رونده سیب زمینی شیرین به سرعت رشد می یابند و سطح زمین را می پوشانند و از آمریکای مرکزی و جنوبی منشأ دارد لذا بدین معنی است که جزو سبزیجات گرمسیری محسوب می شود و نیازمند یک فصل رشد گرم و طولانی جهت ارائه محصول بهینه می باشد. واریته های مختلف آن دارای غده هایی به رنگ های قرمز، زرد و سفید هستند.

نوع قرمز آن دارای بالاترین مقدار ویتامین A است و بیشترین مقبولیت را در بین مصرف کنندگان دارد درحالیکه تمامی واریته هایش بویژه اگر همراه با نوساقه ها و برگ هایش مصرف شوند، بسیار مغذی هستند. این گیاه را در سراسر جهان از مناطق گرمسیری تا اقالیم معتدله کشت می نمایند.

این محصول گرمادوست بنحو بارزی مغذی و چند منظوره است. هر یک از ریشه های گوشتالوی آن سرشار از ویتامین های A و C بعلاوه برخی از عناصر معدنی می باشد. ریشه های مزبور را بصورت های خام، آب پز و پخته درون سوپ ها، “کاسرول”  (casserole) که غذایی مرکب از گوشت و آرد است، دسرها، نان ها و یا مخلوط تکه های سرخ شده (stir-fries) به مصرف مي رسانند.

ازدیاد

سریع ترین و آسان ترین شیوه ازدیاد سیب زمینی شیرین را قلمه زدن می دانند. بدین طریق قطعاتی از ساقه رونده را به طول 30 سانتیمتر تهیه می نمایند سپس تمامی برگ های آنرا بجز برگ های کوچک انتهایی حذف می کنند. قلمه ها را مگر برگ های انتهایی که در خارج خاک قرار می گیرند، در داخل خاک قرار می دهند.

قلمه ها از گره های درون خاک ریشه دار می شوند. گیاه پس از مدتی شروع به رشد می کند ولیکن ریشه دهی از گره هایی که بر ساقه رونده اش بوجود می آیند، بواسطه مجاورت با خاک تداوم می یابند. در مواردی که قلمه های مناسبی از ساقه های رونده آن در دسترس نباشد، می توان از غده هایش برای تکثیر بهره گرفت.

اینگونه غده ها را می توان از فروشگاه های کشاورزی مناطق پرورش گیاه تهیه کرد. غده ها را در خاک قرار می دهند سپس با خاک می پوشانند آنگاه بستر کاشت را مرطوب می سازند. غده ها بزودی به تولید نوساقه ها می پردازند که در این حال به “ترکه ها” موسوم می گردند.

“ترکه ها” را زمانیکه به اندازه 15 سانتیمتر رسیدند، از سطح غده ها قطع می کنند و یا بیرون می کشند سپس آنها را جداگانه می کارند درحالیکه ریشه اصلی همچنان به تولید نوساقه ها یا “ترکه ها” ادامه می دهد.

پرورش در آب

این شیوه پرورش را معمولاً برای آموزش عملی در کلاس های درس بکار می گیرند. برای این منظور قطعه ای از ساقۀ رونده آنرا درون لیوانی از آب قرار می دهند. این روش را همچنین می توان با غده هایش نیز اجرا کرد بطوریکه بخش انتهای غده ها را درون آب قرار می دهند ولیکن یک سوم از نوک غده ها باید از در خارج از آب واقع شود.

در این صورت بزودی نوساقه های منجر به تولید نهال از چشم های روی غده ها ظاهر خواهند شد که آنها را می توان همانند “ترکه های” حاصل از قلمه ها در زمین اصلي کشت نمود. برخی افراد به ریشه دار نمودن “ترکه های” حاصله در آب مبادرت می ورزند كه البته این مورد برای نشان دادن چگونگی ریشه دار شدن غده ها مناسب است اما برای کاشت سیب زمینی شیرین مناسب نخواهند بود.

پرورش در خانه ها

پرورش سیب زمینی شیرین در اقالیم گرمسیری و نیمه گرمسیری بسیار آسان است بعلاوه پرورش آنها در محیط های خنک نیز چندان دشوار نیست. در بسیاری از مواقع مسئله اصلی را پرورش بوته های آن درون باغچه های خانگی تشکیل نمی دهد بلکه مشکل آن است که چگونه مانع خروج ساقه های رونده اش از محوطه تخصیص یافته گردند زیرا ذاتاً یک گیاه خزنده مهاجم محسوب می شود.

برداشت چنین محصولی نیز اگرچه با دشواری همراه است ولیکن باید دانسته گردد که برداشت باید در زمان مناسب صورت پذیرد. اگر در محیط خانه دارای فضای کافی هستید بنابراین می توانید قطعه ای از آن را بطور دائمی به كاشت آن اختصاص دهید. مثلاً می توانید بوته های آنرا در فضای زیر درختان میوه بعنوان گیاه پوششی بکارید.

این بوته ها نیازمند مراقبت قابل توجهی نیستند بعلاوه هر زمان که بخواهید می توانید غده های مورد نیازتان را برداشت کنید و به مصرف برسانید. برای اینکار در مکان هایی که تعیین می کنید به حفر گودال های کوچکی اقدام کنید و غده ها یا “ترکه ها” را در آنها غرس کنید. اگرچه سیب زمینی شیرین جزو سبزیجات مناطق گرمسیری است ولیکن نیاز آبی بسیار کمی پس از استقراریابی دارد.

البته بوته هایی که بتازگی کاشته شده اند تا قبل از استقراریابی باید مرتباً آبیاری شوند. مواظبت نمائید که بستر گیاه هیچگاه به حالت غرقابی و یا اشباع در نیاید. در صورتیکه خاک بستر حائز زهکشی مناسب نیست، بهتر است بوته های گیاه را بر سطح پشته ها بکارید.

در مواردیکه خاک بستر حاوی عناصر غذایی کافی نیست، می بایست آنرا با کود کافی در فواصل زمانی 6 هفتگی و 12 هفتگی پس از كاشت تقویت نمائید. همواره سعی شود که تعادلی در عناصر غذایی خاک ایجاد گردد بعنوان مثال می توانید از عصاره علف های دریایی برای این منظور بهره گیرید. پاشیدن محلول سولفات پتاسیم می تواند مفید باشد.

بکارگیری کمپوست ضایعات چوب نیز در تقویت بستر کشت حائز اهمیت است. سیب زمینی شیرین را می توان در باغچه های خانگی بر روی شبکه های داربستی و یا درون گلدان ها بعنوان گیاهی زیبا با غده های خوراکی و لذیذ کشت نمود. غده های این گیاه را که دارای برگ ها و گل های زیبایی است می توان در پائیز برداشت نمود.

این گیاه در باغچه های خانگی ویژه سبزیجات در شرایط آفتابگیر بخوبی می روید اما آنرا می توان در بخش های دیگری از محیط خانه ها و فضاهای سبز نیز بعمل آورد. همچنین قابلیت کاربرد بعنوان پوشش موقت سطح زمین و یا بصورت گیاهان آویزان خانگی را دارد. زمانیکه یک بوته رونده آن را بخاطر بهره وری از شاخه ها و برگ های زیبایش در پاسیوها کشت می نمایند آنگاه می توانند ریشه های غذایی آنرا در پائیز از خاک خارج سازند و به مصرف برسانند.

تولید سیب زمینی شیرین

سیب زمینی شیرین در برابر بروز یخبندان متحمل نیست لذا بهترین میزان رشد را در شرایطي با دمای 24 درجه سانتیگراد (75 درجه فارنهایت)، نور شدید خورشید و شب های گرم ظاهر مي سازد. میزان بارندگي 1000 – 750 میلیمتر ( 39-30 اینچ) بیشترین مناسبت را براي رشدش بدون نیاز به آبیاري دارد ولیكن متوسط بارندگي نباید كمتر از 500 میلیمتر (20 اینچ) در طي هر فصل رشد باشد.

این محصول در شروع شكل گیري غده ها یعني 60 – 50 روز پس از كاشت نسبت به خشكي حساس است بعلاوه در برابر شرایط غرقاب و خاک هاي اشباع نیز متحمل نیست زیرا شرایط اشباعي باعث كاهش تهویه خاک مي گردد كه منتج به كاهش ذخیره سازي مواد درون ریشه ها و حتي سبب پوسیدگي آنها مي گردد.

بستگي به ارقام سیب زمینی شیرین و شرایط محیطي معمولاً غده ها در طي 9-4 ماه به مرحله بلوغ مي رسند. ارقام زودرس (early-maturing) را مي توان بعنوان محصول یكساله تابستانه در مناطق معتدله نظیر مناطق شمالي ایالات متحده آمریكا بكار گرفت و در شرایطي كه طول روز كمتر از 11 ساعت باشد، بندرت به مرحله گلدهي مي رسد و چنین شرایطي در خارج از مناطق گرمسیري امري عادي مي نماید.

سیب زمینی شیرین را غالباً از طرق زیر تكثیر مي كنند :

1. ساقه ها یا قطعاتي از ساقه هاي رونده
2. قلمه هاي ریشه اي
3. نوساقه هایي كه از غده هاي انباري خارج شده و داراي ریشه هاي نابجا مي شوند كه به آنها “تركه” گفته مي شوند.
4. بذور حقیقي كه فقط براي مقاصد اصلاح نبات استفاده مي شوند.
5. در فیلیپین به صورت بومي رشد مي یابد و موسوم به ” camote ” است.

كاشت سیب زمینی شیرین غالباً به وسیله قلمه هاي حاصل از ساقه هاي رونده نسبت به سایر روش ها رواج بیشتري دارد زیرا آسانتر انجام می پذیرد. در بسیاری از شرایط زراعي بخوبي رشد می یابد و دشمنان طبیعي كمي دارد. كاربرد آفتكش ها در زراعت این گیاه بندرت ضرورت می یابند.

گیاه مزبور مي تواند با كمترین كودهای مصرفی حتی در خاکهای فقیر نیز رشد یابند و در انواع خاکها مي رویند اما شرایطي با زهكشي مناسب، نور كافی، خاک هایي با بافت متوسط و PH حدود 7 – 4/5 حائز بالاترین مقبولیت براي رشد بهینه این گیاه است.

این گیاه نسبت به سمیت آلومینیوم بسیار حساس است و اگر حداكثر پس از حدود 6 هفته پس از كاشت از افزودن آهک در این خاک ها خودداری شود، بشدت آسیب می بیند. سایه های روندۀ گیاه پس از كاشت به سرعت رشد می یابند و بر سطح خاک سایه اندازی می كنند لذا نیاز كمتری به كنترل علف های هرز دارند.

آن را در مناطق معتدله غالباً در مزارع وسیع پرورش می دهند و قبل از وقوع یخبندان ها برداشت می كنند. گاهاً محصول را در مناطق گرمسیری پس از بالغ شدن همچنان درون خاک باقي می گذارند تا هر آنگاه كه نیاز به مصرف خانگی و یا ارائه به بازار باند، برداشت كنند. سیب زمینی شیرین را توسط “تركه هایش” پرورش مي دهند. در تعریف “تركه ها” آمده است كه :

1. “تركه ها” همان جوانه هایي هستند كه از غده هايش انباري خارج مي شوند.
2. نوساقه ها یا شاخه هاي كوچكي هستند كه براي كاشتن یا پیوندزدن از گیاه اصلي بریده مي شوند.
3. بخشي از گیاه كه آنرا بریده و یا می شكنند تا براي كاشتن یا پیوندزدن بعنوان یک قلمه یا “پیوندک” بهره برداري شوند.

“تركه هاي” موردنیاز را ميتوان از كشاورزان محلي، قلمستان ها و فروشگاه هاي كشاورزي مناطق كاشت تهیه نمود. “تركه هاي” مصرفي را همچنین ميتوان شخصاً براي كاشت بهاره تولید كرد. براي این منظور در نوامبر كه بهترین زمان برداشت آن است به مركز فروش آنها بروید و درجستجوي غده هایي باشید كه به اندازه متوسط و فاقد تركیدگي و بدون نقص باشند.

هر كدام از این غده ها می توانند تا 12 گیاه جدید را بوجود آورند. برخی كشاورزان براي این منظور از ریشه هاي محصول سال قبل بهره می گیرند و یا اینكه ریشه هاي تیمار نشده را از فروشگاه هاي كشاورزي تهیه مي كنند. دقت نمائید كه بذور خریداري شده از ریشه هایي نباشند كه براي افزایش ماندگاري و جلوگیري از جوانه زدن با مواد مومی پوشش یافته اند.

غده های مذكور را در اتاقی با نور كافی و دمای 70 – 65 درجه فارنهایت انبار نمایید و آنها را به مدت 90 روز نگهداري كنید تا آخرین یخبندان بهاره سپری شود سپس این غده ها را برای مدت 90 روز درون خاک قرار دهید و شرایط گرما و رطوبت را برایشان فراهم سازید. براي هر 2 غده سیب زمینی شیرین نیازمند گلدانی با حجم 1 – 0/5 گالن مي باشید.

بخاطر داشته باشید كه سوراخ هاي زهكش ته گلدان ها گشوده باشند سپس آن را ابتدا با 3 اینچ مالچ و متعاقباً با خاک گلدان یا باغچه پُر كنید. غده ها را با زاویه 45 درجه درون گلدان ها بكارید تا جوانه هاي حاصله با سهولت بیشتری سبز شوند. زمانیكه “تركه ها” به ارتفاع 12 – 6 اینچ رسیدند آنگاه میتوان آنها را در صورت سپری شدن خطر یخبندان بهاره در فضای خارج از خانه بكارید.

برای این منظور زمین زیر كشت غده ها را به عمق 10 – 8 اینچ شخم بزنید سپس پشته هایی به ارتفاع 8 – 6 اینچ و عرض 12 اینچ ایجاد نمایید. خاک را بخوبی زهكشی كنید و از كودها برای تقویت خاک بستر بهره گیرید. “تركه ها” را با فواصل مناسب از همدیگر بكارید ولیكن مطمئن شوید كه خطر آخرین یخبندان بهاره بر طرف گردیده است.

“تركه ها” باید بگونه ای درون خاک قرار گیرند كه تمامی ریشه ها و 0/5 اینچ از ساقه هایش درون خاک واقع شوند. در مناطقی كه از هواي خنک تری برخوردارند، اقدام به پوشاندن سطح خاک پشته ها با پلاستیک سیاه می نمایند تا از این طریق به گرم شدن خاک پشته ها و در نتیجه افزایش سرعت رشد سیب زمینی شیرین مساعدت گردد.

بهتر است “تركه ها” را با محلولی حاوی فسفر كافی، آبیاری كنید سپس تا چند روز مرتباً به آبیاری ادامه دهید تا ریشه های گیاه بخوبی گسترش یابند. سیب زمینی شیرین در گستره وسیعی از خاكها می روید اما بهترین رشد را در خاكهای شنی ارائه می دهد لذا در صورتی كه اجبار به كاشت این گیاه در اراضی رسی باشد، بهتر است “تركه ها” را بر سطح پشته ها و برجستگی های خاک بكارید.

ایجاد بسترهای برجسته باعث بهبود زهكشی خاک می شود كه در رشد این گیاه حائز اهمیت است و عمق كافی را برای رشد و توسعه غده ها فراهم می سازد وگرنه با چنگالی شدن، كوچكی و خمیدگی غده ها مواجه خواهید شد. خاک بستر باید حاوی عناصر غذایی مكفی باشد.

بعنوان مثال آنرا مي توان با كمپوست كودهای دامی تقویت كنید. هیچگاه از كودهای دامی تازه و یا كودهای حاوی نیتروژن زیاد نظیر كودهای مرغی پلت شده بهره نگیرید زیرا این حالت منجر به تولید شاخه ها و برگ هاي فراوان بدون تولید هیچگونه غده ای خواهد شد.

سیب زمینی شیرین بخوبی در خاک هاي فقیر نیز رشد مي یابد ولیكن ریشه هایش در خاکهای رس سنگین تغییر شكل می دهند و در خاكهای شنی بحالت بلند و نخ مانند در می آیند. از كمپوست ها بقدر كفایت می توانید بهره گیرید اما از مصرف كودهای نیتروژنه مازاد اجتناب ورزید زیرا به تولید ساقه های پُرپشت می انجامد كه این امر موجب بازماندگی رشد غده هایش می گردد.

رشد بوته هایش نیازمند فضای كافی است تا گیاه بتواند بخوبی گسترش یابد. فواصل بین قلمه ها و “تركه ها” را به میزان 1 فوت بر روی ردیف ها قرار دهید و فواصل بین ردیف ها را 4 – 3 فوت انتخاب نمائید. فضاهای بین بوته ها و حد واسط بین ردیف ها را بهتر است با مالچ ها پوشش دهید تا از رشد و استقرار علف های هرز جلوگیری شود.

بدین طریق علف هاي هرز در زیر لایۀ مالچ خفه مي شوند ضمن اینكه شرایط براي رشد بهینه بوته های آن نیز مهیا مي گردد. بهترین زمان كاشت قطعات زمین در بهار مي باشد لذا در نیمكره شمالي توصیه مي گردد كه آنرا در ماه مه و در نیمكره جنوبي در نوامبر بكارند. در مناطق خنک ممكن است نیازمند كاشت گیاه بصورت تک بوته باشید.

سیب زمینی شیرین محتاج به 6 – 4 ماه برخوردار از آب و هواي گرم براي دستیابي به بلوغ است اما در مناطق گرمسیري كه از فصل بهار طولاني برخوردارند، دلیلي براي كاشت بهاره وجود ندارد مگر اینكه قصد پرورش آن در سطوح تجارتي را داشته باشید.

این گیاه از قابلیت نگهداري مطلوب پس از برداشت برخوردار نمي باشد لذا بهتر است “تركه هاي” مورد نظر را در چند بخش با فواصل زماني 2 – 1 هفته اي در زمین اصلي كشت نمائید. در این صورت در تمامي فصول سال به محصول كافي دسترسي خواهید داشت و هیچگاه به یكباره با توده اي عظیم از محصول مواجه نمي گردید.

بنابراین اینگونه “تركه ها” یا قلمه ها را مي توان با فاصله زماني به تعداد 3 عدد در هر متر از ردیف ها كشت نمود تا پس از 18 – 16 هفته در اقالیم گرم به بلوغ برسند و آماده برداشت شوند گواینكه این زمان در محیط هاي خنك تا حدودي طولاني تر خواهد شد.

بایدها و نبایدهای پرورش 

1. سیب زمینی شیرین در شرایط زیر بخوبی پرورش می یابد :

• خاک های شنی
• شرایط آفتابگیر
• فضای باز و گسترده
• آب و عناصر غذایی کافی
• شرایط گرم آنچنانكه با افزایش دما به رشد بیشتری می رسد.

2. سیب زمینی شیرین شرایط زیر را نمی پسندد :

• خاک های سنگین
• شرایط غرقاب و خاک های اشباع (waterlogged)
• اقالیم سرد
• کاربرد کودهای سرشار از مواد ازته نظیر کود مرغی که باعث ازدیاد رشد شاخه ها و برگ ها می شوند تا حدی که هیچگونه غده ای تولید نخواهد شد.

مراحل داشت 

1- غده زایی :
گاهاً مواظبت می شود که ساقه های رونده بتوانند از تمامی گره هایش به تولید ریشه های نابجا بپردازد تا بدینوسیله تمامی انرژی خویش را به تولید غده های زیرزمینی حاصل از اینگونه رشد مصروف دارند تا فقط به تکمیل غده اصلی از ریشه اولیه بسنده نشود. بدین طریق برداشت ریشه ها نیز با سهولت بیشتری انجام می گیرند و متحمل صدمات کمتری می شوند لذا بمیزان کمتری مورد تهاجم اسپورهای بیماریزا نیز واقع می گردند.

2- علف های هرز :
در صورتیکه از پلاستیک سیاه جهت کاشت “ترکه ها” استفاده نمی کنید، بهتر است که تا 2 هفته پس از کاشت به کاربرد مالچ بر اطراف ساقه های رونده سیب زمینی شیرین اقدام ورزید تا از طریق : کاهش علف های هرز، حفظ رطوبت و نرم نگه داشتن خاک بر توسعه بیشتر ریشه ها کمک كنید. هر چند گاه خاک بستر را با فوکا بهم بزنید تا از طغیان علف های هرز جلوگیری شود اما همواره باید بستر کاشت را بشکل اولیه اش حفظ كنید.

3- آبیاری :
اگر آب و هوا در وضعیت خشکي قرار دارد، باید به تدارک آبیاری هفتگی به میزان 1 اینچ تا دو هفته قبل از برداشت اقدام نمائید سپس مزرعه را تا حدودی بخشکانید. از آبیاری بیرویه خودداری كنید زیرا گیاه شرایط خشکی را بهتر از شرایط بارندگی شدید متحمل می گردد آنگونه که رطوبت مازاد بسادگي سبب پوسیدگی و فسادش مي شود.

هیچگاه از آبیاری بهنگام بوته های سیب زمینی شیرین غافل نشوید بطوریکه آبیاری کافی در دوره های خشکی به افزایش عملکرد محصول خواهد انجامید. در مواردی که قصد انبارکردن غده های محصول را پس از برداشت دارید، یقیناً نباید به آبیاری مازاد در اواخر فصل رشد مبادرت ورزید.

4- کوددهی :
حدوداً 4 – 3 هفته پس از انتقال “ترکه ها” باید بمقدار 3 پوند کود مرکب 10 – 10 – 5 را به ازای هر 100 فوت از ردیف ها در کنار ردیف بوته ها مصرف نمائید اما اگر خاک بستر از بافت سبک و فقر غذایی بهره می برد ، می توان مقدار کود را تا 5 پوند افزایش دهید.

5- هرس :
برای اینکه به راندمان مناسبی دست یابید هیچگاه نباید ساقه های رونده گیاه را هرس نمائید تا از قدرت و بنیه گیاه کاسته نگردد.

6- آفات :
پرورش سیب زمینی شیرین در مناطق گرمسیری با معضلی جدی بنام سرخرطومی سیب زمینی مواجه می باشد. خسارت این آفت در برخی مناطق نسبت به نقاط دیگر بیشتر است. حشره بالغ به طول حدود 6 میلیمتر با سر و بال هایی به رنگ آبی متالیک و بدنی به رنگ نارنجی متمایل به قرمز است.

این آفت از تمامی بخش های گیاه شامل : برگها، ساقه ها و ریشه ها تغذیه می کند. سرخرطومی مزبور تخم هایش را بر روي ریشه های این گیاه می گذارد و لاروهایش پس از تفریخ به ایجاد تونل درون غده ها و تغذیه از آنها می پردازند كه این موضوع به فساد غده ها می انجامد.

حشرات بالغ این آفت معمولاً به ساقه های رونده و برگ های گیاه هجوم می برند. آفت مزبور همچنین سبب پوسیدگی طوقه گیاه می گردد. آنچنانکه به توسعه مناطقی به رنگ قهوه ای تا سیاه بر روي ساقه های مجاور خاک و ناحیه انتهایی ساقه ها می شود.

تکثیر این حشرات بسیار سریع صورت می گیرد و حذف آنها با دشواری امکانپذیر می باشد لذا استفاده از “ترکه های” گواهی شده مقاوم به بیماریهای گیاهی و بکارگیری تناوب زراعی 4 ساله توصیه میگردند. گیاهان آسیب دیده و ریشه های آنها را نابود سازید و پس از قرار دادن در پاکت های پلاستیکی به توده آشغال ها ملحق گردانید.

در اراضی دچار حمله سرخرطومی نباید به کاشت مداوم قطعاتی از زمین به این گیاه اقدام ورزید. در هنگام انتقال قلمه های سیب زمینی شیرین باید از انتقال سرخرطومی به همراه آنها اجتناب کنید. تمامی گیاهان مزرعه آلوده را از خاک خارج ساخته و نابود سازید. مزارع جدید را با قلمه های سالم بنا نمائید تا مجدداً دچار صدمات ناشی از هجوم سرخرطومی مذکور نگردید.

مهمترین آفات سیب زمینی شیرین عبارتند از :

1. سرخرطومی
2. کک ها
3. سن ها
4. شته ها
5. مگس سفید
6. ساقه خوارها
7. ملخ ها
8. بید سفید
9. سوسک لاک پشتی

7- بیماری های آن :
بیماری های قارچی سیب زمینی شیرین از جمله پوسیدگی سیاه را شامل می شوند. این بیماری باعث بروز فرورفتگی های موضعی به شکل مدور و تیره بر سطح غده ها می گردد. غده های آلوده را بدور اندازید و مراقبت نمائید که ریشه های گیاهان مجاور دچار خسارت نشوند.

این بیماری را نباید با بیماری “پوسته شدن سطحی” که اهمیت کمتری دارد، اشتباه گرفت زیرا بیماری مزبور تولید نقاط تیرۀ کوچک و مدوّر بر سطح غده ها می نماید و اثری بر کیفیت غذایی غده ها نمی گذارند.

پوسیدگی ساقه یا پژمردگی ساقه نیز یک بیماری قارچی است که در اثر : خسارتدیدگی گیاهان توسط حشرات، عدم مراقبت صحیح ضمن عملیات خاکی و یا خسارت باد بدرون گیاهان ورود می یابند. این بیماری حتی اگر به نابودی گیاهان منجر نگردد، مطمئناً از راندمان آنها به شدت خواهد کاست. با کاشت نهال های سالم می توانید احتمال بروز بیماری را به حداقل برسانید.

با کاشت ارقام مقاوم به بیماری ها می توانید از شیوع پوسیدگی ساقه و پوسیدگی سیاه اجتناب ورزید. با انبار نمودن ریشه های گوشتی در دمای 60 – 55 درجه فارنهایت می توانید از پوسیدگی خشک محصول که سبب مومیایی شدن غده های انباری می شود، جلوگیری نمائید. مهمترین بیماریهای سیب زمینی شیرین عبارتند از :

1. پوسته شدن سطحي
2. تاول سفید
3. پوسیدگی قارچی برگ ها
4. پوسیدگی ساقه ها

برداشت

غده هاي سیب زمینی شیرین را بمحض اینكه به قدر كافي رشد یافتند، ميتوان جهت مصرف از زمین خارج ساخت. این زمان معمولاً حدود 4 ماه پس از كاشتن “تركه ها” حاصل می شود. برگ ها در این اوان شروع به زرد شدن می كنند اما مي توانید بوته ها را به همان حال تا قبل از آغاز یخبندان های پائیزه بر سطح زمین باقی گذارید.

باوجودیكه محصول را میتوان بمحض اینکه برگ هایش شروع به زرد شدن کردند، برداشت نمود اما برجاگذاردن محصول درون خاک و افزایش دوره رشد سبب بالا رفتن عملکرد و مقدار ویتامین ها می شود. البته سیاه شدگی ساقه های رونده گیاه در اثر یخبندان می تواند غده های آنرا سریعاً بپوساند.

معمولاً براي برداشت به کمک بیل های چنگالی به کندن غده ها از درون خاک نسبتاً خشک در یک روز آفتابی اقدام می گردد. بخاطر داشته باشید که غده ها می توانند حتي به فاصله یک فوت و یا بیشتر از گیاه رشد یابند ولیكن هر گونه ایجاد شکاف بر پوست نازک آنها می تواند سبب ضایع شدن گردد.

نظر به اینكه ریشه ها تا عمق 6 – 4 اینچي خاک نفوذ مي یابند بنابراین ميتوان از بیل چنگالي براي درآوردن غده هايش استفاده نمود. پس از اینكه غده ها را از خاک خارج ساختند باید آنها را به آرامي بتكانند تا تمامي خاک هاي مازاد از آنها جدا شوند اما غالباً آنرا نمي شویند. غده هاي برداشت شده را با دقت جابجا مي كنند زیرا بسادگي دچار كبود شدگي مي گردند.

غده ها ضمن چند ساعت در برابر آفتاب خشک می شوند سپس آنها را به محلی با دمای 90 – 85 درجه فارنهایت و تهویه مناسب برای 15 – 10 روز انتقال می دهند. غده ها پس از اینکه التیام یافتند، در شرایط حرارتی 55 درجه فارنهایت و رطوبت 80 – 75 درصد انبار می گردند.

اجرای مرحله التیام غده ها و متعاقباً انبارکردن آنها در شرایط مناسب می تواند آنها را تا چند ماه بصورت سالم حفظ نماید. سیب زمینی شیرین را در مناطق جنوب شرقي ایالات متحده آمریكا قبل از انبار كردن به صورت سنتي “التیام بخشي” می كنند تا بر قابلیت نگهداري، طعم ها و عناصر غذایي آنها اضافه گردد و بدین طریق فرصتي فراهم شود تا زخم هاي “پریدرم” ناشي از مراحل برداشت ترمیم یابند.

التیام بخشي مناسب نیازمند آن است كه غده هاي به تازگي كنده شده را براي 3 – 2 ساعت بر سطح زمین قرار دهند تا اندكي خشک شوند سپس آنها را در حرارت 90 – 85 درجه فارنهایت (32 – 29 درجه سانتیگراد) و رطوبت نسبي 95 – 90 درصد براي مدت 14 – 10 روز انبار كنند.

فرآیند التیام بخشي مي تواند غده هاي سیب زمینی شیرین را در شرایط انبارداري 59 – 55 درجه فارنهایت (15 – 13 درجه سانتیگراد) و رطوبت نسبي بیش از 90 درصد براي حدود 13 – 12 ماه حفظ نماید ولیكن حرارت هاي پائین تر سبب صدمه به غده ها مي شوند.

بطور خلاصه اینكه اگر تمایل به انباركردن غده ها براي یک دوره طولاني مدت دارید باید نسبت به التیام بخشي آنها اقدام كنید زیرا این عمل به غده ها اجازه مي دهد تا یک پوست ثانویه بر سطوح خراشیدگي و كوفتگي حاصل از فرآیند برداشت ظاهر گردد.

براي این منظور باید غده ها را در محلي با دماي حدود 90 – 80 درجه فارنهایت و رطوبت نسبي حدود 90 درصد براي حدود دو هفته نگهداري نمود. براي اینكه التیام ها به بهترین وضعیتي انجام یابند، بهتر است كه غده ها با یكدیگر تماس نداشته باشند.

بعد از مرحله التیام بخشي باید غده هاي كبودشده را منهدم سازید و هر كدام از غده هاي سالم را در روزنامه اي بپیچید و با دقت درون جعبه هاي چوبي یا سبد قرار دهید سپس جعبه ها را در محل مناسبي با حرارت كمتر از 55 درجه فارنهایت انبار نمائید. بهترین محدودۀ حرارتي براي انباركردن غده هايش 60 – 55 درجه فارنهایت مي باشد.

غده ها باید براي مدت 6 ماه نگهداري شوند سپس آنها را از انبار خارج مي سازند. در زمان خارج نمودن غده ها از انبار باید دقت شود كه با آنها به ملایمت رفتار گردد زیرا هر گونه ضرب دیدگي غده ها منجر به كبودشدگي آنها خواهد شد. متوسط جهاني عملكرد سالانه آن 13/2 تن در هكتار است.

بیشترین مزارع پرورش سیب زمینی شیرین اصلاح شده در سنگال قرار دارند كه از متوسط عملكرد 33/3 تن در هكتار برخوردارند اما گزارش هایي بر حصول عملكردهاي بالاتر نیز از این مزارع در اسرائیل به میزان 80 تن در هكتار وجود دارند.

انتخاب و انباركردن غده ها

براي انباركردن محصول مصرفي یا بذري باید غده هاي تازه با پوست كاملاً صاف و داراي بافت سفت را فراهم سازید. بخاطر داشته باشید واریته هایي كه بصورت ارگانیک پرورش مي یابند، داراي میزان عناصر غذایي بیشتر و مزه دلپذیرتري هستند.

همواره از انبار نمودن غده هاي نرم، پژمرده و وارفته خودداري كنید. غده هایي كه جوانه زده اند همانند غده هاي سیب زمیني نامطلوب و بدطعم مي شوند. غده ها را در مكاني خنک و تاریک با تهویه مناسب انبار نمائید.

ارزش غذایی سیب زمینی شیرین

این گیاه از قدیم الایام بعنوان بخش مهمی از رژیم غذایی ساكنین ایالات متحده آمریكا بویژه در نواحی جنوب شرقی بوده است. از اواسط قرن بیستم از اهمیت آن به سبب گرایش مردم به سیب زمینی معمولی كاسته گردید.

متوسط مصرف سرانه آن در ایالات متحده آمریكا اینک فقط 2 – 1/5 كیلوگرم (4/4-3/3 پوند) در سال است كه در مقایسه با میزان سرانه مصرفش به میزان 13 كیلوگرم (29 پوند) در سال 1920 میلادی بسیار كاهش یافته است. غده های سیب زمینی شیرین علاوه بر نشاسته ساده حاوی مقادیر غنی از كربوهیدرات های پیچیده، الیاف رژیمی، بتاكاروتن (یک نوع كاروتنوئید ویتامین  A)، ویتامین C، ویتامین B6، منگنز و پتاسیم هستند.

ضمناً واریته های صورتی، زرد و سبز حاوی مقادیر زیادتری از بتاكاروتن می باشند. اصولاً واریته های آن با گوشت نارنجی تیره حاوی بتاكاروتن بیشتری در مقایسه با واریته هایی با گوشت كم رنگتر هستند لذا با تشویقات بیشتری برای كاشت در قاره آفریقا مواجهند تا بدین طریق بخشی از كمبود ساكنین به ویتامین A تأمین گردد و به درجاتی از سلامتی نائل آیند.

تأثیر آن بر سلامتی

برخي از اهم فواید مصرف سیب زمینی شیرین بر سلامتی انسان عبارتند از :

1. یكی از غذاهای نشاسته ای با كالری متوسط است كه فقط حدود 90 كیلوكالری به ازای هر 100 گرم غده خام تولید می كند درحالیكه سیب زمیني معمولی هم فقط حدود 70 كیلوكالری به ازای هر 100 گرم ماده خام آزاد می سازد.
2. غده های آن فاقد چربی های اشباع و كلسترول هستند درحالیكه منبع ارزشمندی از الیاف رژیمی، آنتی اكسیدان ها، ویتامین ها و عناصر معدنی می باشند.
3. كالری حاصل از مصرف سیب زمینی اصولاً بواسطه حضور نشاسته بعنوان یک كربوئیدرات مركب می باشد. این گیاه از نسبت آمیلوز به آمیلوپكتین بالاتری در قیاس با سیب زمینی معمولی برخوردار است.
4. آمیلوز در مقایسه با مصرف قندهای ساده باعث بالارفتن تدریجی و آرام تر میزان قند خون می گردد بنابراین از آن بعنوان یک غذای كاملاً سالم حتی در موارد ابتلا به قند خون یاد می گردد.
5. غده سیب زمینی شیرین منبعی عالی از تركیبات “فلاونوئیدهای فنلی” نظیر “بتاكاروتن” و ویتامین A است آنچنانكه هر 100 گرم غده خام حاوي 14187 واحد بین المللی (IU) ویتامین A و 8509 میكروگرم از بتاكاروتن می باشد.
6. ارزش غذایی غده های این گیاه در بالاترین میزان بین انواع سبزیجات ریشه ای قرار دارد. این تركیبات حائز برخی آنتی اكسیدان های طبیعی قوی می باشند. ویتامین A موجود در غده های سیب زمینی برای حفظ سلامتی پوست و غشاء مخاطی ضرورت دارد. ویتامین A همچنین از عناصر حیاتی برای صحت كاركرد قوه بینایی بشمار می آید.
7. مصرف میوه ها و سبزیجات طبیعي سرشار از “فلاونوئیدها” به حفاظت بدن در برابر ابتلا به سرطان ریه و حلق كمک مي نماید.
8. قدرت آنتی اكسیدانی كل در آن خام موسوم به ” ORAC ” معادل 902 میكرومول تركیبات “تلوریوم” در هر 100 گرم آن است. گواینكه “تلوریوم” یک نوع شبه فلز كمیاب بشمار مي آید.

غده های سیب زمینی شیرین همچنین حاوی برخی ویتامین های ضروری بشرح زیر هستند :

1. ویتامین B5 (اسید پانتوتنیک)
2. ویتامین B6 (پیریدوكسین)
3. ویتامین B1 (تیامین)
4. ویتامین B3 (نیاسین)
5. ویتامین B2 (ریبوفلاوین)

این ویتامین ها از این نظر اهمیت دارند كه بدن انسان به آنها بعنوان منابع خارجی تنظیم نیازهایش وابسته است. این ویتامین ها در نقش عوامل كمكی یا “كوفاكتور” (co-factors) برای بسیاری از آنزیم ها در طی واكنش های متابولیسمي ظاهر می گردند. سیب زمینی شیرین به تدارک مقادیری از عناصر معدني حیاتي بدن انسان نظیر : آهن، كلسیم، منزیم، منگنز و پتاسیم نیز مي پردازد كه برای متابولیسم كربوئیدرات ها، پروتئین ها و آنزیم ها ضروری هستند.

كاربردهای غذایی آن

گواینكه برگ هاي سیب زمینی شیرین را در بسیاري از نقاط جهان به مصرف مي رسانند ولیكن مصرف غده های سیب زمینی به صورت برشته مقبولیت بیشتري یافته اند. برای آمایش غده های آن جهت مصرف باید آنها را با آب خنک شستشو داد ولیكن برای پختن بهتر آنها را پوست گیری نمود.

برخی از نكات مهم مربوطه عبارتند از :

1. سیب زمینی شیرین تازه را ميتوان بصورت خام هم مصرف كرد.
2. آب پزنمودن غده ها در آب همراه با كمی نمک به افزایش مزه اش كمک می كند ولیكن قبل از مصر باید غده ها را پوست گیری نمود.
3. بطور وسیع از آن در آشپزی مكزیكی استفاده می گردد.
4. غذایي موسوم به ” camote cue ” كه با سرخ كردن و كاراملیزه نمودن غده ها با شكر قهوه ای تهیه مي شود از جمله غذاهای خیابانی مطلوب در فیلیپین است.
5. از گوشت غده های آن در تهیه سوپ ها، ادویۀ “كاری”، تاس كباب و پختن شیرینی جاتی نظیر : كیک، كیک میوه ای و … استفاده می كنند.
6. از غده های آن برای تهیه غذاهای مختلف كودكان نیز بهره می گیرند.
7. از چیپس آن بعنوان یک غذای سرپایی خوش طعم بهره می گیرند.

از سیب زمینی شیرین در مناطق مختلف جهان براي مقاصد آشپزي بهره مي گیرند. اگرچه برگ ها و نوساقه های این گیاه نیز خوراكي هستند ولیكن غده های نشاسته ای آن اهمیت غذایی بسیار بیشتری دارند بطوریكه در بسیاری از مناطق گرمسیری بعنوان یک ماده غذایی عمده استفاده می شود.