طرح توجیهی مجتمع کشت و صنعت (1400) + word و pdf

احداث مجتمع کشت و صنعت با توجه به توان بالایی که اینگونه مجموعه ها برای هماهنگی با شرایط محیطی، مسائل فنی کشاورزی، کمبودهای مقطعی در برخی نهاده ها و همچنین بازار پر تنش و متغیر کشور دارند، از جمله موثرترین راهکارها برای ایجاد محیطی موثر و توام با موفقیت در حوزه کشاورزی می باشد.

یکی از مزایای اجرای این طرح، استفاده محصولات برخی از بخشهای مجتمع کشت و صنعت در بخشهای دیگر بعنوان ماده اولیه بوده و این همپوشانی محصولات باعث افزایش کارآیی تولیدی گردیده و با توجه به رفع بخشی از نیازهای مواد اولیه در درون مجموعه، و عدم وابستگی به محیط بیرونی کشت و صنعت، توان مقابله با شرایط متغیر محیط اقتصادی بالاتر رفته و احتمال آسیب دیدن و یا زیان دهی بخشهای مختلف تا حدود زیادی کاهش می یابد.

اصول احداث باغ در مجتمع کشت و صنعت

فاصله کاشت
فاصله بین ردیف ها و بین درختان هر ردیف از یکدیگر اثر چشمگیری بر نحوه رشد و باردهی مرکبات دارد. انتخاب این فاصله ها باید طوری باشد که هر درخت از حداکثر تابش نور خورشید برخوردار باشد و همچنین فضای مناسبی برای حرکت ادوات مکانیزه در فاصله بین ردیف ها وجود داشته باشد.

در مناطق شمالی کشور طرح کشت مستطیلی با ردیف های شمالی – جنوبی و در مناطق مرکبات خیز جنوب کشور هم طرح کشت مربع شکل توصیه می شود. اگر شیب زمین منطقه ای که برای احداث باغ انتخاب شده است بیش تر از 25 تا 30 درصد باشد، ابتدا باید زمین را تراس بندی کرد تا فرسایش خاک به حداقل برسد و بتوان درختان را به خوبی آبیاری کرد.

از کاشت درخت در خطوط تراز هنگامی استفاده می شود که توپوگرافی طبیعی زمین شیبدار بیش از سه درصد و کم تر از 25 تا 30 درصد باشد. فاصله کاشت درختان مرکبات از یکدیگر بستگی زیادی دارد به : شدت رشد رقم و پایه انتخابی، شرایط اقلیمی منطقه (بویژه از نظر دما و شدت آفتاب)، عمق و حاصلخیزی خاک، مقدار آب در دسترس، سیستم تربیت و هرس درختان و نظام بهره برداری از باغ (مکانیزه یا سنتی).

بدیهی است که هر چقدر گسترش تاج درخت و قدرت رشد پایه کم تر یا شدت تابش آفتاب و درجه حرارت منطقه بیش تر باشد، باید درختان را با فاصله کمتری از یکدیگر کاشت. بر اساس موارد بالا، در شمال ایران با توجه به نوع پایه استفاده شده، فاصله کاشت برای ارقام پرتقال و نارنگی از 5×5/3 تا 6×4 متر توصیه می شود.

در صورت استفاده از پایه فلائینگ دراگون یا رقم نارنگی هاشیموتو در این مناطق، فاصله کاشت 4×5/2 پیشنهاد می شود. در مناطق مرکبات خیز جنوب کشور هم فاصله کاشت 6×4 تا 6×5 متر برای ارقام پرتقال و نارنگی و فاصله 6×5 تا 7×6 متر برای ارقام لیموترش، لیموشیرین و گریپ فروت توصیه می شود.

در مناطقی که زمستان های سرد و خشک دارند توصیه می شود نهال مرکبات را در اواخر زمستان یا اوایل بهار و پس از رفع خطر سرمازدگی بکارند، اما در مناطقی که زمستان های ملایم و مرطوب دارند می توان کشت را در پاییز یا زمستان نیز انجام داد.

گودال برداری
تهیه گودال را می توان به صورت دستی (توسط بیل و کلنگ) یا به روش مکانیزه (با مته های مخصوص به قطر 70 تا 80 سانتی متر که به تراکتور بسته می شوند) انجام داد. هرچه شعاع گودال بزرگ تر باشد (80 تا 150 سانتی متر)، نهال در آینده فرصت رشد مناسب تری خواهد داشت. عمق گودال کاشت نیز از 50 تا 100 سانتی متر متغیر است.

در مناطق شمالی کشور با توجه به سنگینی بافت خاک، بارندگی و رطوبت بالا و سطح ایستابی بالا بهتر است علاوه بر ایجاد زهکش، کاشت نهال مرکبات روی پشته (به صورت گُرده ماهی) انجام شود. شایان ذکر است که ارتفاع پشته را بایستی حدود 70 سانتی متر در نظر گرفت و عرض پشته، بسته به فاصله کاشت، از 2 تا 5/2 متر متغیر باشد.

اگر ارتفاع پشته زیاد باشد، برداشت محصول مشکل می شود. سیستم کاشت نهال روی پشته (در جایی که سطح آب زیرزمینی بالا نباشد)، حتی قبل از احداث پشته می توان محل غرس نهال را به عمق نیم متر و شعاع یک متر گودال برداری کرد.

هرس نهال قبل از کاشت
در مرکبات نیز همانند سایر درختان میوه پس از خروج نهال از خزانه یا گلدان و پیش از کاشت آن در زمین اصلی باید ریشه ها را هرس کرد تا ضمن تشویق تولید ریشه های جانبی که تأثیر زیادی در  تغذیه نهال دارند، سطح قسمت های آسیب دیده ریشه کاهش بیابد. علاوه بر این لازم است به تناسب حجم ریشه های نهال، بخش هوایی نیز هرس شود تا توازن درستی بین بخش هوایی و زیرزمینی نهال ایجاد شود.

کاشت نهال
پس از ایجاد گودال لازم است خاکِ برداشته شده از لایه 30 سانتی متری سطح زمین با حجم های مساوی از ماسه رودخانه ای و کود پوسیده دامی یا هر ماده آلی دیگر مخلوط و در ته گودال ریخته شود تا به خوبی در دسترس ریشه ها قرار بگیرد. چنانچه خاک زراعی از کیفیت خوبی برخوردار نباشد، غنی سازی خاک بر اساس آزمون خاک توصیه می شود.

در پایان عملیات پرُکردن گودال باید خاک گودال را با آب سیراب کرد تا نشست کامل خود را انجام دهد و در صورت کمبود خاک گودال، به آن خاک اضافه کرد. پس از کاشت نهال، برای کمک به استقرار بهتر نهال و جلوگیری از تکان خوردنش در اثر وزش باد لازم است قیمی به طول متناسب با ارتفاع نهال در کف گودال مستقر کنید.

توجه کنید که در مناطق بادخیز، قیم باید در پشت قسمت پیوندشده نهال قرار گیرد تا استحکام بیش تری به آن بدهد. در صورت احداث پشته برای کاشت نهال، پس از حفر چاله روی سطح پشته، نسبت به کاشت نهال اقدام شود.

استقرار بادشکن
وزش باد برای درختان مرکبات مضر است و بنابراین باید پیش از کاشت درختان اصلی به احداث بادشکن در اطراف باغ و بویژه در ضلعی از باغ که در مسیر بادهای سرد فصلی است، اقدام کرد. بادشکن ها می توانند مسافتی معادل 25 برابر ارتفاع خود را از خطر وزش بادهای زیان آور حفظ کنند،

اما بیشترین حفاظت انجام شده در فاصله ای معادل 10 تا 15 برابر ارتفاع بادشکن انجام می شود. حداقل فاصله درنظر گرفته شده بین درختان بادشکن و اولین ردیف درختان اصلی باغ شش متر است. بهترین درختان برای بادشکن، درختان بومی سازگار با منطقه هستند.

انتخاب رقم
ارقام مرکبات را می توان بر اساس زمان رسیدن میوه ها به سه گروه زودرس (اواسط شهریور تا اواخر آذر)، میان رس (اوایل دی تا اواخر بهمن) و دیررس (اوایل اسفند تا تیر سال بعد) تقسیم کرد. با توجه به اینکه در شمال ایران خطر بروز سرمازدگی وجود دارد،

بهتر است در نوار شمالی کشور از ارقام زودرس شامل انواع نارنگی انشو، انواع کلمانتین، پونکن (یونسی) و پیج و همچنین انواع پرتقال ناول، هاملین، مارس و سالوستیانا استفاده شود تا میوه ها پیش از بروز سرما از درخت چیده شده باشند.

بدیهی است که کاشت ارقام میان رس در این منطقه و برداشت زودهنگام موجب افت کیفیت میوه و کاهش بازارپسندی آن می شود که ناشی از نرسیدن کامل میوه در زمان برداشت است.

در نوارهای مرکبات خیز مرکزی و جنوبی کشور با توجه به وضعیت درجه حرارت و فراهم بودن دوره رشد و نمو طولانی می توان ارقام میان رس و دیررس پرتقال و نارنگی و همچنین انواع گرمسیری مرکبات مانند لیموترش، لیموشیرین و گریپ فروت را کاشت.

مدیریت گرده افشانی
از آنجایی که برخی ارقام مرکبات از قبیل نارنگی پیج، کلمانتین کادوکس، مینئولا تانجلو و ارلاندو تانجلو برای باردهی مناسب به گرده ارقام دیگری نیاز دارند، باید ارقام گرده دهنده را بین درختان اصلی باغ کاشت. برای رسیدن به این هدف می توان به دو روش عمل کرد.

در روش اول به ازای هر هشت تا ده ردیف از رقم اصلی یک ردیف درخت گرده دهنده کاشته می شود و در شیوه دوم یک درخت گرده دهنده در مرکز مربعی کاشته می شود که در هر ضلع آن سه درخت از رقم اصلی کاشته شده است. استفاده از کندوی زنبور عسل و مدیریت کف باغ نیز در حفظ حشرات گرده افشان مفید خواهد بود.

روش های مصرف کودهای شیمیایی
طریقه مصرف کودهای شیمیایی همانند انتخاب صحیح نوع، مقدار، نسبت های کودی و زمان مصرف دارای اهمیت است و باید به نحوی باشد که حداکثر استفاده و حداقل تلفات را داشته باشد. بسته به نوع کود و رقم و پایه مرکبات، روش های مختلفی برای کاربرد کودهای شیمیایی متداول است.

هر روش کوددهی دارای مزایا و معایبی است و باغدار مجتمع کشت و صنعت ، با توجه به شرایط و امکانات موجود، برای بهبود کارآیی مصرف کود باید از یک روش یا تلفیق چند روش کوددهی استفاده کند.

البته در باغ هایی که از آبیاری تحت فشار (قطره ای، میکرو جت و …) بهره می گیرند توصیه می شود از کود آبیاری به عنوان روش اصلی کوددهی و از محلول پاشی به عنوان تغذیه تکمیلی استفاده شود.

آبیاری
آبیاری معمولاً یکی از پرهزینه ترین و وقتگیرترین عملیات باغداری در نواحی خشک و نیمه خشک است. همچنین در نواحی نیمه گرمسیریِ مرطوب عامل مهمی در حفظ عملکرد و کیفیت میوه است که اگر به آن کم توجهی شود، دوره کوتاه مدت خشکی در این نواحی سبب کاهش کیفیت و عملکرد می شود.

مطالعات نشان داده است که اگر آبیاری به مقدار و کیفیت لازم انجام نشود، هزینه های عملیات کنترل آفات و علف های هرز، هرس و کوددهی نتایج مطلوبی نخواهد داشت. آب در جذب عناصر غذایی و تعدیل دمای خاک و سلول های گیاهی به منظور بهبود شرایط رشد و نمو گیاه نقش کلیدی دارد.

رطوبت خاک بر تهویه، دما، شوری خاک و رشد و سامت ریشه های گیاهان تأثیر دارد. به طور کلی، درختان مرکبات با کم کردن مصرف کل آب که از طریق کاهش رشد بخش های رویشی و میوه انجام می شود، خود را با شرایط کم آبی سازگار می کنند.

برداشت و عرضه مرکبات

میانگین ضایعات پس از برداشت مرکبات را در مراحل مختلف بسته بندی و درجه بندی در ایران حدود 12 درصد ذکر کرده ­اند. میانگین ضایعات پس از برداشت مرکبات به صورت تازه خوری از مرحله تولید تا خرده فروشی در کشورهای پیشرفته و درحال توسعه به ترتیب 12 و 22 درصد، و در محل فروش مواد غذایی به ترتیب 20 و 10 درصد تخمین زده شده است.

این در حالی است که میزان کل ضایعات در کشورهای پیشرفته و درحال توسعه با 32 درصد یکسان است. یعنی بیش ترین میزان ضایعات در کشورهای درحال توسعه طی مراحل برداشت، جابه جایی، سورتینگ و سردخانه اتفاق می افتد. در حالیکه در کشورهای پیشرفته ضایعات در زمان مصرف توسط مصرف کننده ایجاد می شود که در این میان تولیدکننده متضرر نمی شود.

مطالعه درباره روش های مختلفی که به کاهش میزان ضایعات منجر شود و آگاهی از آنها از اهمیت بسیاری برخوردار است و شایسته است که مسائل برداشت و فناوری پس از برداشت توجه بیشتری شود و با رعایت نکات فنی، از ایجاد ضایعات در محصولات جلوگیری کرد یا آن را به حداقل ممکن رساند.

علاوه بر ضایعات فیزیکی محصول، هرگونه اختال در کیفیت ظاهری و بافت و عطر و طعم محصول نیز جزء ضایعات محصول محسوب می شود؛ بنابراین اهمیت و نقش فیزیولوژی و فناوری پس از برداشت در کاهش ضایعات و حفظ کیفیت محصولات یک مجتمع کشت و صنعت ، بیشتر می شود.

اصول نقل و انتقال

در این زمینه در یک مجتمع کشت و صنعت نیاز به رعایت مواردی به شرح زیر است :

• از تکان خوردن جعبه ها هنگام انتقال در جاده های ناصاف جلوگیری شود و در جابه جایی جعبه ها دقت شود.
• سرعت حرکت وسیله نقلیه حامل جعبه های میوه در جاده های غیرآسفالت نباید بیش تر از 25 کیلومتر در ساعت باشد.
• روش حمل ونقلی که استفاده می شود نسبت به سایر روش ها ارزان و در زمان برداشت سهل الوصول باشد.
• روش به کار برده شده میوه ها را طی انتقال از آسیب و شرایط بد هوا محافظت کند.
• کارگران در بارگذاری و تخلیه میوه ها احتیاط کنند و جعبه ها را طوری قرار دهند که در هم کلاف شوند و در جاده کم تر تکان بخورند.
• به جای آنکه از پوشش تیره رنگ برای حفاظت جعبه ها در وسیله نقلیه استفاده شود، بهتر است از پوشش سفیدرنگ استفاده شود که با انعکاس دما فضا را خنک نگه می دارد.
• میوه ها قبل از رسیدن به فروشگاه شست و شو و تمیز شوند و نباید از هیچ تیمار شیمیایی برای رسیدن میوه ها (آن طور که در موز و کیوی مطرح است) استفاده شود.

استفاده از انبار معمولی (انبار سرد)

از سالیان دور تولیدکنندگان مرکبات از روش های متنوعی برای نگه داری میوه مرکبات استفاده می کردند. ایجاد انبارهای ساده با ساقه های برنج، مصالح چوب و گل و بتدریج انبارهای ساخته شده با مصالحی چون آجر و سیمان و بلوک از این جمله اند.

چنین انبارهایی در شرایط آب و هوایی شمال ایران بسیار متداول است و قسمت اعظم میوه تولیدی در آنها نگهداری می شود. متناسب با نقش مهم این انبارها، متأسفانه به استانداردسازی آنها چندان توجهی نشده است.

سورتینگ (درجه بندی)

به طور سنتی درجه بندی دستی را افراد باتجربه انجام می دهند. این افراد باید قبلاً آموزش های لازم را ببینند و مهارت کسب کنند تا ضمن تشخیص لکه های پوستی، میزان و درصد آنها را نیز برآورد کنند. جایگاه این افراد در طول خط نقاله است تا با رسیدن میوه ها به انتهای خط، میوه غیر بازار پسند وارد مرحله بسته بندی نشود.

میوه های جداشده که شامل میوه های درجه دو هستند، با کاربرد متفاوت بعداً بسته بندی می شوند. میوه های فاقد کیفیت نیز برای فراوری و آبمیوه گیری فرستاده می شوند. عمل درجه بندی در مجتمع کشت و صنعت بهتر است به طور خودکار و به وسیله دستگاه های درجه بندی الکترونیک انجام شود که لکه ها و رنگ را به وسیله سیستم های درجه بندی نوری بسرعت شناسایی می کنند.

درجه بندی به وسیله اسکنر اشعه x با اسکن میوه برای تعیین صدمه سرمایی، گرانوله شدن و پوسیدگی آلترناریا انجام می شود. میوه ها بعد از درجه بندی اولیه وارد مرحله شست و شو می شوند. در این بخش دستگاه های خاصی وجود دارد که به برس هایی برای حذف جزئی گرد و خاک و واکس طبیعی از سطح میوه مجهز هستند.

برس های نرم معمولاً سبب خراشیدگی و ساییدگی روی میوه نمی شوند. از نوع نرم برای لایم ها، لمون ها و نارنگی ها که پوستی حساس دارند استفاده می شود. برس زیادی باعث صدمه و ایجاد زخم های دایره ای شکل قهوه ­ای رنگ و خشک روی میوه می شود (که نشان دهنده حرکت مدور ساکن میوه روی برس ها است) و بعد از چند روز گسترش می یابند.

برای به حداقل رساندن کاهش کیفیت رنگ و فروپاشی پوست، مخصوصاً در پرتقال های ناول، از برس نرم و با حداقل سرعت (10 تا 20 ثانیه) استفاده می شود. واکس باید توسط نازل ها به صورت یکنواخت پاشیده شود و خشک کردن با هوای 35 درجه سانتی گراد و به صورت یکنواخت صورت گیرد.

بسته بندی میوه مرکبات

به منظور سهولت در کار بسته بندی، طراحی مناسب میز بسته بندی و وسایل نشستن و ایستادن در یک مجتمع کشت و صنعت برای دسترسی آسان به میوه و جعبه سینی اهمیت زیادی دارد. موقعیت جعبه باید تا حد امکان نزدیک به شخص بسته بند باشد، چون این فرد می تواند زیر جعبه را نگاه کند و میوه را در جای مناسب قرار دهد. در واحدهای خودکار، میوه پس از اندازه گیری و سورت، برداشته می شود و در جعبه بسته بندی می شود.

فراوری و مصارف

باقی ماندن میوه روی درخت و رسیدگی بیش ازحد، مشکلاتی در پی دارد که فراوری میوه یکی از مناسبترین راه حل ها برای آن در یک مجتمع کشت و صنعت است. فراوری میوه در مجتمع کشت و صنعت به حفظ قیمت میوه طی دوره تراکم برداشت و عرضه کمک می کند. صنایع فراوری به میوه های هم شکل و هم اندازه نیاز دارند.

در این صنایع، میوه های پوست نازک ولی سفت به پوست نرم ها ارجحیت دارند. نارنگی ها نسبت به پرتقال ها به شرایط خاصی به منظور فراوری از نظر نقل و انتقال و آماده سازی نیاز دارند. عمده محصول مرکبات شامل آب میوه، کنسانتره، مارمالاد، برگه و موادجانبی مانند روغن های ضروری و دی-لیمونن است.

علاقمندی به آب میوه مرکبات به دلیل طعم خوشایند، طراوت بخش و ارزش غذایی (ویتامین ث،اسید فولیک و فیبرهای رژیمی) آن است. بعد از استخراج آب میوه، محصول به جامانده کیسه های آب میوه به دو صورت تر و خشک است و از بذور میوه نیز روغن بذر استخراج می شود.

از پوست میوه ترکیبات متنوعی مانند روغن پوست، کاروتنوئید، ماس، هسپریدین، پکتین و پوست خشک شده (مصرف دام) به طور مستقیم از پوست فراوری می شود و در گام بعدی از ماس ترکیب هایی چون الکل و مخمر غذایی استخراج می شود. از روغن پوست نیز ترکیب هایی چون ترپن، روغن ترپن، آلفا لیمونن و برخی طعم دهنده ها به دست می آید.

سورت و بسته بندی میوه و تره بار

هدف اصلی طرح سورت و بسته بندی میوه و تره بار در مجتمع کشت و صنعت ، کاهش ضایعات و اصلاح الگوی مصرف می باشد. البته با اجرای گسترده این طرح اهداف ذیل نیز تحقق پیدا خواهد کرد :

• درجه بندی میوه ها بصورت ممتاز – درجه یک – درجه دو – پس مانده درجه یک و دو و استفاده از آن در صنایع جانبی
• مشاهده عددی محصول جهت خرید برحسب نیاز و دوری از اسراف
• درج شرایط نگهداری میوه و تره بار جهت کاهش ضایعات
• درج خواص بر روی میوه ها
• درج نوع طعم و مزه (ترش، شیرین،ملس)
• نوع کاربرد، مثلا سیب زمینی برای مصرف سرخ کردن می باشد و یا برای مصرف آب پزی
• درج مکان کشت
• سهولت در عرضه و توزین
• جلوگیري از تحمیل بار اضافه به مشتریان