طرح توجیهی توليد اسانس گیاهی پرسود

طرح توجیهی توليد اسانس گیاهی صنعتی
اسانس ها تركيبات معطری هستند كه از اندام های مختلف گياهان مانند برگ، پوست، گل، ميوه، دانه و ريشه گرفته می شوند. در حال حاضر از حدود 90 گياه امكان استخراج اسانس وجود دارد.

به علت تبخير اسانس ها در اثر مجاورت هوا و در حرارت عادی، آنها را روغن های فرار يا اتری يا اسانسهای روغنی نيز می نامند. اسانس ها به طور كلی بيرنگ هستند بخصوص هنگامی كه تازه تهيه شده باشند ولی در اثر مرور زمان به علت اكسيداسيون و رزينی شدن رنگ آنها تيره می شود.

برای جلوگيری از اين تغييرات بايد اسانس ها را در مكان خنک، خشک، ظرف های سر بسته و پر از جنس شيشه نگهداری نمود. اسانس ها شامل مخلوط پيچيده ای از مواد شيميايی آلی مثل ترپينوئيدها، آلدئيدها، الكل ها، استرها و ستن ها و … می باشند.

اسانس ها نوعی تركيبات فرار بوده كه از تقطير مواد فرار موجود در اندامهای مختلف گياهان تازه يا خشک همراه با بخار آب بدست می آيد و وزن مخصوص آنها غالباً از آب كمتر است. بطور كلی اسانس ها در الكل كاملاً حل می شوند، در صورتی كه با آب غير قابل اختلاط هستندٰٰ.

اما به اندازه كمی در آب حل شده و بوی خود را به آن انتقال می دهند (مانند عرقيات گياهی، گلاب) كه ماده اصلی موجود در آن بر اثر حرارت، گرما و هوا تغيير می يابد، همچنين طعم اسانسها نيز با يكديگر متفاوت است.

اسانس ها دارای خصوصيات مشتركی بوده و عمدتاً ترپينوئيدهايی هستند كه قابل تقطير بوده و لكه ثابت روی كاغذ بجا نمی گذارند، برخلاف روغن های ثابت با قليائيها صابونی نمی شوند آنها دارای طعم های گس، ملايم، سوزاننده، تلخ و شيرين می باشند.

توليد انواع اسانس گیاهی

اسانس ها را می توان بر اساس ميزان خلوص و همچنين موارد اوليه مورد استفاده برای تهیه را به دو گروه عمده طبقه بندی كرد :

1. توليد اسانس های طبيعی (Naturalessence)
منشاء اصلی اين اسانس ها گياهان و ميوه ها می باشد كه از طرق مختلف استخراج می گردد. اين اسانس ها خود به سه نوع زير تقسيم می گردند:

• اسانس های صنايع غذایی و دارویی: 
  اين نوع اسانس ها حالت غذایی داشته و در انواع مواد غذایی، آشاميدنی ها، دسر ها، داروها و ساير خوراكی ها استفاده می گردند.
• اسانس های صنايع آرايشی، بهداشتی و پاک كننده ها:
  اين نوع  حالت غذایی نداشته و به عنوان اسانس های صنعتی غير خوراكی محسوب می گردند. اين اسانس ها در ساخت صابون ها ، شامپوها و مواد آرايشی مورد استفاده دارند.
•  مورد استفاده در عطر و ادكلن:
  اين اسانسها از خلوصيت بسيار بالا برخوردار بوده و بوی آنها نيز در سطح فوق العاده است و لذا از آنها در ساخت عطر و ادكلن استفاده می گردد.

2. اسانس های مصنوعی يا شيميایی (Artificialessence)
فرآورده هايی هستند كه بطور تجاری از مواد شيميايی آلی مشابه اسانسهای طبيعی تهيه می گردند و بویی مشابه نوع طبيعی را دارا می باشند كه از آن جمله می توان به بنزآلدئيد با طعم گيلاس، اتيل بوتيرات با طعم آناناس و متيل آنترانيلات با طعم انگور و … اشاره كرد.

كاربرد نوع شيميایی يا مصنوعی در صنايع بهداشتی، آرايشی و بعضا نيز غذایی است كه در مجموع اين اسانسها سبب ايجاد مشكلات و بيماری هايی در انسانها می گردند و به همين علت مسئولين صنعتی و بهداشتی جهان و حتی ايران در حال حذف تهیه و مصرف این نوع محصول می باشند.

در طرح حاضر هدف توليد اسانس های طبيعی صنعتی يعنی از نوع طبيعی مورد استفاده در صنايع آرايشی، بهداشتی و پاک كننده ها می باشد. لازم به ذكر است كه اين نوع از محصول خوراكی نمی باشند و لذا نمی توان از آنها در صنايع غذایی و دارویی استفاده كرد. چند نمونه از تهیه انواع اسانس ها عبارتند از :

• اسانس پرتقال
• ليمو ترش
• گل محمدی
• اكاليپتوس
• برگ بو
• اسانس كاج
• نعناع
• هل
• بهار نارنج
• حنا
• اسانس زيتون

در حال حاضر حدود 90 نوع اسانس در جهان استخراج می گردد كه هر كدام از آنها در جای خود مورد استفاده دارند. هر كدام از 90 نوع اسانس مورد استفاده در صنعت از گياهان مخصوص به خود استخراج می گردند.

موارد مصرف و كاربرد

خاصيت اصلی اسانس های صنعتی ايجاد بو و رايحه در محصول مورد استفاده می باشد. البته نوع غذایی و دارویی وظايف ديگری نيز بر عهده دارند كه به علت اينكه در طرح حاضر هدف توليد نوع صنعتی می باشد، لذا از پرداختن به نوع غذایی آن صرف نظر شده است.

کاربرد و مصرف نوع صنعتی را می توان در پودرهای رختشویی، صابون ها، شامپوها، مايع ظرفشویی، حشره كش ها، خوشبو كننده های هوا، ضد عرق، بوگيرها، و بسياری از مواد آرايشی مانند كرم ها، رژها، لاک ناخن و … مشاهده كرد.

لازم به ذكر است كه در اين محصولات حضور اسانس تحت عنوان مشخصه آن در معرفی محصول ذكر می گردد. مانند شامپو با رايحه حنا، صابون با بوی گل رز، خشبو كننده هوا با رايحه اكالپتوس، مايع ظرفشویی با بوی پرتقال يا ليمو و …

همچنين برخی اسانس ها علاوه بر ايجاد بوی خوش در محصول مورد استفاده، برخی خواص ديگر نيز دارند كه ذيلا به آنها اشاره شده است:

1. اسانس اكاليپتوس كه خاصيت ضد عفونی كننده نيز دارد.
2. نوع اسطوخودوس كه خاصيت ضد ميكروبی برای لوازم بهداشتی دارد.
3. برخی اسانسها كه خاصيت دفع حشرات را دارند.

بررسی كالاهای جايگزين

اسانس های طبیعی صنعتی يک ماده طبيعی و گياهی است كه در جای خود دارای كاربرد می باشند. ليكن اين مواد همانند ساير كالاها از كالاهای جايگزين زير برخوردار می باشند.

اسانس های غذایی
نوع غذایی از نظر تركيب شيميایی و خواص تفاوت خاصی با انواع صنعتی آن ندارد و تنها تفاوت اين است كه از درجه خلوص و كيفيت بالاتری به نسبت اسانس های صنعتی برخوردار بوده و كليه مواد و ناخالصی های مضر آن برای بدن انسان (به عنوان يک خوراكی) حذف گرديده است.

مصرف نوع غذایی بعضا در برخی محصولات مانند محصولات آرايشی در جايگزينی برای نوع صنعتی انجام می گيرد ولی از آنجاییكه قيمت اين اسانسها بالاتر از نوع صنعتی آن می باشد، لذا قدرت و ميزان جايگزينی آن پایين است.

اسانس های مصنوعی يا شيميایی
در توليد اسانس های شيميایی يا مصنوعی از مواد شيميايی استفاده می گردد. از اينرو قيمت اینها بسيار كمتر از نوع طبيعی آن می باشد. لذا در برخی محصولات علی رغم محدود شدن مصرف از سوی مسئولين مرتبط قانونی،

برخی توليد كنندگان از اين نوع اسانس استفاده می كنند و متأسفانه دامنه مصرف آنها تا حدی پيش رفته است كه حتی در برخی مواد غذایی نيز از آنها استفاده می گردد كه البته اين امر ممنوع می باشد.

اهميت استراتژيكی كالا

محصولات مورد مطالعه طرح هر چند بعنوان ماده اوليه در توليد بسياری از محصولات غذایی و بهداشتی و دارویی دارای كاربرد است، ولی از نگاه كلان می توان گفت كه اين محصولات اهميت استراتژيک خاصی در داخل كشور و بازارهای جهانی ندارند و تنها از نگاه يک ماده اوليه مصرفی صنعت ميتوان اين محصولات را مورد مطالعه و بررسی قرار داد.

فرآیند توليد

انواع روش های توليد اسانس ها را ميتوان به صورت زير جمع بندی كرد :

• روش تقطير
• روش فشرده كردن
• روش استخراج با حلال
• خيساندن گياه معطر در روغن و جداسازی به وسيله حلال
• مجاورت با موم يا روغن

در حال حاضر عمومی ترين روش استخراج اسانس ها در بيشتر واحدهای صنعتی داخل و خارج كشور دو روش تقطير و استخراج با حلال است كه اولی برای اسانس های حاصل از ساير سبزی ها و ميوه ها و دومی برای استخراج اسانسهای حاصل از مركبات مورد استفاده دارند.

ارائه جمع بندی و پيشنهاد نهايی

در مورد بازارهای جهانی و بررسی پتانسيل صادراتی محصول مورد مطالعه، از آنجایيكه ضريب تبديل مواد به محصول در طرح بسيار بالا می باشد، لذا وفور دسترسی و قيمت مواد اوليه نقش بسيار حساسی را در قيمت تمام شده محصولات توليدی بر عهده دارند.

بنابراين با توجه بر مزيت كشورمان در توليد انواع گياهان معطر و گل های اسانسدار، امكان صادرات اين محصول با بازارهای جهانی برای توليدكنندگان كشورمان وجود دارد.

لازم به ذكر است كه بازارهای جهانی اين محصول جذاب بوده و كليه كشورهای جهان مصرف كننده آن محسوب می گردند لذا با نگرش صادراتی و توجه به بازارهای جهانی در مورد اجرای طرح های جديد مناسب ارزيابی می گردد.

از نقطه نظر ظرفيت بايد گفت كه حداقل ظرفيت اقتصادی يک واحد توليد اسانس های صنعتی از انواع گياهان و گلهای معطر 200 تن در سال بايد انتخاب شود كه با احتساب 75 درصد راندمان، ظرفيت عملی تهیه 150 تن در سال خواهد بود.