طرح توجیهی تولید کود مایع (سال 1400) + word و pdf

طرح توجیهی تولید کود مایع
به طور کلی هر ماده معدنی یا آلی که عناصر مورد نیاز گیاه را از نظر کمی و کیفی تأمین کند و باعث بهبود وضعیت گیاه از لحاظ رشد، عملکرد و مقاومت به بیماریها شود، کود نامیده می شود. کودها به دو دسته اصلی تقسیم می شود.

1. کودهای شیمیایی یا معدنی:
   این دسته از کودها شامل کودهای ازته، کودهای فسفاته، کود کامل ماکرو، کودهای گوگردی و کودهای ریز مغذی و… می شود.
2. کودهای آلی یا بیولوژیک:
   این دسته از کودها شامل کودهای حیوانی و صنعتی، کود سبز و کود بیولوژیک می باشد.

انواع کود مایع

کودهای کشاورزی که به صورت محلول در آب و به حالت مایع مورد استفاده قرار می گیرند، تحت عنوان کلی “کودهای مایع” شناخته می شوند. لیست مهمترین کودهای مایع در ادامه ارائه شده است:

1. کود ازته
2. کامل مایع
3. میکروبیولوژیک

در این میان، کود کامل مایع به دلیل دارا بودن هر سه عنصر موردنیاز جهت رشد و تغذیه گیاه (ازت، پتاسیم، فسفر) در چند سال اخیر بیشتر مورد توجه قرار گرفته و روند رشد سریعتری داشته است و لذا این نوع از این کودها به عنوان محصول اصلی مورد بررسی در گزارش انتخاب شده است.

این کود از مهمترین کودهای تولید داخل کشور است که دارای سه عنصر اصلی ازت، فسفر و پتاسیم است و تحت عنوان NPK نیز شناخته می شود. بعضاً در ترکیب این کود از ترکیبات روی نیز به میزان بسیار کم استفاده می شود.

طبق اطلاعات گرفته شده از شرکت خدمات حمایتی کشاورزی که وظیفه تأمین و توزیع کود کشور را بر عهده دارد، کود کامل مورد استفاده در اراضی کشاورزی کشور عمدتا محتوی 15 درصد ازت، 8 درصد فسفر، 15 درصد پتاسیم و بعضاً شامل 1 تا 2 درصد روی نیز می باشد.

موارد کاربرد آن

انسان برای تأمین غذا که مهمترین نیاز اوست می بایست از تمامی عوامل مؤثر در تهیه آن استفاده نماید. با توجه به رابطه مستقیم مواد غذایی با بخش کشاورزی و همچنین با توجه به روند روز افزون جمعیت جهانی، تولید کود مایع باید مورد توجه ویژه ای قرار گیرد، تا با افزایش بهره وری از طریق استفاده بهینه از نهاده های کشاورزی از جمله کودهای شیمیایی مواد غذایی مناسب و کافی تهیه شود.

بطور کلی عوامل متعددی نظیر: آب، کود، حاصلخیزی خاک و دفع آفات در میزان تولیدات کشاورزی دخیل هستند. اما در سال 1998 در بیانیه جهانی غذا حاصلخیزی خاک به عنوان مهمترین عامل کلیدی در برقراری امنیت غذایی و کشاورزی پایدار ذکر شده است.

از طرف دیگر مهمترین عامل در حاصلخیزی خاک، کوددهی می باشد. به طوریکه مطالعات انجام شده طی سه دهه گذشته بیانگر آن است که 33 الی 60 درصد افزایش تولیدات کشاورزی مرهون مصرف کود در زمین های کشاورزی بوده است.

بعبارت دیگر کاربرد اصلی این کود همچون سایر کودهای شیمیایی تأمین عناصر غذایی خاک به منظور تأمین نیاز غذایی گیاهان جهت حداکثر بهره وری از خاک است که هم در زمین های زراعی و هم در زمین های باغبانی و نیز اراضی شور مورد استفاده قرار می گیرد و برای تمام محصولات کشاورزی مناسب می باشد.

در باغبانی و اراضی شور نیز کود کامل مایع مورد استفاده قرار می گیرد. اما ترجیحاً توصیه برای مصرف این کود بایستی براساس آزمون خاک صورت گیرد. همچنین این کود در درختانی که مشکل زرد برگی مشابه علائم کمبود ازت و روی دارند نیز مورد استفاده قرار می گیرد.

علاوه بر آن کود مربوطه طرح برای محصولاتی که نیاز به پتاسیم بالا دارند، نیز مورد استفاده قرار می گیرد. به عنوان مثال در محصولات جالیزی به عنوان کود پایه در زمان کاشت و یا در مرحله خاک دهی مناسب می باشد. محصول طرح در خاک هایی که میزان فسفر و پتاسیم آن بالاست، مورد استفاده قرار نمی گیرد.

در بعضی موارد نیز این کود در سیستم آبیاری تزریق شده و به همراه آب به خاک داده می شود. با توجه به عدم وجود یون کلر در این کود می توان از آن در مزارعی که احتمال وجود یون کلر بالا به دلیل شوری وجود دارد نیز استفاده نمود.

علاوه بر سه عنصر اصلی پتاسیم، فسفر و ازت، با دارا بودن نسبتهای متعادلی از عناصر مس، منگنز، روی، بور و مولیبدن، کلسیم، آهن، وجود ویتامین های سنتز شده ای نظیر B1 و B6 اثرات بسیار مثبتی در فرایند گل دهی، غنی سازی میوه، ازدیاد گرده های بارورکننده و افزایش طول عمر و مقاومت گیاهان نسبت به بیماريها دارد.

در کشت انواع صیفی و سبزی نیز این کود می تواند به صورت هم تقسیط مصرف گردد. یکی از نکات بسیار مهم در بکارگیری کودهای کامل مایع کنترل کیفیت آنها پیش از مصرف است. بطور کلی کودهای تولید شده توسط بخش خصوصی و پتروشیمی ها و همچنین کودهای وارداتی مستمرا تحت کنترل کیفی و آزمایشگاهی قرار می گیرند و در صورت غیر استاندارد بودن از توزیع آنها جلوگیری می شود.

این امر بدین صورت انجام می شود که کودهای وارداتی توسط نمایندگی های بنادر مطابق روش های استاندارد نمونه برداری شده و برای شرکت خدمات حمایتی جهت آزمایش و تائید فرستاده می شود. بخش کنترل کیفی امور کود نیز کودهاب ارسالی را از نظر ظاهر بررسی و در صورت تایید به آزمایشگاه ارسال می شود.

کودهای تولیدی بخش خصوصی و پتروشیمی ها نیز توسط شعب شرکت در مناطق نمونه برداری شده و همانند نمونه های وارداتی به بخش کنترل کیفیت ارسال می شود. به جز عناصر موثر که می بایست در کودهای شیمیایی در حد استاندارد باشد، عناصر سرب و کادمیوم عناصر مضری هستند که می بایست میزان آنها زیر حد تعیین شده باشند.

بررسی کالای جایگزین

همانطورکه ذکر شد، کود کامل مایع در دسته کودهای شیمیایی و معدنی قرار می گیرد و از آنجاکه همزمان دارای سه عنصر اصلی مورد نیاز خاک یعنی ازت، فسفر و پتاسیم است در مقایسه با سایر کودهای شیمیایی و معدنی که هر کدام تنها تأمین کننده یک و یا 2 عنصر مورد نیاز خاک هستند، برتری دارد.

به عبارت دیگر از ترکیب سایر کودهای شیمیایی و معدنی نظیر کودهای ازته (سولفات آمونیوم، نیترات آمونیوم)، کودهای فسفره و کودهای پتاسیم به عنوان کالای جایگزین این محصول نام برد.

اما از آنجاکه حاوی هر سه عنصر اصلی با نسبت های تعیین شده است و بکارگیری آن نیز در مقایسه با استفاده همزمان از چند کود در مزارع آسان است، دارای ارجحیت بوده و پیش بینی می شود در صورتیکه این کود به راحتی در اختیار کشاورزان قرار گیرد، کشاورزان و مزرعه داران تمایل بیشتری نسبت به استفاده از این کود نشان دهند.

اهمیت استراتژیک کالا

بخش کشاورزی با ارزش افزوده 11/4 درصد در سال 1384، 25 درصد اشتغال، 25 درصد از صادرات مواد غیر نفتی، 18 درصد تولید ناخالص ملی، تأمین کننده 85 درصد نیاز غذایی کشور است و از این نظر از اهمیت بالایی برخوردار است. امروزه از کودهای شیمیایی به عنوان اقتصادی ترین ابزار برای نیل به حداکثر تولید در واحد سطح یاد می شود.

در شرایطی که هر ساله جمعیت کشور بیش از یک میلیون نفر افزایش می یابد و تقاضا برای مواد غذایی رو به فزونی است. کود به عنوان عامل اصلی حاصلخیزی خاک و افزایش بهره وری از جمله کالاهای استراتژیک داخلی به شمار می آید.

همچنین با عنایت به اهداف برنامه سوم و چهارم توسعه و همچنین برنامه ریزی جهت افزایش تولید گندم و ذرت از رقم 12/7 و 2/7 میلیون تن در سال 1384 به 17/5 و 3/7 میلیون تن در سال 1390، لزوم افزایش تولید کود مایع در کشور حتی در صورت افزایش کارایی کود به عنوان کالایی استراتژیک کاملا محسوس است.

بررسی روند مصرف

قبل از وارد شدن محصولات مختلف در زنجیره تولید کشاورزی، محصول عمده گندم بود و همین تک محصولی بودن، سبب تخلیه زمین ها از عناصر غذایی خاک شده بود. از طرف دیگر سیاست های توسعه مصرف آب سبب شده بود که حداکثر اراضی با حداقل مصرف آب زیر کشت رفته و در نتیجه تمامی این عوامل سبب برقراری شرایط آیش و کاهش استفاه از زمین ها گردد.

در نیم قرن گذشته با استفاده گسترده از منابع آب از یک طرف و افزایش جمعیت از طرف دیگر، افزایش تولید در واحد سطح به عنوان مهمترین چالش در این زمینه مطرح شده است.

اما در این فرضیه مساله کوددهی چه در زمین های آبی و چه در زمین های دیم در نظر گرفته نشده بود و فشارها برای افزایش تولید از زمین هایی که مدیریت و تغذیه مناسب نداشتند سبب شده بود که فقر کشاورزان و نیز فقر زمین ها افزایش یابد.

با توجه به تمامی مسائل ذکر شده، مهمترین و بهترین روش برای شکستن این دور تسلسل استفاده از کود می باشد. توجه دولت به این مساله سبب شروع آزمایش هایی برای افزایش تولید با استفاده از کود گردید و لذا روند مصرف کود در ایران از دهه 1960 شروع و از آن زمان تاکنون به صورت افزایشی ادامه دارد.

در چند سال اخیر در کنار مصرف کودهای سابق مصرف کودهای دیگر از جمله کودهای کامل ماکرو، کودهای بیولوژیک و کودهای ریز مغذی نیز مطرح شد. همچنین تحقیقات نشان داد در مناطقی از ایران به دلیل سابقه و کشت زیاد تخلیه پتاسیم به صورت گسترده رخ داده است که این امر مبین نیاز به کود دارای هر سه عنصر موردنیاز خاک شامل N,P,K و تولید کود مایع می باشد.

نحوه تولید

فرآیند تولید کود مایع از 4 بخش اساسی تشکیل شده است :

مرحله1 : واحد تصفیه اسید فسفریک گرید تر
تصفیه اسید فسفریک از حدود غلظت خریداری شده (53 درصد) تا حدود موردنیاز جهت تولید (حدود 68 درصد)

مرحله2 : واحد تهیه محلول پایه پلی فسفات آمونیوم
جهت تهیه محلول پایه پلی فسفات آمونیوم اسید فسفریک تصفیه شده در مرحله اول در مخزن همزن دار و مجهز به سیستم خنک کننده با آمونیاک در شرایط عملیاتی ویژه مخلوط می گردد.

مرحله3 : واحد تهیه محلول اوره – نیترات آمونیوم
مخلوط تهیه شده در این مرحله، حاوی 32 درصد وزنی نیتروژن می باشد که از افزایش و اختلاط اوره و نیترات آمونیوم تهیه می شود.

مرحله4 : اختلاط محلولهای تهیه شده از مرحله دوم و سوم
در این مرحله تولید کود مایع ، اختلاط محلولهای تهیه شده در مراحل قبلی و همچنین میکروالمنت های موردنیاز خاک از قبیل مولیبدن، بور، مس و …انجام می گیرد.

سولفات پتاسیم نیز جهت تامین عنصر پتاسیم موردنیاز خاک در این مرحله به سیستم اضافه می گردد. نهایتا محصول عملیات همگن سازی محصول حاصل که به صورت مایع است انجام می گیرد و پس از عملیات خنک سازی بسته بندی شده و قابل عرضه به بازار خواهد بود.

نقاط ضعف و قوت طرح

همانطور که ذکر شد، فرایند تولید کود مایع شامل چند مرحله اختلاط است و فرایند دیگری جهت تولید آن ارائه نشده است. از آنجا که واکنش شیمیایی خاصی طی فرایند تولید انجام نمی گیرد بخش اختلاط یا Mixing از اهمیت خاصی برخوردار است. زیرا در این بخش اجزای مختلف کود با نسبت های معین به صورت فیزیکی با یکدیگر ترکیب می شوند.