طرح توجیهی احداث باغ انجیر (دیم) در اراضی شیبدار

برای دسترسی به عملکرد و کیفیت بالای درختان در باغ انجیر ، انتخاب اراضی شیبدار مناسب کاشت ضروری است ، درخت انجیر با نیاز سرمایی حدود 400 ساعت در مناطق با آب و هوای تابستانهای گرم و خشک و فاقد سرمای زودرس در فصل برداشت به خوبی پرورش می یابند. شاخه ها در زمان خواب تا دمای 9- درجه سانتیگراد را تحمل می کنند و رنگ پوست میوه ارقام خشکباری انجیر در دمای 32 تا 40 درجه سانتیگراد در زمان برداشت، بهترین کیفیت را پیدا خواهد کرد.

قبل از احداث باغ میبایستی اطلاعات کامل و جامع در زمینه آب و هوا و خاک اراضی شیبدار بدست آورد ، انجام آزمایش و تجزیه خاک ضروری می باشد. انجیر در محدوده وسیعی از خاکهای شنی تا لومی رسی رشد می کند ، انجیر در خاک با عمق حداقل 1/2 متر بهترین رشد را دارد، اما حتی در زمین های سخت شکافدار تولید خوبی دارند.

در صورتیکه اراضی شیبدار موردنظر دارای پیشینه کشت محصولات زراعی و یا احداث باغ است، خاک آن زمین ممکن است حاوی انواع عوامل بیماریزا (قارچها و …) و آفات (نماتدها و …) باشد، بنابراین سه تا چهار سال نباید در این زمین ها، باغ انجیر احداث نمود و یا اینکه خاک آن باید ضدعفونی شود.

خاکهای عمیق و با زهکشی خوب برای تولید خوب و بلندمدت ضروری است درخت انجیر بسیار حساس به تنش ناشی از زهکشی ضعیف و غرقاب شدن است، بنابراین خاکهای لومی تا شنی بهترین خاک برای کشت آن است. حالت غرقابی خاک باعث توقف رشد، زردی برگ و سیاهی ریشه میشود اسیدیته مناسب خاک برای درخت انجیر 5/8-6/7 می باشد.

تهیه نقشه کاشت

برای تهیه نقشه فنی کشت انجیر باید به روش، فاصله و شرایط کشت دیم یا با آبیاری کمکی توجه شود ، در اراضی شیبدار با شیب کمتر از 50 درصد روش کشت مربعی و در شیب های تند روش کشت مثلثی پیشنهاد میگردد. فواصل کاشت در شرایط دیم 10 × 10 متر و در شرایط با آبیاری کمکی فاصله کشت 8 × 6 متر توصیه می شود.

پیاده کردن نقشه روی زمین

زمین موردنظر جهت احداث باغ انجیر و کشت آن میبایستی از قبل آماده شده باشد، بدین منظور اقدام به جمع آوری سنگها، شخم عمود بر شیب، تراس بندی و تسطیح در اراضی شیبدار می نمایند. سپس مطابق نقشه فنی طراحی شده، محل حفر چاله ها روی زمین با پودر سفیدرنگ یا میخ های بلند مشخص می گردند.

حفر چاله ها

چاله ها در محلهای نشانه گذاری شده با آهک یا چوب با جهت شمالی – جنوبی با عرض نیم متر، طول یک متر و عمق یک و نیم متر در اراضی شیبدار حفر خواهند شد. در صورتیکه تعداد چاله ها کم باشد حفر آنها توسط کارگر در غیر این صورت چاله ها با بیل مکانیکی حفر میشوند. خاک چاله را در پایین شیب ریخته تا به احداث آبگیر و پوششدار کردن سریع اراضی شیبدار کمک شود.

کشت

زمان کاشت قلمه یا نهال (قلمه ریشه دار) در اواخر زمستان و اوایل بهار در اراضی شیبدار میباشد. در زمان کشت به ازای هر چاله حدود 5 کیلوگرم کود دامی پوسیده در ته چاله اضافه و خاک مناسب روی آن ریخته میشود ، در صورت نامناسب بودن خاک مثل خاک های سفید رنگ در ته گودال، تعویض خاک ضروری است.

در شرایط به طور کامل دیم، دو قلمه سالم و بلند (حدود 80 سانتیمتری) به طور مورب و بالای قلمه رو به جنوب گذاشته و اطراف آن خاک ریخته، و خاک اطراف آن با پا به طور کامل فشرده شود. ریشه دهی و نمو شاخه در قلمه های تیمار شده با 100 میلی گرم در لیتر هورمون ریشه زایی مناسبتر است.

در ناحیه بالای قلمه خاک نرم و بدون فشردگی ریخته شود ، با این کار هم همه قسمتهای قلمه زیر خاک خواهد رفت و هم قسمتی از سطح گودال خالی میماند که در سالهای بعد با خاکدهی تدریجی هم سطح زمین خواهد شد.

برای حفظ رطوبت خاک در شرایط دیم، اطراف محل خروج شاخه انجیر در سال اول بعد از کشت قلمه به صورت مخروطی شکل، سنگهایی چیده و منافذ آنها با خاک پر می شود، در شرایط با آبیاری کمکی یا سالهای پر باران کشت پاجوش یا نهال انجیر مناسبتر از تکثیر با قلمه است.

در صورت تکثیر با پاجوش یا نهال، ایجاد یک مخروط با خاک مناسب درون گودال و سپس کاشت نهال روی مخروط بهطوری که ریشه ها به طور یکنواخت روی مخروط گسترده شوند، به رشد سریع بعدی گیاه کمک خواهد. در روش تکثیر با نهال یا پاجوش، سنگ چین و خاکریزی روی آن لازم نیست.

انتخاب رقم و پایه

استفاده از نهال مرغوب سالم و مطمئن از ارقام اصیل و پر محصول بدون تردید از مهمترین موارد قابل توجه در احداث باغ و تولید تجاری میوه انجیر برای کشت در اراضی شیبدار میباشد.

چراکه هرچند، سایر شرایط در حد مطلوب تامین گردند، احداث باغ آن با نهال های نامرغوب ، ضعیف و غیر مطمعن از نوع رقم دلخواه و یا بیمار، کاری عبث ، بیهوده و هدر دادن سرمایه و حتی تخریب اراضی شیبدار است.

چون مدتی پس از کاشت نهال ها، یا بسیاری از آنها خشکیده و یا این نهال ها به درختانی ضعیف و رنجور تبدیل خواهند شد که از نظر رشد و میزان تولید محصول با درختان سالم از همان رقم قابل مقایسه نیستند.

تاکنون مناسبترین رقم خشکباری انجیر برای بسیاری از اراضی شیبدار کشور، رقم سبز استهبان و پر رشدترین پایه برای ارقام برانجیر رقم سیاه تعیین شده است برانجیر باید روی پایه رقم سیاه یا سبز در سن 8 سالگی پیوند شود.

پایه انجیر رقم سیاه، سن درخت برانجیر را کاهش میدهد، اما پایه رقم سبز برای برانجیر چنین مشکلی را ندارد درصورتیکه پیوند در سنین اولیه نهال رقم سبز انجام شود اندازه قسمت هوایی برانجیر بسیار کوچک خواهد شد.

انتخاب نهال انجیر جهت کشت و احداث باغ

نهال انجیر برای کشت در اراضی شیبدار باید سالم و از نهالستان های دارای مجوز تهیه گردد. تعداد ریشه های فرعی نهال ها حداقل 5 عدد و طول آنها بیش از 20 سانتیمتر باشد. نهال ها باید دارای حداقل یک ساقه و میزان رشد سال جاری ساقه نهال در زمان انتقال باید حداقل 20 سانتی متر و بدون علایم سرمازدگی و خشکیدگی سرشاخه باشد.

آبیاری تکمیلی

آبیاری تکمیلی برای سالهای اولیه کشت نهال در اراضی شیبدار بدون بارندگی در سالهای اولیه استقرار، ضروری است. پس از کاشت نهال آبیاری تکمیلی بیدرنگ انجام و سپس به صورت هر دو هفته یکبار تا پایان رشد در سال اول ادامه یابد. آبیاری تکمیلی در سال دوم با آغاز رشد در بهار شروع و هر سه هفته یکبار تا آخر تابستان ادامه داده شود.

در سال سوم آبیاری تکمیلی به صورت ماهیانه از اردیبهشت شروع و تا ابتدای شهریور انجام شود در سال چهارم آبیاری تکمیلی در اراضی شیبدار قطع میشود، اما باید در ماههای گرم (تیر و مرداد) از ساعت 13 تا 16 درخت بازدید شود در صورتی که پژمردگی مشاهده شد آنها در یک نوبت آبیاری شوند.

به دلیل حساسیت درخت انجیر به زیادی عناصر بر، کلر و سدیم در آب آبیاری، باید میزان هریک از این عناصر کمتر از یک میلی گرم درلیتر باشد ، تعیین میزان این عناصر در باغ و اراضی شیبداری که از آب شور و تلخ برای آبیاری تکمیلی استفاده میکنند، ضروری است.

ایجاد آبگیر و هدایت آب به پای درخت

آبگیر به صورت هلال در فاصله یک متری پایین نهال با لودر یا بیل مکانیکی با خاک خود زمین یا خاکریزی در اراضی شیبدار ایجاد میشود. در شیب های تند برای جلوگیری از شستشوی خاک با آب باران تراس بندی با کارگر یا بیل مکانیکی ضروری است.

آبگیر باید به گونه ای باشد که نزوالت آسمانی را به سرعت پای درخت هدایت کند و از حرکت روان آب، تشکیل سیلاب و فرسایش خاک جلوگیری کند ترمیم و تقویت سالیانه آبگیر از کارهای ضروری در اراضی شیبدار است.

حفاظت رطوبت

به وسیله خاکپوش های مصنوعی (پلاستیک) ، گیاهی (مثل تفاله شیرین بیان) و یا طبیعی (مثل سنگ ریزه) رطوبت خاک اطراف ریشه نگهداری و از تبخیر سطحی در اراضی شیبدار جلوگیری میشود.

برای خاکپوش گیاهی ضخامت اولیه 10 سانتیمتری و ضخامت هفت سانتیمتری بعد از فشردگی با پوشش کامل سطح تا شعاع سه متری از تنه درخت برای افزایش کارایی خاکپوش ضروری است شعاع سه متری خاکپوش برای درختان با تاج 10 متر مکعبی برای حفظ رطوبت در شرایط دیم اراضی شیبدار مناسب است.

حفاظت تنه

تنه نهال انجیر در سالهای اولیه کاشت در باغ یا اراضی شیبدار مورد حمله جوندگان مثل خرگوش و جوجه تیغی و یا خطر سرمازدگی و آفتاب سوختگی است، بنابراین در سالهای اولیه با گذاشتن بوته های خار یا چیدن سنگهایی اطراف تنه و یا حداقل سمت جنوبی تنه ها از این آسیبها جلوگیری خواهد شد.

هرس و تربیت درختان

هرس ساقه قلمه ریشه دار باید در ارتفاع 30 سانتیمتری بالای طوقه انجام شود و محل زخم هرس بیدرنگ با چسب باغبانی محتوی قارچکش پوشانده شود. در نهال هایی که رشد قسمت هوایی ضعیف و یا کمتر از 30 سانتیمتر است نیازی به هرس ساقه نیست.

در صورتی که نهال یا پاجوش تعداد زیادی ساقه دارد بهتر است حداکثر چهار شاخه قوی انتخاب و مابقی آنها هرس شوند. تربیت درخت انجیر به صورت چند تنه به ویژه در اراضی شیبدار بادخیز الزامی است.

اما در صورتیکه مشکل سرمازدگی تنه و آسیب باد به تنه وجود نداشته باشد تربیت یک تنه درخت برای اجرای راحت تر عملیات خاک ورزی و برداشت بهداشتی محصول در اراضی شیبدار مناسبتر از تربیت چند تنه است در تربیت به روش یک تنه به چهار شاخه در ارتفاع یک متری اجازه رشد داده خواهد شد.

چهار شاخه در چهار جهت مختلف با فاصله کم برای تربیت میان باز برای مناطق بدون برف شدید انتخاب می شوند. هرس هر ساله شاخه های کوتاه یکساله جانبی (پنجه) که به اصطالح محلی شهرستان استهبان پنجه شکنی میگویند، برای افزایش کیفیت میوه انجیر رقم سبز ضروری است.

هرس پنجه شکنی در انجیر رقم سبز با حفظ یک شاخه کوتاه یک ساله جانبی روی شاخه دو ساله و حفظ شاخه های یک ساله انتهایی و هرس مابقی آنها مناسبترین روش برای افزایش عملکرد باغ و کیفیت میوه است.

کنترل آفات و بیماریها

به منظور حفظ سلامت نهال و درختان انجیر، مبارزه با آفات و بیماریها ضروری است مهمترین آفات انجیر که در اراضی شیبدار و در شرایط دیم حالت طغیانی پیدا می کنند شامل کنه، شپشک ستاره ای و کرم سفید ریشه می باشند.

مهمترین بیماریهای انجیر در اراضی شیبدار شامل شانکر (فوموپسیس)، و موزائیک می باشند باتوجه به آفات و بیماریهای هر منطقه، عملیات مبارزه براساس دستورالعمل های سازمان حفظ نباتات انجام می گیرد.