طرح توجیهی کاشت خربزه

طرح توجیهی کاشت خربزه 
شرایط خاص از نظر شدت نور، دمای روزانه، دمای شبانه، میزان رطوبت نسبی هوا و رطوبت خاک یکی از ضروریات داشتن رشد مطلوب برای گیاهان می باشد.

برای تولید و پرورش تجاری گیاهان با کیفیت بالا و در تمام طول سال جهت ایجاد شرایط محیطی مطلوب به همراه کنترل عوامل خسارت زا نظیر باد، طوفان های ویرانگر، سرما و یخبندان و … نیازمند سازه ای بنام گلخانه هستیم که به عنوان محیط کنترل شده مطرح می گردد.

با توجه به نیاز روزافزون بازار، چه از نظر تولید گل و گیاهان زینتی و چه از نظر سبزیجات و صیفی جات خارج از فصل این روش تولید امروزه به یکی از سودآورترین بخشهای کشاورزی تبدیل شده است که البته سرمایه گذاری اولیه فراوانی را نیز طلب می کند. از جمله روش های نوین بهره برداری بهینه در واحد سطح، احداث گلخانه می باشد.

این روش دارای مزایایی است که از جمله آنها به افزایش عملکرد، ایجاد اشتغال، صرفه جویی در مصرف آب، کنترل عوامل نامساعد جوی، بیماری ها و آفات و تولید در خارج از فصل می توان اشاره کرد. خربزه با نام علمی (Cucumis melo L) یکی از اعضای مهم خانواده کدوئیان (Cucurbitaceae) است.

خربزه یکی از محصولات مهم جالیزی و سرشار از ویتامین های A ,B ,C و عناصر کلسیم، فسفر و پتاسیم است. میوه شیرین و آبدار آن در اواخر بهار و در طول تابستان از فراوان ترین و پر مصرفترین میوه جات است. به صورت تازه خوری، آب میوه، فالوده و غیره مصرف می شود. بذر آن به عنوان آجیل و پوست میوه و ساقه و برگ مورد تغذیه دام قرار می گیرد.

آماده سازی بستر کاشت خربزه در گلخانه

از آنجا که خاک به دلیل کشت مستمر محصولات متفاوت، ممکن است ناقل بیماری ها، آفت ها و بذرهای علف هرز باشد، لذا باید قبل از استفاده به عنوان یک بستر مناسب برای کاشت خربزه ، ضد عفونی شود. در مواردی که عمل ضد عفونی کردن خاک صورت نگیرد معمولا مشکلات زیادی به وجود آمده و در بعضی مواقع خسارات فراوان به بار می آورد.

کشت نیز در خاک به صورت یکنواخت و یکسان برای چندین سال متوالی سبب گسترش گونه های مختلفی از عوامل بیماریزا مانند قارچ ها، ویروس ها، حشرات ونماتدها خواهد شد. از این رو، خسارت ناشی از بیماری در کشت های پیاپی، بدون آیش و تناوب بسیار بالا است. لذا جهت کاهش میزان خسارت نیاز هست تا ضد عفونی به کمک آفتاب در تیرماه و مردادماه انجام شود.

در این روش ابتدا مقدار لازم کود حیوانی پوسیده را به همرام کود اوره بر روی خاک پخش می کنیم و سپس در خاک عملیات شخم انجام و سطح خاک را تسطیح می کنیم و اقدام به آبیاری غرقابی می نماییم و پس از خروج آب اضافی روی خاک را با پلاستیک می پوشانیم، سپس لبه های نایلون را تا به میزان 20 تا 30 سانتیمتر زیر خاک قرار می دهیم که به خوبی پوشیده شود.

با توجه به تابش نور خورشید و تخمیر کودی به خصوص با کودهای شیمیایی که با کود حیوانی مخلوط شده مثل کود اوره، این تخمیر گرما آزاد کرده و باعث بالا رفتن دما در داخل خاک و در زیر پلاستیک می شود. مدت زمانی که پلاستیک را نگه می داریم می تواند تا 6 هفته باشد.

این روش فقط در ماه های گرم تابستان کارآیی دارد. این شیوه، بهترین، سالم ترین و ارزانترین روش می باشد. و از هزینه های اضافی که جهت کنترل بیماریها، علف های هرز در گلخانه صرف می شود، در زمان کشت تا برداشت محصول جلوگیری می نماید.

در صورت عدم امکان به روش های ضدعفونی فوق الذکر می توان برای هر 500 مترمربع به میزان یک کیلوگرم بنومیل را با 5 کیلوگرم ریدومیل مخلوط نمود و به صورت یکنواخت در زمین پخش نمود، سپس خاک بستر را زیر و رو نموده و سپس کاشت را انجام می دهیم، می توان پس از کشت خربزه گلخانه ای این روش را همراه با آب آبیاری نیز تکرار نمود.

البته میزان قارچ کشی این روش کم می باشد ولی بدلیل ارزان بودن و عملیات سبک آن براحتی قابل انجام می باشد. بهترین بستر کشت خربزه بستر کشت سبک نظیر بستر های ماسه ای می باشد و بسته به قطر ذرات ماسه، قدرت نگهداری آب بستر متفاوت است. عمدتاً به آسانی در کنار رودخانه ها قابل دسترسی هستند.

ماسه های رودخانه ای دارای شوری کمتری هستند و از این نظر ارجح تر می باشند مزیت اصلی ماسه و سنگریزه خالص، اینست که بصورت ثابت مانده و حالت خود را از دست نمی دهد، لذا نیاز به تعویض سالانه بستر وجود ندارد. اما عیب بستر کشت ماسه بالا بودن وزن آن است.

در حال حاضر ترکیب ماسه و پرلیت همراه کود حیوانی پوسیده می تواند ترکیب خوبی باشد و حتما فبل از کشت توسط بیل و یا تیلر شخم مناسبی جهت انجام تهویه صورت پذیرد. ایجاد پشته هایی به ارتفاع تقریبی 02 و عرض 02 سانتیمتر و کاشت دو ردیف خربزه روی آنها به فاصله 42 سانتیمتر (کشت روی پشته) در دو طرف نوار تیپ به صورت زیگزاگی توصیه می گردد.

بایستی سعی گردد کاشت بذر در ناحیه دامنه رطوبت حاصل از قطره چکانها کشت گردد و به دلیل حساسیت خربزه با تماس مستقیم آب این مسئله بایستی مدنظر قرار گیرد. نوار تیپ به دلیل ایجاد رطوبت یکنواخت درست در وسط پشته قرار گیرد و اگر سعی شود در قسمت زیرین نوار تیپ یک شکاف با عمق کم جهت جایگیری نوار تیپ تعبیه گردد مناسبتر است.

فاصله پشته ها از هم به میزان یک متر مناسب می باشد. استفاده از مالچ های پلاستیکی بر روی پشته ها فواید بسیار زیادی دارد، مالچ پلاستیکی در کنترل علف های هرز، بالا بردن دما و تنظیم رطوبت خاک موثر می باشد.

با کشیدن این پلاستیک و ایجاد حفره جهت رشد بوته خربزه مستقیما و بدون مزاحمت علفهای هرز میتوان شرایط رشد را برای خربزه بهتر مهیا نمود. در زمستان نیز با توجه به اینکه خربزه گرمادوست می باشد جهت حفظ حرارت و جوانه زنی بهتر می تواند موثر باشد.

ضد عفونی بذر

ضد عفونی بذر قبل از کاشت با سم و استفاده از قارچکش ایپرودیون کاربندازیم به روش ضدعفونی خشک (یک گرم پودر سم را به ازای هر کیلوگرم بذر) بایستی مورد استفاده قرار گیرد. این ترکیب از دو قارچ کش یکی حفاظتی (ایپرودیون 35%) و دیگری سیستمیک (کاربندازیم 5/17%) تشکیل شده است.

ایپرودیون از خانواده دیکاربوکسیمیدها می باشد که به صورت تماسی اثر حفاظتی و معالجه ای دارد. این قارچکش با دامنه تاثیر وسیع برای پیشگیری و درمان از باروری اسپورها و رشد میسیلیوم ها جلوگیری کرده و طیف وسیعی از بیماریهای قارچی در گیاهان زراعی و باغی را کنترل می نماید کنترل بیماری های بذر زاد یکی از اقتصادی ترین روشهای مبارزه می باشد زیرا از خسارت بیماری قبل از ظهور علائم و آسیب جلوگیری می نماید.

کاشت خربزه

کاشت خربزه به دو صورت زیر می تواند صورت پذیرد :

1. مستقیم
2. نشا

در کاشت مستقیم بذور به صورت مستقیم در خاک زمین اصلی گلخانه در تاریخ مناسب کشت می گردد. که زمان مناسب آن در مناطق گرمسیری تا نیمه گرمسیری اوایل آذر تا نیمه اول دی ماه می باشد.

ولی در کشت نشایی، بعد از تهیه بذر مرغوب، بذر ها را به مدت 2 ساعت در یک ظرف خیس نموده و به مدت 48 ساعت در یک پارچه نمدار نگهداری می گردد و سپس بذر ها را در سینی های نشاء کشت می گردند. بعد از نمایان شدن برگهای حقیقی که همان برگ سوم می باشد به گلخانه انتقال می یابد.

کاشت نشایی دارای مزایایی از جمله تنظیم تراکم کاشت دلخواه، زودرس کردن محصول، یکنواختی کشت و کاهش میزان خطا در کشت مستقیم و واکاری، کاهش عملیات توسط نیروی انسانی، کاهش هزینه های جاری به دلیل کاهش طول دوره کاشت خربزه می باشد.

ترکیبات جهت آماده سازی بستر در سینی تولید نشا، کوکوپیت و پیت ماس می باشد. کوکوپیت که یکی از قابلیتهای آن توانایی زیاد در نگهداری رطوبت می باشد نوعی بستر کشت است که با استفاده از الیاف پوست و پوشش میوه نارگیل تهیه می شود. درصد ماده آلی پیت ماس بالاست و باعث بالا رفتن این مواد در خاک و بهبود ساختمان خاک می شود.

از آنجایی که ساقه بوته خربزه خزنده می باشد در زمانی که بوته ها ساقه اصلی آنها مشهود بود و یا پیچک تولید کردند بایستی بوته ها به صورت رشد داربستی جهت استفاده بهتر از فضا بسته شوند، برای این منظور از نخ استفاده می گردد. پیچاندن بوته بدور نخ با دست انجام می گیرد و جهت پیچش مخالف حرکت عقربه های ساعتی می باشد.

دلیل این است که چرخش طبیعی گیاه به این سمت می باشد پس در زمان مناسب زمانی که بوته های خربزه کوچک هستند بایستی نخ ها به سیم های مفتولی که در قسمت سقف گلخانه تعبیه شده است بسته شده و به سمت زمین هدایت گردند. از گیره جهت هدایت و حفظ بهتر وزن بوته استفاده نمود.

گیره در واقع حلقه های باز شونده ای هستند که ابتدا کامل باز شده و بعد از قرار گرفتن نخ در بین لولای آن و بستن حلقه، نخ بصورت کامل به آن متصل و محکم می شود. قبل از بستن کامل گیره، آنرا در پایین ترین نقطه ساقه خربزه می بندیم. به این ترتیب حلقه که یک طرف آن به نخ متصل است در داخل ساقه محکم قرار می گیرد. استفاده از نخ های کنفی بهتر است چون بوته ها بر روی آن سُر نمی خورد.

آبیاری گلخانه

زمانی که کاشت به صورت هیرم کاری صورت می پذیرد تا مرحله 4 برگی البته با توجه به شرایط آب و هوایی از آبیاری اجتناب نمایید زیرا این عمل باعث می گردد تا ریشه خربزه جهت یافتن آب به عمق خاک نفوذ بیشتری داشته باشد. برای آبیاری گلخانه بهتر است از سیستم تحت فشار به صورت قطره ای استفاده کنیم.

در این روش که بهترین نوع آن استفاده از نوارهای آبیاری است که از حدر رفتن آب جلوگیری می کند. زیرا آبیاری به صورت سنتی ضمن بالا بردن مصرف آب و همچنین رطوبت گلخانه مواد غذایی در خاک را شسته و دسترسی ریشه را به این مواد کم کرده، شایان ذکر است که آبیاری گیاه بر اساس سن گیاه بافت خاک و زمان مصرف متفاوت است.

برای مثال می توان گفت که خاک در زمستان به آب کمتری نیازمند است تا در فصل تابستان ولی در هر صورت باید به طور یکنواخت و دوره های منظم آبیاری کرد و مسلما در خاک های سبک مقدار آبیاری کمتر و فاصله زمانی بین آن نیز کمتر خواهد بود. جهت کمک به گسترش ریشه ها بعد از اینکه گیاه جوان 4 برگ حقیقی خود را کامل کرد باید یک دوره تشنگی به گیاه داد.

داشت خربزه در گلخانه

در بوته خربزه تا زمانی که ارتفاع گیاه به 30 سانتیمتر نرسیده هیچگونه هرسی را انجام نمی دهیم. اما پس از اینکه بوته به ارتفاع 30 تا 50 سانتیمتری رسید شاخه های فرعی و برگها را حذف می کنیم.

با این کار در واقع به گیاه اجازه می دهیم که تمام انرژی تولیدی توسط گیاه صرف رشد ساقه و برگ های اولیه شود و بدین وسیله گیاه قوی و شاداب باشد در ضمن اینکه برگهای پایینی به دلیل تماس با سطح زمین محل تجمع عوامل بیماریزا و نهایتا موجب آسیب به بوته ها خواهند شد.

با توجه به اینکه خربزه به صورت داربستی کاشت می شود نیاز هست تا هر روز نسبت به عمل پیچش ساقه آن به دور نخ اقدام نمود زیرا با این عمل رشد بوته ها هدایت گردیده و باعث افتادن بوته ها بر روی زمین نخواهد گردید.

میزان دمای گلخانه بالاتر از 25 درجه قطعا در میزان گلدهی و باروری مضر خواهد بود لذا بایستی حتما این نکته مدنظر قرار گیرد ضمن اینکه تهویه در زمان مناسب با توجه به تجمع میزان دی اکسید کربن به دلیل استفاده از هیتر بایستی صورت پذیرد. خربزه معمولاً در درجه حرارت 15 – 12 درجه سانتیگراد شروع به جوانه زدن می کند و مناسبترین درجه حرارت برای رشد و نمو آن حدود 25 درجه سانتیگراد می باشد.

نکته : در زمان تشکیل میوه ها و به مرور حجیم شدن آنها ممکن است به دلیل سنگینی وزن باعث شکستگی بوته ها گردد لذا بهتر است میوه ها در توری های مناسب قرار گرفته و با استفاده از نخ به سیم های مفتولی تعبیه شده در سقف گلخانه مهار گردد.

تغذیه گلخانه

اهمیت استفاده از کود مناسب در اولین آبیاری بعد از کاشت نشاء خربزه گلخانه ای بسیار زیاد است چرا که این کوددهی می تواند نقشی بی بدیل در طول رشد و نمو آن بازی کند.

ریشه نشاء تا چند روز بعد از کشت قابلیت جذب مواد غذایی بسیار بالایی دارد چرا که منافذ ریشه چه ها به راحتی امکان جذب و ورود عناصر غذائی بزرگ مثل: انواع ویتامینها، عناصر خاص، آمینو اسیدها و … که در شرایط عادی جذب آنها بسیار سخت و گاهی به نوعی غیرممکن است را دارد.

از طرفی ارزش مواد کودی که در این مقطع زمانی جذب نشاء می شود از لحاظ ارزش، دارای ارزش غذائی بسیار بالا می باشد چرا که نشاء می تواند از این کودها در توسعه ریشه و طوقه (مخصوصا طوقه) استفاده کند که این مهم، تا انتهای دوره رشد و نمو می تواند بهترین تاثیر را داشته باشد.

استفاده از کودهایی همچون رادیکسول کود فسفات بالا ارگانیک و به دلیل افزایش ریشه زائی در دوره نشا، کود ریشه زائی ارگانیک یا کود نشا می باشد. ازت موجود در این کود به شکل آمونیاک با قدرت جذب بالا از طرف ریشه مخصوصا در دوره نشا است.

که زمان مصرف بلافاصله پس از کاشت نشا خربزه در اولین آبیاری و بعد از آن هر 10 الی 15 روز یکبار مورد استفاده قرار می گیرد. که در هر 1000 متر مربع به میزان 1 کیلوگرم مورد استفاده قرار می گیرد.

از طرفی مقادیر بسیار کم از اسیدهای آلی همانند هیومیک اسید به دلیل وجود ترکیبات هورمونی اثرات قابل ملاحظه ای در بهبود خصوصیات فیزیکی، شیمیایی و بیولوژیکی خاک و افزایش تولید و بهبود کیفیت محصولات کشاورزی دارند که سبب افزایش طول و وزن ریشه و ریشه های جانبی می شود که به صورت مایع به میزان 5 لیتر در هکتار مورد استفاده قرار می گیرد.

آفات و بیماریهای خربزه

یکی از بیماریهای مهم که کشاورزان به خصوص در مورد خربزه گرفتار آن هستند پوسیدگی طوقه و ریشه خربزه یا بوته میری، یکی از مهمترین بیماریهای این گیاه محسوب می شود که همه ساله خسارت زیادی به کشاورزان در شرایط کاشت در فضای باز وارد می سازد که این عامل در گلخانه نیز در صورت انتشار بیماری اتفاق خواهد افتاد.

لذا ضدعفونی بستر با استفاده از نور آفتاب بسیار مهم می باشد. عامل بیماری در تمام مراحل رشد در صورت وجود شرایط مساعد می تواند بوته ها را مورد حمله قرار دهد و سبب مرگ و از پای درآمدن بوته ها شود. در صورتی که عامل بیماری در مرحله گیاهچه گیاه را مورد حمله قرار دهد، محل حمله قارچ باریک و نرم می گردد و گیاه از بین می رود.

در مرحله بعدی رشد، علائم اولیه بیماری روی ریشه تقریباً شبیه به آنچه که در مورد گیاهچه ذکر شد می باشد، ولی پس از مدتی موقعی که بوته ها رشد کردند، بوته های مورد حمله ناگهان پژمرده شده و در حالتی که برگ ها سبز هستند، می خشکند که آن را به اصطلاح سبز خشک می نامند.

البته این حالت زمانی روی می دهد که قارچ ریشه بوته را در مقطع عرضی کاملاً اشغال کرده باشد. این عارضه یعنی مردن ناگهانی بوته ها اغلب 2 الی 3 روز بعد از آبیاری روی می دهد، زیرا فراهم شدن رطوبت کافی به رشد و نمو قارچ کمک فراوان می کند و در نتیجه حمله شدید قارچ، آوندها که سبب رسیدن آب و مواد غذایی به گیاه هستند از بین می رود. عواملی که به صورت تلفیقی می تواند در کنترل این بیماری موثر واقع گردد :

1. جلوگیری از تردد بی مورد افراد، دستگاه و ادوات در گلخانه
2. جلوگیری از آبیاری زیاد گلخانه
3. رعایت تناوب در گلخانه
4. جلوگیری از تجمع آب بر روی پشته و استقرار مناسب قطره چکان ها و پاشش متوازن آب بر روی پشته
5. جمع آوری بقایای کشت قبلی
6. ضدعفونی با آفتاب
7. نهایتا کنترل شیمیایی

در کنترل شیمیایی استفاده از سم متالاکسیل مانکوزب با اختلاط خاک به مقدار 300 گرم در متر مکعب خاک در زمان کاشت خربزه و یا استفاده با آب آبیاری به نسبت 3 در هزار در مراحل اولیه رشد (2 برگی) و یا تلفیق این دو روش جهت کنترل بوته میری مناسب شناخته شده است ولی حتی الامکان در گلخانه بایستی سعی شود از سموم استفاده نشود.

مبارزه با علف های هرز

بهترین مبارزه در جهت کنترل علف های هرز آفتاب دهی و استفاده از مالچ های مختلف می باشد که یک روش غیر شیمیایی برای کنترل علف های هرز در راستای نیل به اهداف کشاورزی پایدار است. و با استفاده از انرژی خورشیدی به صورت بسیار ساده و بدون صرف هزینه های عمده می توان نسبت به کاهش جمعیت علف های هرز و قارچ های خاکزاد اقدام نمود.که مزایای استفاده از مالچ به شرح ذیل می باشد :

1. کاهش هزینه مبارزه با علف های هرز
2. کاهش میزان آلودگی محیط زیست
3. افزایش جذب املاح توسط ریشه در حرارت های بالاتر
4. افزایش بهره وری در مصرف آب

برداشت خربزه

رسیدگی فیزیولوژیک معمولا زود تر از رسیدگی کامل اتفاق می افتاد.زمان رسیدگی فیزیولوژیک از روی تغییرات در رنگ یا شبکه بندی روی میوه امکان پذیر است. در این زمان بذر داخل میوه کامل بوده و قادر به جوانه زنی در محیط مناسب است.

بهتر است برداشت میوه چند روز پس از رسیدگی قیزیولوژیک (مثلا یک هفته تا 12 روز) و در زمان رسیدگی کامل انجام شود تا از تکامل بذر داخل میوه اطمینان حاصل گردد. میوه ها در زمان رسیدگی فیزیولوژیک تغییر رنگ داده و شبکه بندی روی میوه کامل می شود. بهتر است یک هفته تا ده روز پس از رسیدگی فیزیولوژیک اقدام به برداشت میوه نمود تا از رسیدن بذر کاملا مطمئن شد.