محصول موردنظر طرح توجیهی توليد مکمل خوراک دام و طيور است، تغذيه علمی است که دانش بيوشيمی و فيزيولوژی را تواما و با مفهومی مشترک در ارتباط با يک ارگانيزم و تامين غذای آن بيان می کند.
تغذيه شامل جريانی است که درآن سلول های بدن موجود زنده با بخشی از محيط شيميایی خارج که برای تامين مواد مورد نياز جهت انجام مطلوب واکنش های متابوليکی و شيميایی برای رشد، نگهداری، کار و توليد ضروری است در ارتباط می باشد.
غذا به ماده ای اطلاق می شود که حيوان بتواند پس از خوردن، آن را هضم و جذب کرده و به مصرف برساند. به آن قسمت از ماده غذایی که به مصرف واقعی حيوان می رسد، ماده مغذی گفته می شود.
استفاده از خوراک آماده برای تغذيه دام و طيور به واسطه ايجاد امکان مصرف ضايعات صنعتی و پسماندهای کشاورزی در جهت کسب ارزش افزوده و همچنين سهولت حمل و نقل، در سالهای اخير رو به فزونی نهاده است. ضمن اينکه تغذيه دام و طيور با اين نوع خوراک می تواند از بروز امراضی که به دليل وجود آلودگی های مختلف در غذای دام و طيور پديد می آيد جلوگيری نمايد.
برای ايجاد شرايط بهره برداری اقتصادی از دام و طيور بايد مجموعه ای از مواد که در يک نوع علوفه به تنهایی گرد هم نمی آيند با هم مخلوط و آسياب نمود. اين ترکيب کنسانتره ای را تشکيل می دهد که متشکل از مجموعه ای مواد غذایی است که قادر است همه عناصر و مواد ضروری بدن دام و طيور را در حدنياز برطرف کند.
خوراک کنسانتره از ترکيب مقدار مشخصی از ماده هايی همانند انواع غلات همچون گندم و جو و ذرت، سبوس، تفاله چغندرقند, گلوتن ذرت، کنجاله سويا، کنجاله تخم پنبه، کنجاله تخم آفتابگردان، باگاس، روغن های گياهی، دی کلسيم فسفات، آربنات کلسيم، نمک، آنتی اکسيدان مكمل ويتامينه، مكمل معدنی شيرين، ميتونين، کولين کلرايد و مواد افزودنی مجاز در جيره های طيور و … تهيه مي شود.
در توليد مکمل های خوراک دام و طيور تنوع آب و هوايی, تنوع مواد, نوع مواد , وزن مخصوص مواد اوليه، درصدهای مواد مختلف وضريب اصطحکاک ونوع بسته بندی و حمل و اندازه (مش) توليد مختلف است.
مواد مغذی موجود در کنسانتره
1- کربوهيدرات ها يا مواد قندی انرژی زا : کربوهيدرات ها موادی هستند که انرژی موردنياز دام و طيور را تامين کرده و اين انرژی صرف تامين فعاليت های حياتی مختلف بدن می شود.
کربوهيدرات ها اولين و مهمترين ماده مغذی برای دام هستند، مثلاً دام برای توليد شير ، گوشت ، حرکت ، خوردن و ساير فعاليت های روزانه به انرژی نياز دارد ، موادی مثل غلات، ملاس و تفاله چغندر قند دارای انرژی زياد هستند.
2- پروتئين ها : پروتئين در شکل گيری عضلات و توليد شير اهميت بسياری دارد و کمبود آن موجب کاهش رشد، توليد ، اختلال درسلامت وتوليد مثل دام می گردد. موادی مثل کنجاله تخم پنبه و کنجاله سويا دارای پروتئين زيادی می باشند.
3- چربی ها : اکثر مواد غذايی ، دارای مقداری چربی هستند، چربی نيز در تامين انرژی بدن دام نقش حياتی دارد و بعضی ازويتامين ها مثل ويتامين K ،A ،D و E نيز توسط چربی ها به بدن دام منتقل می شوند.
مواد معدنی:
اين مواد نقش مهمی در تغذیه دام دارند ، مواد معدنی در ساختمان اسکلت بدن دام و درترکيب توليدات دام مانند: شير، گو شت و غيره به کار می روند.
مهمترين عناصر موردنياز دام شامل: کلسيم ، فسفر، منيزيم، سديم،کلر، گوگرد، منگنز، روی، يد و آهن بوده که کمبود هريک از آنها موجب کاهش رشد، توليد و باروری دام می گردد.
4- ويتامين ها:
اين مواد به مقدار کمتری موردنياز دامها هستند ولی به همين مقدار بايد حتماً به بدن دام ها برسند. کمبود بعضي از ويتامين ها، باعث عوارضی مثل کوری، عدم باروری، سقط جنين و کاهش رشد و ضعف سيستم ايمنی (کمبود ويتامينA وE) و… می شوند.
ويتامين های موردنياز که بايـد به کنسانتره اضافه شوند عبارتند از : E،D وA و بقيه ويتامين هـا بـه وسيله خود حيوان توليد می شود وبه همين دليل کمتر به جيره افزوده می شود.
برخی از مواد تشکيل دهنده کنسانتره و ارزش غذايی آنها:
دردنيا بيش از١٥٠٠٠ نوع مواد علو فه ای و جود دارد که بخش هايی از آن درکنسانتره نقش دارند که عبارتند از:
ذرت : دانه ذرت يکی از انواع دانه های غلات است که به واسطه فراوانی نشاسته در آن، ارزش غذايی نسبتاً زيادی دارد و از این رو در جيره دام وطيور به عنوان ماده اوليه انرژی زا به مقدار زياد مورد استفاده قرار می گيرد. ذرت، خوش خوراک بوده و قابليت هضم آن بالاست و بندرت سبب ايجاد مشکلات تغذيه ای می شود.
دانه ذرت برحسب گونه و ارقام، متفاوت بوده و دارای رنگ های زرد، سفيد و قرمز می باشدکه دانه زرد آن مصرف بيشتری دارد و سرشار از کارتينوئيد (پيش ساز ويتامين A) است. ذرت بطورمعمول حاوی ١٤ درصد رطوبت ، ٨ در صد پروتئين، ٥/٣ درصد چربی و ٧/٢ درصد فيبر می باشد. از نظر مقدار پروتئين، کلسيم و فسفر، فقيرتر از دانه های ديگر است ولی مجموع مواد مغذی قابل هضم (TDN) آن دربين غلات بالاترين مقدار است.
همچنين دانه ذرت از نظر دو اسيد آمينه ضروری ليزين و تريپتوفان فقير می باشد، ذرت درتغذيه گوساله شيرخوار، غله اصلی است،ميزان انرژی خالص ذرت برای گاوهای شيری حدود ٢ مگا کالری و انرژی متابوليسمی آن برای طيور حدود ٢/٣ مگاکالری در کيلوگرم است.
جو : پس از گندم، جو متداولترين غله، بخصوص در مناطق معتدل و سرد محسوب شده و پروتئين آن در حدود ١٢-١٠ درصد و فيبر آن (مواد غير قابل هضم)حدود ٤/٥ درصد می باشد، جو فاقد ويتامين A و D بوده و حدود ٥٠-٣٠ درصد کنسانتره را تشکيل می دهد.
سبوس گندم: سبوس گندم بسته به نوع گندم حاوی 16 % – 12/5 % پروتئين خام و 4/6 % چربی و حدود ١٠ % فیبر خام می با شد.ارزش پروتئين سبوس بيشتر از ذرت و آرد گندم بوده ولی به پای دانه های روغنی بخصوص سويا نمی رسد ، سبوس از ديگر مواد، فسفر بيشتری داشته حدود 1/20 % ولی از لحاظ کلسيم فقير و حاوی حدود 0/14 % می باشد.
تفاله چغندرقند : غذايی حجيم و خوشمزه و ارزان می با شد که دارای مواد قندی زياد بوده و حدود 9/6 در صد پروتئين و 0/5 درصد چربی می باشد. از نظر کلسيم غنی و ازلحاظ فسفر ضعيف می باشد.
کنجاله تخم پنبه : مقدار پروتئين کنجاله پنبه دانه استاندارد شده حداقل ٣٦ % و حداکثر ٤٣ % چربی در اين نوع کنجاله حدود ٦ % بوده و مواد قابل هضم آن کمتر از کنجاله سويا می باشد. دارای حدود ١ % فسفر و 0/2 % کلسيم مي باشد.
کنجاله سويا : اين ماده غذايی مقام اول را از نظر پروتئين و ارزش غذايی در پروتئين های گياهی دارا می باشد و دارای ٤٦-٤١ درصد پروتئين خام وحدود 5/3 – ١ درصد چربی (بسته به روش روغن کشی) می باشد. کنجاله سويا دارای 29% درصد کلسيم و 0/66 درصد فسفر می باشد. کنجاله سويا از نظر اسيد آمينه متيونين فقير است.
ملاس چغندرقند : ملاس ماده ای انرژی زا است که از مازاد کارخانه های قند به دست می آيد. از نظر انرژی و مواد قندی غنی و باعث خوش خوراکی و چسبندگی دانه های ريز و پودری مثل ويتامين های موجود درکنسانتره می شود.
مکمل معدنی : ترکيبی از مواد معدنی است واگر چه دام به مقدار کم به آن نيازمند است اما اگر همين مقدار کم به بدن دام نرسد چرخه حياتی اش را به خطر خواهد انداخت.
نمک : جهت تامين مواد معدنی موردنياز دام و همچنين تحريک اشتهای دام به کار می رود و از سنگ نمک تهيه می شود.
زئوليت : درفرآيند هضم و جذب غذا و افزايش توليد، نقش آفرينی می کند.
اوره : اوره به عنوان جانشين پروتئين، از مواد ازته ساده و ارزان قيمت می باشد که درسيستم گوارشی گاو تبديل به پروتئين می شود، کارشناسان معتقدند اوره وقتی موثر است که به مقدار کافی مواد نشاسته ای (غلات) و مواد قندی درجيره وجود داشته باشد. مقدار اوره درکنسانتره معمولاً درحدود ١ درصد می باشد.
اصول تهيه جيره متعادل يا کنسانتره
درتهيه جيره های غذايی دام بايد نکات زير رعايت شود:
١- جيره متعادل با آگاهی از ميزان احتياجات دام و ترکيب مواد مغذی تشکيل دهنده آن تهيه می گردد.
٢- جيره متعادل به مقدار کافی انرژی وپروتئين موردنياز دام را تامين می کند.
٣- جيره متعادل خوش خوراک و دارای قابليت هضم بسيار بالا می باشد.
٤- جيره متعادل دارای کليه عناصر معدنی و ويتامين های مورد احتياج دام به ميزان موردنياز می باشد.
٥- جيره متعادل عاری ازعناصر مضر و مواد سمی برای بدن دام می باشد.
٦- قيمت تمام شده جيره متعادل از نظر اقتصادی قابل برگشت بوده، به عبارت ديگر قيمت جيره از قيمت موادی که دام توليد می کند، کمتر بوده و سود کافی را برای دامدار عايد می کند.
٧- جيره متعادل يا کنسانتره، مطابق اصول بهداشتی تهيه شده و به سلامت دام خللی وارد نکرده و بويژه طعم و بوی شير و گوشت را نامطلوب نمی سازد.
انواع مکمل خوراک دام و طيور
اين مکمل های معمولا به دو صورت خوراک خام و آردی يا خوراک فرآوري شده به صورت پلت (که معمولا” توسط طيور مورد استفاده قرار می گيرد) , وجود دارند.
بعضی از ويژگی های خوراک فرآوری شده به صورت پلت
1- بهبود هضم و ضريب تبديل :
به دليل فرآيند پخت خوراک و تغييراتی کــه در ساختار کربوهيدراتی خوراک به وجود مي آید، قابليت هضم خوراک افزايش يافته و در نتيجه راندمان مصرف خوراک (ضريب تبديل) بهبود می يابد.
دان پلت شده نسيت به دان آردي به دل يل شکل خاص خود، خوشخوراکي بيشتري دارد , و اين افزايش ضريب منجر به افزايش وزن در مدت زمان پرورش کوتاهتري مي گردد.
3- کاهش ضايعات دان :
خوراک پلت شده در مقايسه با خوراک آردي، ضايعات بسيار کمتري ايجاد مي کند زيرا به صورت حبه در آمده و از روي بستر هم براي پرنده قابل برداشت خواهد بود.
4- افزايش يکنواختي در گله :
يکنواختی رشد در گله هايی که ازخوراک پلت استفاده می کنند بسيار بيشتر است، چون هر دانه پلت شامل مخلوط يکنواختی ازمواد جيره است و همزمان توسط پر نده مصرف و قدرت انتخاب را از پر نده سلب مي نمايد.
5- کاهش مواد ضد تغذيه اي و آلودگي هاي ميکروبی خوراک :
در اثر بخار و فشارو حرارت ايجاد شده در فرآيند پلت شدن بسياري از عوا مل مضر تغذيه اي و ميکربي در خوراک را از بين خواهد برد.
6- کاهش هزينه ها و خواب سرمايه در محل پرورش (مرغداريها ، دامداريها و …):
در سيستم سنتي که خوراک در محل پرورش تهيه مي گرديد، اغلب قسمتي از سرمايه به صورت مواد اوليه (ذرت ، گندم ، سويا و…) در انبار ها انباشته بود که در سيستم جديد ( استفاده از خوراک پلت شده ) اين خواب سرمايه به حداقل مي رسد.
7- سهولت حمل و نقل :
محصولات به صورت بسته بندي عرضه و ازعواملي چون افت وزن در زمان حمل ونقل جلوگيري مي شود.
نام و کد آیسیک محصولات
نام محصول نهایی اين طرح” مکمل خوراک دام و طيور ” است. که مطابق با طبقه بندي وزارت صنايع ومعادن براي اين محصول کد آيسيک به طور مستقل در نظر گرفته نشده است ، بلکه خانواده مکمل هاي خوراک دام و طيور به شماره های کد ISIC ( نسخه ٣ ) زير مي باشند :
| کد ISIC | خانواده مکمل های خوراک دام و طيور |
| ١٥٣٣٠٠٠٠ | غذاهای آماده برای حيوانات |
| ١٥٣٣١١٠٠ | غذاهای آماده برای طيور و آبزيان |
| ١٥٣٣١١١٠ | خوراک آماده طيور |
| ١٥٣٣١١١١ | دان مرغ |
| ١٥٣٣١١١٢ | مکمل غذايی طيور |
| ١٥٣٣١١٢١ | مکمل غذايی آبزيان |
| ١٥٣٣١١٢٤ | پروتيين حيوانی |
| ١٥٣٣١١٣١ | مکمل غذايی دام |
| ١٥٣٣١١٤٠ | توليد غذايی حيوانات غير از دام و طيور |
شماره تعرفه گمرکی:
در کتاب مقررات صادارات و واردات وزارت بازرگاني بعنوان متولي سياست گذاري صادرات و واردات کشور و هم چنين تعيين کننده قانوني مقررات
آن, باز همانند کد آيسيک شماره تعرفه گمرکي مستقلي ارائه شده است:
| نوع مکمل خوراک دام و طيور | شماره تعرفه گمرکی | حقوق ورودی |
| سبوس گندم | ٢٣٠٢ | – |
| مرکبات | ٢١٠٤٢٠٠٠ | 45 |
| از ذرت | ٢٣٠٢١٠٠٠ | ٤ |
| از گندم | ٢٣٠٢٣٠٠٠ | ٤ |
| تفاله چغندر | ٢٣٠٣٢٠٠٠ | ٤ |
| کنجاله سويا | ٢٣٠٤٠٠٠٠ | ٤ |
| کنجاله تخم پنبه | ٢٣٠٦١٠٠٠ | ٤ |
| از تخم آفتابگردان | ٢٣٠٦٣٠٠٠ | – |
شرايط واردات محصول
با مراجعه به آتاب مقررات واردات و صادرات بازرگاني هيچ گونه محدوديت وارداتي در نظر گرفته نشده و ورود آنها به کشور موکول به موافقت توافق وزارت جهاد کشاورزي و سازمان بازرگاني تحقق مي يابد. شروطي که براي واردات و يا صادرات اين محصول در نظر گرفته شده است عبارتند از :
1- رعايت استاندارد محصول .
٢- رعايت بهداشت محصول در نگهداري آن.
٣- عدم آلودگي محيط.
٤- نگهداري و حفظ به موقع آن .
٥- مصرف آنتي بيوتيک ومواد محرک مجاز رشد با تاييد مقامات ذيصلاح به عنوان مکمل غذايي آزاد است .
٦- مصرف آنتي اکسيدان در حد مجاز بلامانع است .
٧- مصرف کوکسيد پوستات مجاز در مکمل خوراک دام و طيور بلامانع است .
٨- مصرف هورمون و مواد مشابه آن در مکمل خوراک دام و طيور ممنوع است.
٩- اضافه کردن هر گونه ازت غير پروتئيني به مکمل ممنوع است.
موارد مصرف و کاربرد
کاربرد و محل مصرف اصلي اين محصول بعنوان خوراک دام و طيور در صنايع دامپروري و تامين پروتئين مورد نياز جامعه است. توليد مکمل هاي خوراکي بر پايه غلاتي همانند گندم, جو و ذرت و افزودن ساير مواد پروتئين دار باعث غناي خوراک دام و طيور که بخش مهم تامين پروتئين مورد نياز را تشکيل مي دهد را بدنبال خواهد داشت.
تامين انرژي،مواد معدني،پروتئين و ويتامين هاي مورد نياز, خوش خوراکي بيشتر, قابليت هضم بالاتر, افزايش مصرف ماده خشك, بهبود رشد و حفظ سلامتي دام و طيور, بهبود افزايش وزن روزانه , توليد دام و طيور مرغوب و سود آوري بيشتر براي دامداران از ديگر کاربردهاي اين مکمل هاست.
بررسی کالاهای جايگزين
مکمل خوراک دام و طيور بدليل با صرفه بودن از نظر اقتصادي, مواد پروتئيني انرژي زاي فراوان و کنترل شده محصولي مکمل و جايگزين براي غذاي سنتي دام و طيور است. بنابر اين آالاي جايگزيني توصيه نميشود.
اهميت استراتژيکی کالا در دنيای امروز
مواد تشکيل دهنده ذکر شده در مکمل خوراک دام و طيور اهميت اقتصادي و سياسي بالايی داشته و کشوری که از لحاظ محصول ذکر شده خودکفا گردد دارای اقتصاد پويا و کارآمد و قدرت بی مناظره منطقه در سطح بين المللی است. از طرفی استراتژی استقلال و دست يافتن به خودکفايی همه جانبه کشور در بخش های کشاورزی، دامپروری و صنعتی کشور را به قطب برتر در بين مجامع بين المللی تبديل خواهد کرد.
بنابراين با توجه به اينکه دغدغه هر جامعه چه از لحاظ اقتصادي و چه از لحاظ اجت ماعي در در جه اول تامين احتيا جات غذايي ا فراد آن جامعه ا ست , بحث تامين مواد اوليه و پايه توليد صنايع گياهي و پروتيين (حيواني) نيز از اهميت استراتژيک خاصي بر خوردار است.
باتوجه به محدوديت هاي آب و هوايي و ديگر شرايط توليد گوشت طيور و ديگر دام هاي اهلي درگرو ميزان تامين منابع غذايي از جمله اقلام ذکر شده فوق خواهد بود.
کشورهای عمده توليد کننده و مصرف کننده محصول
کشورهاي عمده توليد کننده، قطب هاي برتر کشاورزي و دامپروری در جهان هستند که از آن جمله آمريکا، روسيه، چين، ژاپن، کانادا، انگلستان، هلند، فرانسه، ايتاليا، آرژانتين، برزيل، شيلی، پرو، اکوادر، مکزيک نام برد. درکشورهايي مانند هلند، فرانسه، کانادا و سوئيس ١٦ % کارخانجات ٧٢ % ظرفيت توليد و درسطح جهانی٣٠% کارخانجات ٨٠ % حجم توليد صنعتی خوراک دام را به خود اختصاص داده.
و در حال حاضر آمريكا، روسيه، چين و ژاپن به ترتيب مقام هاي اول تا چهارم خوراک دام و طيور و آبزيان را به خود اختصاص داده که اين امر نشان دهنده اهميت فوق العاده صنعت مذکور در کشورهاي پيشرفته است و اغلب کشورهاي دنيا که در زمينه دامپروري و توليد آبزيان و طيور فعاليت مي کنند مصرف کننده اين محصولات هستند.
بررسی اجمالی تکنولوژی و روش های توليد و عرضه محصول
با توجه به اينكه عمده آشورهاي دارنده اين تكنولوژي از قبيل فرانسه، دانمارك، ايتاليا، آمريكا و چين از سطح تكنولوژي بالايي برخوردارند. سطح تكنولوژي واحدهاي فعال موجود در داخل کشور نيز بدليل بهره گيري از ماشين آلات اين کشورها از همان سطح مدرن برخوردار و روش توليد آنها تفاوت چنداني با روش توليد ديگر کشورها ندارد.
تجزيه و تحليل و ارائه جمع بندی و پيشنهاد نهایی در مورد احداث واحدهای جديد:
در اين گزارش طرح مکمل خوراک دام و طيور مورد بررسي قرار گرفت. اين طرح از نظر پتانسيل بازار از جمله طرح هایی است که پتانسيل مصرف قابل توجهي هم در بازار داخل و هم براي صادرات دارد و در بازارهاي جهاني خصوصا” منطقه خاور ميانه مي تواند محصول خود را عرضه نمايد.
چرا که اين کشورها در حال توسعه و يا بازسازي بوده و سالها مي توانند بازارهاي هدف صادراتي قرارگيرند. از نظر تامين مواد اوليه خوشبختانه مشکلي وجود ندارد. تکنولوژي اين محصول به راحتي در دسترس بوده و ماشين آلات آن نيز به راحتي توسط شرکتهاي داخلي راه اندازي و نصب مي شوند.
ساير پارامترهاي طرح نيز قابل قبول بوده و چه از نظر حجم سرمايه گذاري نسبتا” پايين و اشتغالزایی و حمايتهاي مالي و بازرگاني دولت و سود دهي طرح نيز مسئله خاصي وجود ندارد. بنابراين اين طرح جهت اجرا در استانناي تهران، خوزستان، فارس، لرستان، کرمانشاه، همدان، ايلام، چهار محال بختياری و کهکيلويه و بوير احمد به سرمايه گذاران پيشنهاد مي شود.
البته سرمايه گذار لازم است دارای نگرش رقابتي نيز باشد تا به واسطه آن قابليت ايجاد مزيت رقابتي در محصول خود و کاهش خطرات ريسک های احتمالی را بنمايد. از جمله اين عوامل مزيت رقابتی می توان به ايجاد قيمت مناسب رقابتی، فروش اعتباری، مشتری مداری و شناخت نيازهای اساسی بازار و مشتريان و حرکت در راستای اعمال آن در فرايند توليد اشاره کرد.