توت فرنگی از خانواده “گل سرخ” معمولاً از رایج ترین ریزمیوه هایی است و در باغچه های خانگی بسیاری از کشورهای جهان از جمله ایالات متحده آمریکا و اروپا انجام می شود. توت فرنگی میوه ای آبدار و شیرین می باشد ولیکن تمایل بازارهای اروپا به انواع ترش مزه آن با بافت دانه ای است.
قندهای طبیعی میوه توت فرنگی متعاقب برداشت به نشاسته تبدیل می شوند لذا در اثر نگهداری از شیرینی اش کاسته می گردد. از میوه هایش در تهیه : شربت ها، کیک های میوه ای، مرباها، شیرینی ها، ژله ها، کمپوت و کنسرو، لواشک، لیموناد، سالاد و همچنین مصارف تازه خوری استفاده می کنند.
واریته های مختلف این گیاه بخوبی با انواع خاک ها و شرایط اقلیمی سازگاری دارند لذا کاشت آن در باغچه های خانگی غالبا با موفقیت و نتایج دلخواه همراه است. در این رابطه، یکی از پرورش دهندگان توت فرنگی چنین می نویسد : بعنوان یک متخصص باغبانی زمانیکه تصمیم به کاشت آن در گلخانه ام گرفتم، ابتدا آنرا امری ساده می انگاشتم.
با این وجود بزودی با مسائلی چون : آبیاری، تغذیه گیاه، کنترل آفات و بیماریها، هزینه های سرمایشی و گرمایشی، برنامه ریزی کشت و مدیریت فروش مواجه شدم اما پس از گذشت 10 – 5 سال بر تمامی آنها فائق آمدم و توانستم گیاهان مختلفی را علاوه بر بوته های توت فرنگی تحت سیستم های گلخانه ای و تونل های مرتفع پرورش دهم.
خصوصیات گیاه
بوته های توت فرنگی دارای ساقه های کوتاه و فشرده ای موسوم به تاج هستند. تاج گیاه در حقیقت مجموعه ای از برگ ها، ساختارهای میوه دهنده (گل آذین ها)، شاخه های تاجی و دستک ها یا رانرها می باشد. “رانرها” ساقه های روندۀ این گیاه هستند که گیاهان جدیدی موسوم به بوته های خواهری را بوجود می آورند.
ریشه هایش نسبتا سطحی هستند بطوریکه غالبا در 12 اینچی خاک فوقانی گسترش می یابند لذا تحمل شرایط خشکی را ندارند و باید بموقع، آبیاری گردد. از اینرو کاشت بوته های توت فرنگی در اراضی با شیب کمتر از 2 درصد به فرسایش قابل ملاحظه ای منتهی نمی گردد. میوه هایش از نوع میوه های مجتمع آبدار با دانه ها یا بذوری از نوع فندقه یا آکن می باشند که به حالت سطحی قرار دارند.
این میوه ها در قاعده توسط مجموعۀ کاسبرگ ها یا کاسۀ گل پوشش می یابند که حتی ممکن است در زمان برداشت با میوه همراه گردند. انواع مختلف گیاه از جنبه های: فصل میوه دهی، نیازهای زراعی، کیفیت و طعم میوه ها، شکل ظاهری میوه ها، تحمل به آفات، مقاومت به سرما، عمر باردهی و فرآیندپذیری میوه ها با یکدیگر تفاوت دارند.
گرده افشانی و تلقیح خودبخودی گلهایش با دشواری هایی همراه است لذا با کشیدن آرام برس نرم بر روی گلهای آن می توان گرده ها را از بساک به کلاله ها منتقل ساخت و سبب تلقیح آنها را فراهم نمود تا میوه دهی بیشتری حاصل آید.
واریته های مختلف توت فرنگی دارای میوه هایی با اشکال گوناگون هستند اما ظهور میوه های بدشکل می تواند به دلیل عدم کفایت گرده افشانی در تلقیح گل های آن و یا خسارات یخبندان به مادگی این گل ها باشد.
مزایا و محدودیت های کاشت توت فرنگی
مهمترین مزایای کاشت توت فرنگی عبارتند از :
- هزینه اندک کاشت در باغچه های خانگی
- تولید میوه حتی با کمترین حد مراقبت
- بهای مناسب میوه های تولیدی
- جذابیت رنگ و شکل نسبت به سایر میوه ها
- طعم و مزه مطلوب
- قابلیت تازه خوری و تبدیل
ولیکن عدم قابلیت فرزکردن برای دوره های زمانی طولانی می تواند جزو محدودیت هایش باشد.
واریته ها از نظر دوره باردهی
1. از نوع واریته های “ژوئن- بارده” :
واریته های “ژوئن- بارده” بالاترین توسعه سطح زیر کشت را در جهان دارند. این گروه از توت فرنگی ها به طول روز حساسند. بوته های این واریته ها در طی ماههای تابستان به رشد رویشی می پردازند و ضمن روزهای بلند و گرم سال به تولید رانرهای متعدد اقدام می نمایند.
گیاهان مادری با ارسال رانرها به ایجاد بوته های خواهری در اطرافشان می پردازند و بدین طریق در فواصل بین ردیف ها گسترش می یابند. واریته های مزبور به توسعه جوانه های گل در اواخر تابستان و پائیز که روزها کوتاهتر و دمای هوا خنک تر است، اقدام می ورزند سپس گل ها در ماه ژوئن بهار سال بعد به میوه تبدیل می گردند.
این واریته ها به تولید میوه های درشت و مردم پسند در اواخر بهار می پردازند. آنها فقط یکبار در هر سال طی یک دورۀ 3 هفته ای به میوه دهی اقدام می کنند. برای کاشت توت فرنگی در باغچه های خانگی بهتر است از انواع “ژوئن-بارده” استفاده شود گواینکه باید یکسال را در انتظار برداشت میوه ها بسر برد ولیکن میوه های با ارزشی حاصل خواهند آمد.
دورۀ باردهی این واریته ها چندین سال می باشد. باردهی آنها در سال سوم به حداکثر می رسد سپس دچار کاهش عملکرد می شوند و متعاقبا از سال ششم تقریبا مضمحل می گردند. هر بوته از آنها قادرند در شرایط مناسب سالانه بمیزان 12 – 10 اونس (هر اونس حدوداً 30 گرم) میوه تولید نمایند.
از ویژگی های این واریته ها عبارتند از :
- آنها فقط یکبار در سال به تولید میوه می پردازند.
- برای سال اول بهتر است تمامی غنچه ها را از بوته ها جدا سازند تا گیاه به استقرار مناسب دست یابد.
مهمترین ارقام تجارتی این گروه عبارتند از : Hood ، Totem ، Benton ، Tillamook ، Allstar
2. از نوع واریته های “همیشه – بارده” :
غنچه های بوته های این گروه را در اواخر ژوئن سال اول پس از کاشت توت فرنگی ، از بوته ها حذف می کنند تا پس از استقرار مناسب به تولید غنچه هایی بپردازند که به میوه های پائیزه تبدیل شوند. این واریته ها به تشکیل غنچه ها در طی روزهای بلند تابستان و روزهای کوتاه پائیز اقدام می کنند بطوریکه غنچه های تابستانه به میوه های پائیزه و غنچه های پائیزه به میوه های بهاره تبدیل می شوند.
بوته های این گروه دو دفعه در هر سال به میوه دهی مبادرت می نمایند ولیکن در اقالیم شمالی تا 3 دفعه میوه دهی نیز وقوع می یابد. هر بوته از این واریته ها می تواند سالانه در حدود 10 – 8 اونس محصول تولید نماید و تا 4 سال به تولید اقتصادی بپردازد. آنها بیشترین محصول را در سال های 3 – 2 بروز می دهند.
مهمترین ویژِگی های باردهی این واریته ها عبارتند از :
- میوه دهی فراوان در اواسط ژوئن
- میوه دهی کم در اواسط تابستان
- میوه دهی متوسط در اواسط پائیز
واریته های “همیشه- بارده” رانرهای اندکی تولید می کنند و تمایل به ایجاد چندین تاج دارند. بوته های این واریته ها حقیقتا همیشه بارده نیستند. آنها دو دفعه در سال (اواخر بهار، اواخر تابستان تا اوایل پائیز) به تولید گل ها و میوه های کوچک می پردازند.
مهمترین ارقام تجارتی این گروه عبارتند از : Fort Laramie ، Quinault ، Tristan
3. از نوع واریته های “روز- خنثی” :
آنها جدیدترین واریته ها محسوب می شوند و هیچگونه حساسیتی به تغییرات سالیانۀ طول روز ندارند لذا درصورتیکه دمای هوا در طی سال در محدودۀ 85 – 35 درجه فارنهایت باقی بماند بطور مداوم به تولید غنچه ها، میوه ها و دستک ها (رانرها) می پردازند.
قابلیت رانردهی این واریته ها نسبتا کم است. بوته های چنین ارقامی طی سراسر فصل رشد به تولید میوه های کوچک و شیرین می پردازند. محصول دهی آنها در اقالیمی با ماههای خنک بیشتر از اقالیم گرم است. میوه دهی این گروه کمتر از نوع “ژوئن-بارده” می باشد.
هر بوته از این واریته ها سالانه 8 – 6 اونس میوه در شرایط مناسب تولید می کند. توصیه شده است که اولین سری از غنچه های تولیدی آنها را پس از کاشت از بوته ها جدا سازند سپس اجازه دهند تا گیاه توت فرنگی به میوه دهی در سراسر تابستان بپردازد.
مهمترین ارقام تجارتی این گروه عبارتند از : Tristar ، Tribute ، Selva
4. از نوع ارقام آلپی چند منظوره :
ارقام آلپی چند منظورۀ توت فرنگی از خویشاوندان توت فرنگیهای وحشی هستند که غالبا از این نوع واریته ها در اطراف خانه ها و مسیرهای پیاده روی انجام می شود. آنها در واقع تنها گروهی هستند که از بذور واقعی حاصل می آیند.
این قبیل جزو ارقام “روز- خنثی” محسوب می گردند و قادرند پوششی عالی توأم با غنچه های معطر و میوه های خوشمزۀ سفید تا قرمز رنگ بر سطح خاک فراهم سازند. بوته های این گروه به تولید بذور فراوان در سراسر فصل رشد می پردازند و از این طریق به بقاء خویش تداوم می بخشند.
انواع واریته ها از نظر زمان رسیدگی
ارقام مختلف توت فرنگی تابستانه از نظر زمان رسیدگی عبارتند از :
- ارقام زودرس (اواسط ژوئن تا اوایل جولای)
- ارقام متوسط رس (اواخر ژوئن تا اواسط جولای)
- ارقام دیررس (سراسر جولای)
تهیه نشاءها
برای کاشت توت فرنگی باید از نشاءهای یکساله و عاری از ویروس استفاده نمایند که باید از نهالستان های معتبر و قابل اعتماد تهیه شوند. پژوهندگان بهترین زمان خریداری نشاءهای آن را فصل پائیز دانسته اند. بعلاوه نشاء هایی که در پایان فصل بفروش می رسند، بسیار ارزان تر هستند.
بعلاوه می توان نشاءهای مورد نیازتان را برای فصل بهار سفارش دهید. خریداری یا سفارش نشاءهای مورد نیاز در فصل پائیز می تواند تولیدکنندگان را برای کشت اراضی مورد نظرشان در فصل بهار مطمئن سازد. در این رابطه بسیاری از نهالستان ها به فروش دستجات 25 عددی نشاءهایش مبادرت می ورزند.
نشاءهای خریداری شده را برای زمستان گذرانی می توان در زیرزمین خنک، گاراژ فاقد دستگاه های گرمازا و یا سرداب ها نگهداری نمود. برای محافظت بهتر از اینگونه نشاءها توصیه می گردد که ریشه های آنها را با شن، خاک یا تراشه های چوب مرطوب بپوشانید. بطور کلی هر 30 نشاء قادر است میوه های موردنیاز یک خانواده 4 نفره را تأمین سازد لذا در خرید ارقام مناسب و سازگار با اقلیم منطقه دقت نمائید.
انواع روش های کاشت
- گلدان ها
- سبدهای آویزان
- بشکه ای
- هرمی
- پاسیو های زینتی
- باغچه های خانگی
- پلاستیکالچر
- محیط های کنترل شده
- هیدروپونیک
بوته های شاداب آن را می توان بعنوان گیاه زینتی در فضای خانگی استفاده کرد. برای این منظور واریته های “روز خنثی” و “همیشه بارده” را در گلدان ها، بشکه ها و سبدهای آویزان پرورش می دهند. ظروف کاشت توت فرنگی باید دارای قابلیت زهکشی خوب باشند. برای خاک گلدان آن می توان از ترکیب زیر بهره جست :
- 2 قسمت خاک باغچه
- 1 قسمت شن
- 1 قسمت پیت خزه ، کود دامی کاملاً پوسیده یا کمپوست
کاشت بصورت آویزان نسبت به کشت آن در باغچه های خانگی آسان تر است زیرا بخوبی می توان به کنترل رطوبت، کوددهی، علفهای هرز و آفات آن اقدام ورزید. امروزه کشت توت فرنگی به صورت های : زیر سرپوش، تونل های پلاستیک و “کوش سرد” رایج گردیده است.
درچنین مواردی بوته هایش را در زیر سرپوش ها یا چارچوب هایی به عرض 50 سانتیمتر با پوششی از جنس پلی اتیلن در دو ردیف با فاصله 25 سانتیمتر از همدیگر و 12/5 سانتیمتر از جوانب به حالت غیرمتقابل پرورش می دهند. پوشش پلی اتیلن یا سرپوش را در روزهای آفتابی کاملاً بر می دارند و یا از جوانب به سمت بالا می چرخانند تا تهویه هوا صورت پذیرد و زنبورها به فعالیت بپردازند تا بدین ترتیب بر میزان محصول افزوده گردد.
در اینگونه موارد قراردادن صفحات پلی اتیلن بطور مستقیم بر روی بوته هایش موجب عدم وقوع گرده افشانی و تولید میوه های بدشکل خواهد شد لذا با ایجاد داربست، لنگرگاه و قراردادن صفحات پلاستیکی که حواشی آنها در زمین مستحکم شده باشند، می توان به تولید میوه های مکفی دست یافت.
کاشت در بشکه ها و هرم ها
در مواردیکه راغب به پرورش توت فرنگی هستید ولیکن از جنبه فضای خانگی دارای محدودیت می باشید، ناچاراً می توانید از روش پرورش بشکه ای یا هرمی بهره گیرید. برای آماده سازی روش بشکه ای باید ابتدا سوراخ هایی به قطر 1 اینچ با فواصل 8 اینچ در اطراف بشکه ایجاد کنید.
لذا پس از اینکه بشکه را با خاک مناسب پر کردید آنگاه به کاشت بوته ها در محل سوراخ ها اقدام ورزید بطوریکه ریشه های آنها در خاک درون بشکه مستحکم شوند. البته این روش دارای عملکرد کمتری نسبت به هرمی است و مراقبت بیشتری از نظر آبیاری و مراقبت از سرمازدگی زمستانه نیاز دارد.
برای حفاظت از بوته های توت فرنگی در سیستم کشت بشکه ای باید آنها را قبل از وقوع یخبندان ها با لایه ای از کاه و یا کرباس بپوشانید. هرم ها را می توانید بحالت مدوّر و یا چهار ضلعی بسازید. هر طبقه از هرم را بحالت مسطح و با عرض بیش از 8 – 6 اینچ در آورید. برای این منظور می توانید از تخته های پهن با عرض 6 اینچ بهره گیرید. خاک مصرفی برای تهیه هرم را از 2 قسمت خاک باغچه و 1 قسمت پیت خزه و 1 قسمت شن فراهم سازید.
کاشت توت فرنگی در باغچه های خانگی
این گیاه از سازگارترین محصولات میوه ای جهان است که در گستره ای از مناطق گرمسیری تا نزدیک به دایره قطبی زمین پرورش می یابد. کاشت این گیاۀ چندساله و محبوب را در باغچه های کوچک خانگی تا مزارع گستردۀ تجارتی انجام می شود. توت فرنگی جزو سهل ترین میوه ها برای پرورش است.
لذا آنرا در فضاهای خانگی به صورت های مختلفی چون : بسترهای هرمی، بسترهای پشته ای، گلدان های دکوری و سبدهای آویزان پرورش می دهند. درحالیکه کشت آن برای مقاصد تجارتی در اراضی وسیع و در قالب سیستم های پشته ای یا مسطح انجام می شود و در تناوب با سبزیجات قرار می دهند.
بخاطر داشته باشید که میوه هایش مازاد بر مصرف خانواده همواره محصولی ایده آل برای عرضه در بازارهای محلی می باشند. با پرورش ارقام مختلف آن در باغچه های خانگی می توانید میوۀ مورد نیاز خانواده را از اواخر بهار تا فرارسیدن یخبندان ها فراهم سازید.
انتخاب اراضی
گیاه توت فرنگی اصولاً خاک های شنی- لوم حاصلخیز با PH کمی اسیدی تا خنثی (حدود 6/8 – 5/7) را می پسندد ولیکن کاشت آن را می توان با موفقیت در انواع خاک های دارای زهکش و تقویت شده با مواد آلی انجام داد. البته چنین خاک هایی باید بخوبی آماده شوند و فاقد کلوخ باشند.
در صورتیکه خاک مزرعه یا باغچه دارای واکنش قلیایی می باشد، بهتر است بوته هایش را بصورت گلخانه ای و با تهیه خاک مناسب پرورش داد تا دچار خسارت و کاهش تولید نگردند. این گیاه در خاک های رسی سنگین بخوبی رشد نمی کند لذا باید اراضی مزبور را قبل از کشت ابتدا با مواد آلی (کودهای دامی یا کمپوست) اصلاح نمود.
سپس به حالت سیستم پشته ای در آورد تا از زهکشی مناسب بهره مند گردد. اراضی شنی از حاصلخیزی و ظرفیت نگهداری آب کافی برای پرورش این گیاه سود نمی برند لذا قبل از کاشت آن باید با مواد آلی اصلاح شوند. انتخاب محل های برخوردار از تابش مستقیم نور خورشید به مدت 6 ساعت در روز می تواند به میوه دهی بوته هایش بینجامد.
اما بیشترین عملکرد کمی و کیفی میوه هایش منحصراً در شرایط کاملاً آفتابگیر حاصل می آید. همچنین آن را می توان در مکان هایی که جزو طبقه بندی اقالیم کشاورزی 10 – 3 قرار دارند، کشت نمود. پرورش بوته های آن در خاک های آهکی به بروز کمبود عناصر آهن و منگنز در آنها منجر می شود لذا در چنین مواقعی باید عناصر مذکور را بفرم “شلات” یا “چلات” در اختیار گیاه قرار داد.
گیاه توت فرنگی خواهان پرورش در پناهگاه ها برای جلوگیری از خسارات وزش باد است ولیکن شرایط سایۀ درختان را پذیرا نیست. بعلاوه بخش های شمالی دیوارها و ساختمان ها را بواسطه سایه بودن دوست ندارد. همچنین توجه داشته باشید که در بخش های جنوبی دیوارها بر میزان نیاز آبی آنها خواهد افزود.
ریشه های سطحی آن امکان رقابت آنرا با علف های هرز، بوته ها و درختان فراهم نمی سازد لذا اجرای شخم پائیزه می تواند باعث نابودی بسیاری از علف های هرز بسترهایی شود که قاعدتا در بهار به زیر کشت خواهند رفت. بوته هایش را با فاصله مناسب از درختان بزرگ می کارند زیرا ممکن است در اثر نفوذ ریشه های درختان آسیب ببینند.
همچنین نباید بعنوان گیاه همراه در مجاورت گیاهانی چون: فلفل، گوجه فرنگی، بادمجان و سیب زمینی کشت شود زیرا در اثر بیماریهای گیاهی مشترک نظیر “پژمردگی ورتیسیلیومی” به شدت آسیب می بیند. بوته های آن به رطوبت خاک نیازمندند اما تحمل شرایط اشباع را ندارند. اصلاح خاکِ بستر با کودهای آلی می تواند موجب بهبود هوادیدگی، زهکشی و ظرفیت نگهداری رطوبت شود.
کاربرد تناوب در کاشت
در صورت امکان گیاه توت فرنگی را در اراضی کشاورزی متعاقب برداشت زراعت هایی نظیر : شلغم، گل کلم و کلم برگ که کودهای آلی زیادی دریافت می دارند و علف های هرز را کاهش می دهند، جایگزین سازید.
در مواردیکه از کودهای آلی در کاشت آن استفاده نمی گردد، بهتر است که آن را پس از نخود و لوبیا بکارید زیرا آنها علاوه بر افزایش حاصلخیزی زمین، معمولاً در اواسط تابستان برداشت می شوند و اجازه می دهند تا بوته های پائیزه در اوایل این فصل کاشته شوند و قبل از فرارسیدن سرمای زمستان بخوبی استقرار یابند.
کاشت آن پس از محصولاتی نظیر سیب زمین و گوجه فرنگی توصیه نمی شود زیرا آنها موجب آلودگی خاک به قارچ عامل بیماری پژمردگی ورتیسیلیومی می شوند که به شدت برایش زیان آور است.
بوته هایش را نباید در اراضی که سال قبل به گراس های یکساله چمنی و سایر بوته های مرغزار اختصاص داشته اند، کشت نمود زیرا ممکن است به طغیان لاروهای ریشه خوار درشت نظیر کرم سفید ریشه بینجامد که لاجرم نیاز به طعمه پاشی خواهد بود لذا رعایت تناوب چندساله ضرورت می یابد.