طرح توجیهی گوهر تراشی

گوهر تراشی واژه ای می باشد که برای تراش و پرداخت (پولیش) سنگ ارائه شده است. این هنر گذشته ای درخشان دارد و قدمت آن به دوران انسان اولیه بازمی گردد؛ یعنی زمانی که برای ایجاد ابزار و سلاح از سنگ، این هنر بکار برده می شد.

با وجود آنکه گوهر تراشی در آن زمان عامل مهمی در کمک به انسان های اولیه برای شکار و زندگی بود، شواهد تاریخی نشان می دهد که سنگ ها برای ایجاد زیورآلات شخصی نیز مورد استفاده قرار می گرفتند. بدون در نظر گرفتن علت تراش و کنده کاری (کاروینگ) سنگ، این کار به عنوان بخش مهمی از زندگی روزمره و فرهنگ تلقی می شد و همچنان نیز به همین صورت باقی مانده است.

در دهه ی ۱۹۵۰، این صنعت تبدیل به یک محبوب قدیمی در ایالات متحده شد. علاقه رو به رشدی در مردم برای تراش و پولیش سنگ های قیمتی خودشان، وجود داشت. سپس این سنگ های تراش و پولیش خورده روی قطعاتی از جواهرات آماده، سوار می شدند و یا دور تا دور خانه شان به نمایش در می آمد.

این موضوع به معرفی کلوپ های گوهر تراشی منجر شد. زمان گذشت و محبوبیت کلوپ ها، حداقل در آمریکا، کم و کمتر شد. هنوز هم تعدادی از جلسات این کلوپ ها در استرالیا که این سرگرمی در آنها همچنان مثل همیشه محبوب باقی مانده است وجود دارد.

ایران با وجود داشتن کلکسیونی از معادن سنگ‌های قیمتی و نیمه قیمتی، نه تنها در این زمینه صادراتی ندارد، بلکه به یک واردکننده محض تبدیل شده است. نشانه‌های تاریخی هم نشان می‌دهند که اولین کاربرد سنگ‌های قیمتی در زندگی بشر، مصارف زینتی بوده است.

در این میان، ایرانیان از اولین اقوامی بودند که با استفاده از کانی‌های موجود در طبیعت و تغییر شکل دادن آنها، علم گوهر شناسی را پایه‌ گذاری کردند. تجارت سنگ‌های قیمتی در سده گذشته از چنان گستردگی در جهان برخوردار شده که اقتصاد شماری از کشورها را تحت تأثیر مستقیم خود قرار داده است.

در حال حاضر تایلند در زمینه تجارت سنگ‌های رنگی از جمله پیشروترین کشورهاست و لقب عروس سنگ‌های قیمتی جهان را کسب کرده است. شهر چانتاگوری تایلند به دلیل وجود بورس سنگ‌های یاقوت، آنتروپ بلژیک به دلیل وجود بورس الماس و بورس بزرگ سنگ‌های قیمتی ایدرواشتاین آلمان، از شهرت جهانی برخوردارند.

اما متأسفانه با وجود پتانسیل‌های قابل توجه ایران در برخورداری از ذخایر قابل توجه سنگ‌های قیمتی، این صنعت تاکنون نتوانسته سهم تعریف شده‌ای در اقتصاد کشور برای خود کسب کند.

اصول و مبانی گوهر تراشی

تکنیک ها و سبک های مختلف بسیاری هستند که در این صنعت مورد استفاده قرار می گیرند.

اول مرحله آموزش تامبل کردن (Tumbling) است.

تامبل کردن (Tumbling)
این روش، یک روش ساده بوده و هزینه زیادی ندارد. تامبل کردن جائی است که در آن سنگ تراش نخورده (راف) در یک ظرف استوانه ای گردان قرار می گیرد. در داخل ظرف ساینده هایی وجود دارند. این فرآیند با ساینده هایی که ظریف تر می شوند ادامه پیدا می کند، تا زمانی که سنگ، پولیش شده به نظر برسد.

تراش کابوشن (Cabbing)
از بین تمام تکنیک های گوهر تراشی ، تراش کابوشن رایج ترین تکنیک است. Cabs یا کابوشن ها (cabochons)، سنگ هایی هستند که کف تختی دارند اما قسمت بالای آنها خمیده است. این امر، نسبت به تامبلینگ، مستلزم درجه بیشتری از تلاش است و به تجهیزات زیادتری نیاز دارد.

پس از انتخاب سطح جذابی که برای محصول نهایی نیاز دارید، سنگ برای اولین بار تراش می خورد. سپس برای دستیابی به شکل دلخواه، به یک خرد کن (grinder) نیاز دارید. قسمت صاف بالای کابوشن شما با استفاده از اندازه های متغیر درجه های زبری دیسک چرخ الماس متصل به یک دستگاه گوهر تراشی ، تولید می شود.

درجه زبری دیسک الماس، سنگ شما را به آن میزان سنباده می زند و پولیش می کند تا زمانی که اثری گنبد مانند تشکیل شود. در نهایت، سنگ ها با مقدار کمی از خمیر الماس روی نمد نرم پولیش، صیقل می خورند. این کار را باید تا زمانیکه به یک سطح صاف آیینه ای رسیده و بتوانید صورت خود را در سنگ مشاهده کنید، ادامه دهید.

تراش مهندسی (Faceting)
تراش مهندسی یکی دیگر از گام هاییست که برمی داریم. بسیاری از علاقه مندان که در کار تراش زاویه دار هستند، معمولا این کار را به طور نیمه حرفه ای یا نیمه وقت انجام می دهند. فست کردن (facet) یک گوهر یعنی تشکیل سطوح صاف و هندسی کوچک، مثل آنچه که احتمالا روی الماس ها دیده اید. Faceting درخشش سنگ را نشان می دهد و به همین دلیل معمولا روی سنگ های شفاف صورت می گیرد.

تراش هنری (Carving)
پس از تراش مهندسی، تراش هنری (Carving) یکی دیگر از گام هاست که فرآیندی دشوار بوده و برای گرفتن بهترین نتیجه از این فرآیند، نیاز به مهارت زیاد، صبر و استعداد در گوهرتراشی داریم. یک نوع از کاروینگ Cameo یا برجسته کاری است. برای انجام چنین کار دقیقی، اغلب ابزار دندانپزشکی الماس استفاده می شوند.

سوراخ کاری (Drilling)
اگر می خواهید گوهری را سوراخ کنید، باید از مته های هسته الماس کوچک به همراه مقدار زیادی آب، سرعت کم و فشار پائین استفاده نمایید. علامت های کوچک و یا خراش های اطراف ورودی و شکاف سوراخ ها را می توان دوباره با خمیر الماس یا سنباده لاستیکی سیلیکون پولیش داد تا محصول نهایی مورد نظر را به دست آورد.

چرا اطلاعات سنگ‌های معدنی محرمانه است؟

استان‌های قم، خراسان، کرمان، همدان، اصفهان، سمنان و کردستان از مهم‌ترین مناطق دارای معادن سنگ‌های قیمتی و نیمه قیمتی در کشورمان به شمار می‌روند. متأسفانه اکتشاف و بهره‌برداری معادن سنگ‌های قیمتی در کشور، متولی مشخصی ندارد. حتی اطلاعات معادنی که مورد شناسایی و حتی استخراج قرار می‌گیرند، همواره به صورت محرمانه باقی می‌ماند.

در این میان، به دلیل این که بخش‌های مختلف اقتصادِ سنگ‌های قیمتی سامان‌دهی و مدیریت نشده‌اند، اتفاقات ریز و درشت مبهمی در این حوزه به وقوع می‌پیوندد که سیمای واقعی آنها تا سال‌ها در هاله‌ای از ابهام باقی می‌ماند. محمد فراهانی یکی از برگزیدگان سومین همایش ملی طلایه داران اقتصاد مقاومتی است که با ابتکار عمل در عرصه زمین‌شناسی و گوهر تراشی موفقیت‌های زیادی کسب کرده است.

او که از رزمندگان دفاع مقدس و کارشناس ارشد زمین‌شناسی است با تاسیس آموزشگاه گوهر تراشی ، کارگاه تولید سنگ‌های قیمتی و نیمه‌قیمتی و یک موزه سنگ‌های قیمتی در استان قم توانسته جان تازه‌ای در سطح استان به این عرصه بکر و سرشار از سود بدهد.

بخاطر گوهر تراشی بعد از 10 سال از شغل کارمندی استعفا دادم
آقای فراهانی درباره ورود به عرصه گوهر تراشی و استخراج سنگ‌های با ارزش، می‌گوید: «من به مدت 10 سال کارشناس سازمان زمین شناسی تهران بودم اما سرانجام تصمیم خودم را گرفتم و از شغل کارمندی استعفا دادم تا در بخش خصوصی فعال شوم.

به همراه تعدادی از متخصصان اولین شرکت مهندسین مشاور در زمین شناسی و معدن را در استان قم تأسیس کردیم که هدف آن فعالیت روی معادن داخل و خارج از کشور بود. در مالزی روی معادن آهن و طلا کار کردیم و در داخل کشور نیز روی سنگ‌های قیمتی و نیمه قیمتی»

او می‌افزاید: «زمانی که رهبر معظم انقلاب بحث اکتشاف معادن و پرهیز از خام فروشی و لزوم فرآوری مواد معدنی را پیش کشیدند، ورود به عرصه فرآوری به یکی از دغدغه هایمان تبدیل شد. متاسفانه بیشتر مواد معدنی ما به صورت خام و با قیمتی بسیار نازل به خارج از کشور می‌رود.

دست به کار شدیم و با تهیه تجهیزات و دستگاه‌های گوهر تراشی یک کارگاه تأسیس کردیم. در کنار آن یک مرکز پژوهش‌های معدنی و آموزشگاه فنی و حرفه‌ای برای تولید سنگ‌های قیمتی و نیمه قیمتی و زیورآلات سنتی دایر کردیم.

در آن مقطع متأسفانه بیشتر سنگ‌های قیمتی و حتی زیورآلات از کشور تایلند وارد مغازه‌های استان قم می‌شد. هدف اصلی ما این بود که با خلق ارزش افزوده در کشور اشتغالزایی کنیم. افراد سرپرست‌های خانوار و تحت پوشش بهزیستی در کانون توجه ما قرار داشتند».

امضاء تفاهم نامه با بنیاد شهید و بسیج

این فعال اقتصاد مقاومتی خاطرنشان می‌کند: «شرکت ما با بنیاد شهید و امور ایثارگران انقلاب اسلامی و بسیج یک تفاهم نامه همکاری امضاء کرده است. بر اساس این تفاهم نامه این دو نهاد افراد واجد شرایط را برای آموزش به ما معرفی می‌کنند. بر اساس این طرح ما به متقاضیان، مهارت گوهر تراشی را می‌آموزیم،

پس از تکمیل آموزش، آن‌ها را برای دریافت 5 میلیون تومان وام قرض‌الحسنه به بانک کارآفرینی معرفی می‌کنیم تا دستگاه گوهر تراشی بخرند، خودمان مواد اولیه تولید مثل سنگ عقیق را در اختیارشان قرار می‌دهیم و در نهایت محصول را به صورت تضمینی از آن‌ها می‌خریم. یعنی هنرجویان را حتی بعد از پایان دوره آموزشی رها نمی‌کنیم.»

محمد فراهانی ادامه می‌دهد: «به این ترتیب هر هنرجو در منزل صاحب یک کارگاه گوهر تراشی می‌شود و ماهانه سه میلیون تومان درآمد دارد. شرکت ما پس از خرید محصول از زیر مجموعه‌ها، تولیدات انبوه را برندسازی می‌کند، رکاب آن‌ها را آماده می‌کند و در بازار به فروش می‌رساند.

استان قم صاحب سه معدن سنگ عقیق بسیار عالی و با کیفیت است که متأسفانه به دلیل عدم سرمایه‌گذاری و توجه به امر فرآوری در گذشته، دچار رکود شده است. تحرکی که در حال حاضر در بحث گوهر تراشی در استان قم آغاز شده می‌تواند منجر به خروج این معادن از رکود شود.»

ظرف 4 ماه گوهر تراش شوید و ماهانه حداقل 3 میلیون درآمد داشته باشید

او می‌گوید: «گوهر تراشی کار سختی نیست و همه ظرف 4 ماه می‌توانند یک گوهر تراش ماهر شوند. البته هرچقدر افراد ذوق و سلیقه بیشتری به خرج بدهند ارزش محصول تولیدیشان بیشتر می‌شود و درآمد بیشتری کسب می‌کنند.

هزینه ثبت‌نام در آموزشگاه طبق تعرفه سازمان فنی و حرفه‌ای یک میلیون و 50 هزار تومان است که طبق تفاهمنامه امضاء شده با بنیاد شهید و بسیج به افراد معرفی شده توسط این دو نهاد 25 درصد تخفیف می‌دهیم. در حال حاضر برای 16 نفر در این عرصه به صورت مستقیم ایجاد شغل کرده‌ایم که برای ما بسیار شیرین است.»

محمد فراهانی با استفاده از وام 30 میلیون تومانی بسیج سازندگی دستگاه‌های گوهر تراشی آموزشگاه را تهیه کرده است. او می‌گوید: «زمانی که از شغل کارمندی استعفا دادم و به همراه دوستانم عزم تأسیس شرکت را داشتیم، سرمایه مان روی هم فقط 16 میلیون تومان بود.

اما امروز ارزش مجموعه کارگاه‌های تولیدی، آموزشگاه و موزه بالغ بر 4 میلیارد تومان است. این رشد سرمایه در عرض کمتر از 4 سال به تنهایی نشان‌دهنده ظرفیت فوق‌العاده زیاد این عرصه برای به دست آوردن ارزش افزوده است.»

خوشه عقیق قم و هدفگذاری برای ایجاد 200 شغل

برگزیده سومین همایش ملی طلایه‌داران اقتصاد مقاومتی درباره موزه خصوصی که در استان قم تأسیس کرده، خاطرنشان می‌کند: «در این موزه بالغ بر 1100 قطعه سنگ قیمتی از 70 نوع کانی را به بازدید عموم گذاشته‌ایم. بازدید از موزه کاملا رایگان است و هدفمان شناساندن ظرفیت‌های معادن ایران به مردم، دانشگاهیان و بازاریان است.

من و همکارانم در حال حاضر با جدیت طرح خوشه عقیق قم را دنبال می‌کنیم و معتقدیم این طرح قابلیت ایجاد 200 شغل جدید و پایدار را داراست. پیشنهاد ما در این طرح این است که همه گوهرتراشان قم زیر نظر شرکت شهرک‌های صنعتی قم یک خوشه گوهر تراشی تشکیل دهند

و تولیداتشان به صورت انبوه تحت برند عقیق قم به بازار عرضه شود. واقعیت این است که کیفیت عقیق قم نیم درجه از عقیق یمن بالاتر است و شامل رنگ‌های زیادی چون زرد، قرمز، کبود، سفید، دودی و حدید است که بسیار زیبا و بی‌نظیر هستند.