طرح توجیهی تولید شربت گیاهی

طرح توجیهی تولید شربت گیاهی
هر محصول ويژگی ها و مشخصات خاصی دارد که پيش از هرگونه بررسی فنی، مالی و اقتصادی طرح، لازم است اين خصوصيات به درستی شناخته شوند. شناخت صحيح مشخصات و انواع مختلف محصول، بدون ترديد راهنمای مناسبی جهت تصميم گيری های لازم در انتخاب روش و عمليات توليد و محاسبات بعدی مورد نياز خواهد بود. محصول توليدی در اين طرح شربت گیاهی می باشد.

معرفی کد آيسيک و کدهای تعرفه
همانطور که ذکر گرديد، محصولات مورد بررسی دراين طرح، انواع داروهای گياهی جهت تولید انواع شربت گیاهی می باشد، که براساس تقسيم بندی کالاهای صنعتی در وزارت صنايع و معادن، دارای کد ISIC به شماره 24231910 وبا عنوان انواع داروهای گياهی می باشد.

بررسی های صورت گرفته از مؤسسه پژوهش های وزارت بازرگانی و سازمان توسعه تجارت ايران، بيانگر آن است که هيچ تعرفه مشخصی جهت واردات محصولات اين چنينی تخصيص نيافته است.

معرفی شربت گیاهی (داروی گياهی)

به داروهايی گفته می شوند که منشأ گياهی دارند و به عبارت بهتر از گياه تهيه می شوند. گياه دارويی سه جنبه کاربردی دارد : طبی، ادويه ای، عطری و برخی در آن واحد دو يا سه جنبه را دارند. برای مثال آويشن، باديان، اسطوخودوس، شبت، گشنيز و … ماده دارويی واقعی صرفاً طبی است، يعنی شفابخش است.

اين گياهان، مواد زيستی مخصوص فعال و مفيدی را با مقادير بسيار کم (معمولا کمتر از 1 درصد) در خود ذخيره می کنند. به بيان ديگر، ماده دارويی جهت تولید محصول طرح اغلب از پنج يا شش گروه ترکيبات سازنده گياه نيست، بلکه از پنج يا شش گروه ترکيبات فرعی آن است که نقش مستقيم آنها در حيات گياه روشن نبوده و متابوليت های ثانوی نام دارند.

به طورکلی، نظر بر اين است که توليد متابوليت های ثانوی برای تنظيم سازگاری گياه نسبت به عوامل نامساعد و تنش های محيط زندگی صورت گرفته و به منزله به کار افتادن يک نوع جريان دفاعی در جهت استمرار تعادل فعاليت های حياتی به شمار می آيد. بنابراين متابوليت های ثانوی را چون گذشته نبايد به عنوان تفاله های متابوليسمی در نظر گرفت.

معمولا بخش های خاصی از گياه، ريشه، ساقه، برگ، گل، ميوه، دانه و … از لحاظ توليد ماده موثره مورد نظر است، نه همه گياه. در هر حال، گياه يا بخشی از آن که جنبه دارويی دارد اغلب، نه به صورت توليد تازه، که پس از عمليات خاصی مصرف می شوند. نحوه عمليات توليد شربت گیاهی تا مصرف، چه به طور سنتی و چه در مقياس فن آوری، در سطح ماده دارويی اثر دارد.

گياهان دارويی مورد عمل درکشاورزی ممکن است هم محصولات زراعی و هم محصولات باغی را شامل شوند، در صورتی که محصولات کشاورزی ديگر هر کدام معمولا يا در رده زراعت قرار می گيرند يا در رده باغبانی (البته به طور مرسوم فعاليت های مربوط به توليد و فرآوری محصول موردنظر (گیاهان دارویی) در محدوده امور باغبانی منظور می شود).

محصولات دارويی، در مقايسه با محصولات معمولی زراعتی و باغبانی، گستره مصرف نسبتاً محدودتری دارند و کشتگاه های کمتری را نيز به خود اختصاص می دهند و به همين نسبت حضور آنها از نظر ضايع کردن احتمالی ذخاير ژنی موجد تنوع زيستی طبيعی (مثلا به شدت اقلام زراعی و باغی راهبردی)، جای نگرانی کمتری دارد.

در هر حال، اصل بر اين است که حضور يک گياه دارويی برای تولید در کشتگاه، به معنای تقويت يک استعداد ژنتيکی نادر در طبيعت باشد، حداقل حضور آن گياه جای ذخاير ژنی طبيعی مشابه را اشغال نکند و به قيمت محو يا فراموش شدن ذخاير مذکور تمام نشود.

يک محصول دارويی معين، ممکن است از چند گياه، و از اندام های مختلف گياهی حاصل شود، در صورتی که ساير محصولات کشاورزی هر کدام منحصراً از يک گياه مشخص به دست می آيند و شامل اندام گياهی معمولا مشخصی نيز می شوند.

موارد مصرف و کاربردها

محصول مورد بررسی در اين گزارش که انواع شربت گیاهی می باشد.به عنوان يک کالای مصرفی نقش بسزايی در درمان انسان ها ايفا می نمايد و صرفا کاربرد آن در جنبه درمانی می باشد.

بررسی کالاهای جايگزين

با عنايت به مضرات داروهای شيميايی که در طول زمان ثابت گرديده است، می توان اميدوار بود تا با رشد توليد انواع شربت گیاهی و گرايش عموم مردم به استفاده از آن همانند ساير کشورهای پيشرفته در دنيا کالای جايگزين اين محصول که داروهای شيميايی می باشد رفته رفته جای خود را به انواع دارو های گیاهی بدهد که اثرات جانبی آن به مراتب کمتر از داروهای شيميايی می باشد.

اهميت استراتژيک کالا در دنيای امروز

جهان امروز، جهان توليد، صادرات، ارزش افزوده و جهان برترين های اقتصادی است. حتی سياست را توانمندان اقتصادی رقم می زنند. حجم تجارت جهانی گياهان دارويی (ماده اصلی جهت تولید شربت گیاهی) بيش از ٤٣ ميليارد دلار و برای سال ٢٠٥٠ رقم ٥ تريليون دلار پيشبينی شده است و گردش مالی اين تجارت به بالای ١٠٠ ميليارد دلار رسيده است.

طب گياهی بخش وسيعی از طب بومی و سنتی هر منطقه از دنيا را شامل می شود و محور اصلی درمان های طبيعی است. رويکرد جهانی به استفاده از گياهان دارويی و ترکيبات طبيعی در صنايع دارويی، آرايشی، بهداشتی و غذايی، نياز مبرم و تحقيقات پايه ای و کاربردی وسيعی را در اين زمينه نمايان می سازد.

طبق گزارش سازمان بهداشت جهانی حدود ٨٠ درصد مردم جهان برای درمان از گياهان دارويی استفاده می کنند. در ايران حدود ٧٥٠٠ گونه گياه دارويی وجود دارد و در اين ميان ايران دارای ١٣٠٠ گونه منحصر به فرد گياهان دارويی است اما از آنجا که اين مهم چه به لحاظ درمان وچه به لحاظ اقتصادی کمتر مورد توجه قرار گرفته است لذا سهم ايران در تجارت جهانی کمتر از ٢% است.

در حال حاضر چين سالانه ٨ ميليارد دلار از توليد انواع گياهان دارويی درآمد کسب می کند. در ايران علیرغم حجم عظيم منابع گياهان دارويی، بخشی از نياز جامعه از کشورهايی مثل هند وارد می شود. اگر چه امروزه در جهان ٩٠٠ فرآورده از گياهان دارويی تهيه می شود اما ما تنها قادر به توليد ٥٠ فرآورده از ٧٥٠٠ گونه در کشور هستيم.

اما در زمينه اهميت صنايع دارويی میتوان به اين نکته اشاره نمود که صنايع دارويی پس از صنايع نظامی دومين صنعت پولساز در جهان هستند و اهميت اقتصادی اين صنعت موجب شده تا هر شيوه، روش يا ماده ای که بتواند به بهبود آن کمک کند در اين صنعت به کار گرفته می شود. سازمان بهداشت جهانی از حدود ٣٠ سال قبل توسعه طب سنتی را بر دو اساس در برنامه کار خود قرار داده است.

نخست عدم دسترسی اکثريت افراد جوامع بشری به خدمات اوليه بهداشتی و درمانی که در برخی از کشورها تا ٨٠ درصد جمعيت را شامل می شود. دوم عدم رضايت از درمان های پزشکی جديد به ويژه در خصوص عوارض جانبی ناشی از مصرف داروهای شيميايی است. طب سنتی کاملا در ساختار بهداشتی کشورهايی نظير چين، کره شمالی و جنوبی و ويتنام آميخته شده است.

در کشورهای غربی تعداد بيمارانی که به طب سنتی و مصرف داروهای گیاهی روی می آورند رو به افزايش است در بيشتر کشورهای توسعه يافته نيز طب سنتی پذيرفته شده است. بازار جهانی در زمينه درمان های طب سنتی حدود ٦٠ ميليارد دلار در سال هزينه می کند و در حال حاضر ٢٥ درصد داروهای مدرن امروزی جهان از گياهان دارويی تهيه می شود.

کشورهای عمده توليد کننده و مصرف کننده

از بزرگترين توليد کنندگان شربت گیاهی می توان به کشور های چين و هند اشاره نمود. در اينجا توجه به اين نکته ضروری می باشد که کشور ايران از بزرگترين توليد کنندگان گياهان دارويی می باشد و لذا چنانچه تکنولوژی عمل آوری اين گياهان و تبديل آن ها به دارو راه اندازی گردد، کشور ايران نيز می تواند از بزرگترين توليد کنندگان اين محصول محسوب گردد.

فرآيند توليد محصول

وقتی قرار است محصولی ساخته شود، قاعدتاً بايد مراحلی که از قبل مشخص گرديده طی شوند. برداشتن اين گام ها در توليد انواع محصولات کم و بيش صادق می باشد. اين گام ها که عموماً به عمليات موسومند از قبل به دقت تعريف می گردند.

تا موجب يكنواخت شدن روش ساخت و افزايش کارايی گردند. در اين بخش در ابتدا به صورت خلاصه به بررسی دو بخش ابتدايی توليد شامل آماده سازی مواد و عصاره گيری (که از اهميت خاصی برخوردار است) پرداخته و سپس به فرآيند توليد شربت گیاهی خواهيم پرداخت :

1. خشک کردن گياه

پس از جمع آوری گياهان و جداسازی زوائد و همچنين تفکيک قسمت های مختلف گياه از يکديگر (برگها، ساقه های جوان، گلها، ريشه ها و …)، برای تولید شربت گیاهی نوبت به مرحله خشک کردن گياه می رسد.

خشک کردن عبارت است از کاهش مقدار رطوبت در اندام های جمع آوری شده، به طوریکه بتوان بدون هيچ خطری آنها را برای مدتی نگهداری نمود. برای خشک کردن اندام های مختلف گياهان دارويی، از دو روش طبيعی (Natural method) و روش مصنوعی (Artificial) استفاده می شود.

• روش طبيعی
  اين روش متکی به تابش آفتاب است و تغييرات اقليمی، رطوبت زياد و همچنين بارندگی سنگين، برای به کارگيری آن مناسب نيست. به منظور جلوگيری از زيان های حاصل از عوامل نامناسب مذکور، اندام ها را در اتاق ها يا سالن های مخصوص خشک می کنند. بدين منظور نياز به سالن ها و مکان های بزرگ و مناسب می باشد. از ديگر مشکلات اين سيستم زمانبر بودن آن، شرايط نامناسب آب و هوايی محل و … می باشد.
• روش مصنوعی
  در اين روش، اساس کار بر پايه وجود هوای گرم و وجود دستگاه تهويه که سبب جابجايی هوای گرم می شود، قرار دارد. استفاده از اين روش نياز کمتری به نيروی انسانی زياد دارد. استفاده از روش های مصنوعی به منظور خشک کردن اندام های گياهان با توجه به نوع گياه، ممکن است از چند دقيقه تا چند ساعت به طول انجامد که اين زمان بسيار کمتر از روش طبيعی خواهد بود. در این طرح تولید شربت گیاهی نيز جهت خشک کردن گياهان از روش مصنوعی به وسيله تجهيزات در نظر گرفته شده استفاده خواهد شد.

2. مرحله دوم : آسياب کردن

گياهان قبل از آنکه مواد متشکله آنها برای استخراج به واحد عصاره گيری انتقال يابد بايد به صورت گرد درآيند تا سطح تماس بيشتری با حلال مربوطه داشته باشد. اندازه ذرات گياهان پودر شده نسبت به نوع گياه متفاوت می باشد.

از طرفی نبايد زياد نرم باشد چون ممکن است به صورت خمير درآمده و در نتيجه حلال به خوبی در آن نفوذ نکند و از طرف ديگر نبايد بزرگتر از 1/8 اينچ باشد. به طور کلی هر آسياب دارای يک سری الک با شماره های مختلف است که به ساختمان فيزيکی ماده خام بستگی دارد و می توان از آنها استفاده نمود و در هر مورد بايد اندازه ذرهای را مورد توجه قرار داد.

3. عصاره گيری (استخراج مواد متشکله گياهان دارويی)

• روش خيساندن
  عمل خيساندن يک عمل قديمی است که به وسيله آب يا حلال های مختلف صورت می گيرد. در اين روش گياه در يک حلال خيس شده و در دمای ١۵ تا ٢٠ درجه حرارت می بيند تا عصاره  آن استخراج شود.
• روش پرکولاسيون
  در اين روش بافت های گياهی به صورت پودر درآمده و در ظرفی به نام پرکولاتور ريخته شده و عمل عصاره گيری انجام می پذيرد.
• روش دای جسشن
  اين روش همان روش خيساندن به اضافه کمی حرارت ( ۴٠ تا ۵٠ درجه سانتیگراد) می باشد و در حالاتی استفاده می شود که حرارت باعث خراب شدن گياه گردد.

به غير از سه روش فوق روش های دم کردن، جوشاندن، تقطيرگيری و … نيز مطرح می باشد که در اين طرح از روش های پرکولاسيون و تقطيرگيری استفاده می شود.

فرآيند توليد محصول

مواد اوليه شامل گياهان دارويی، بطری، ورق بليستر، تيوب، مواد افزودنی، اسانس ها و … پس از خريداری توسط واحد کنترل کيفيت مورد بازرسی قرار گرفته و سپس به انبار مواد اوليه انتقال داده می شود. در ابتدا اندام های مختلف يک گياه شامل برگ، ساقه، ريشه و … از هم جداسازی شده و سپس عمل بوجاری (جداسازی مواد زائد و گل و لای) از آنها صورت می پذيرد.

پس از تفکيک مواد زائد از اندام های مختلف، اين اندام ها جهت شستشو به دستگاه های شستشو انتقال می يابد تا گياه بطور کامل شستشو شده و از مواد شيميايی (ناشی از سمپاشی) و ميکروب ها پاک گردد. گياهان شسته شده توسط دستگاه خشک کن، خشک گرديده و سپس توسط دستگاه آسياب به پودر تبديل می گردند.

پس از انجام اين عمليات پودر گياهان به وسيله کارشناسان واحد کنترل کيفيت بازرسی شده و سپس در مخازن نگهداری می گردند. با توجه به نوع گياه و بر اساس نظر واحد R&D آزمايشگاه، پودر گياهان با نسبت های مختلف با حلال ترکيب می گردد. اين فعاليت در دستگاه های ميکسر صورت خواهد گرفت.

پس از ترکيب پودر گياه با حلال، ماده حاصله به بخش عصاره گيری انتقال داده شده و در اين بخش به وسيله دستگاه های تقطير و عصاره گيری، ماده مؤثر گياه یا شربت گیاهی استخراج می گردد. ميزان عصاره حاصله به نوع گياه بستگی خواهد داشت.

عصاره های به دست آمده پس از بازرسی توسط واحد کنترل کيفيت به انبار منتقل می گردند تا بر اساس نوع فرمولاسيون محصولات توليد در مراحل بعدی مورد استفاده قرار گيرند. دو واحد R&D و آزمايشگاه نسبت به تهيه و طراحی فرمولاسيون داروهای توليدی اقدام می نمايند.

پس از مشخص شدن ميزان ترکيب مواد، نوع عصاره گياه مصرفی و همچنين نوع محصولات توليدی، اطلاعات لازم را به واحدهای مختلف توليد ارائه می نمايد. با توجه به فرمولاسيون داروی مورد نظر جهت توليد، مواد اوليه مورد نياز از انبار به واحد توليد انتقال می يابد.

سپس اين مواد شامل عصاره گياه، آب، قند، سر بيتول، آنتی اکسيدان و … در مخزن خط توليد شربت با يکديگر ترکيب می گردد.سپس از مايع توليدی نمونه گيری شده و در صورت تأييد بخش کنترل کيفيت و آزمايشگاه، شربت توليدی توسط نازل های دستگاه پرکن خط توليد درون بطری ريخته می شود.سپس درب بطری های پر شده توسط دستگاه بسته می شود.

در مرحله بعد بطری ها توسط دستگاه از لحاظ پر بودن، سالم بودن بطری و … مورد بازرسی قرار می گيرد. سپس دستگاه بر روی بطری های تأييد شده ليبل زده و توسط دستگاه جت پرينتر تاريخ توليد و شماره سريال آن ثبت می گردد. در نهايت بطری ها توسط دستگاه درون جعبه و کارتن بسته بندی می گردد. محصولات توليدی پس از بازرسی توسط کنترل کيفيت به انبار انتقال می يابد.