طرح توجیهی کاشت درخت گلابی

طرح توجیهی کاشت درخت گلابی
گلابی پس از سيب مهمترين ميوه دانه دار در سطح جهان است. اين ميوه علی رغم شباهت های گياه شناختی زياد به گونه سيب از جنبه های زيادی نيز متمايز و متفاوت است. از جمله مشخصات بارز ميوه گلابی تنوع چشمگير اندازه، طعم و خصوصيات ظاهری ميوه می باشد به صورتی كه در كمتر ميوه ای تا به اين اندازه تنوع مشاهده می شود. علاوه بر اين، وجود ساير گونه های متعلق به جنس Pyrus نظير گلابی آسيايی متعلق به گونه P. pyrifolia سبب گستردگی و تنوع بيشتر این ميوه گرديده است.

در كشور ما به لحاظ وجود مراكز تنوع قابل توجه برای گونه P. communis نظير استانهای ساحلی دريای خزر و همچنين استانهای غربی، خصوصاٌ استان كردستان و استانهای واقع روی رشته كوه های البرز و زاگرس، تنوع درخت گلابی در اثر گزينش انجام گرفته توسط انسان بيش از ساير كشورهاست. از نقطه نظر مديريت باغ و تحمل به شرايط نامساعد محيطی نيز درخت گلابی شرايط نامساعد آبياری و بسياری از تنش های غير زنده را بيشتر و بهتر از بسياری از ساير درختان ميوه سردسيری تحمل می نمايد.

بررسی باغ های متروک دربردارنده گونه های مختلف درختان ميوه مويد اين مطلب است كه صرف نظر از خسارت بيماری آتشک، نسبت به ساير گونه های درختان ميوه به طيف گسترده ای از آفات و بيماری های درختان ميوه مقاوم تر است. با توجه به مطلوبيت نسبی كشت گلابی از نظر مديريت باغ و تنوع موجود در كشور، پتانسيل های بسيار بيشتری در زمينه كشت،

پرورش درخت گلابی و صادرات اين محصول به بازارهای جهانی در كشور ما موجود است كه تاكنون كمتر مورد توجه قرارگرفته است. به اين منظور، اولين گام و شايد موثرترين راه می تواند بهينه كردن شرايط توليد، مديريت و نگهداری آن و همچنين آشنايی با نيازهای بازارهای بين المللی از نظر نوع و كيفيت ميوه گلابی مورد نياز اين بازارها باشد.

عملكرد درخت گلابی در ايران و جهان

بيشترين عملكرد باغ های گلابی در بين استانهای عمده توليدكننده گلابی به ترتيب به استان تهران، خراسان و آذربايجان غربی اختصاص دارد. مقايسه عملكرد این باغ ها در استان های عمده گلابی خيز كشور با عملكرد باغ های گلابی دو كشور بلژيک و هلند نشان دهنده عملكرد بالاتر باغ های اين دو كشور به ميزان حداقل 20 تن در هكتار است.

همچنين برنامه ريزی احداث باغ شامل استفاده از نهال 2 ساله تربيت شده و در كنار آن كاربرد پايه های همگروه به كه سبب زودباردهی نسبت به پايه های همگروه گلابی می شود. دو عامل اصلی در دستيابی عملكرد 12 تن در هكتار در سال دوم كاشت اين باغ هاست.

عملكرد پايين باغ های گلابی در كشور ما بيش تر به مسائل ذكر شده در بخش توليد، علی الخصوص سوء مديريت باغ های گلابی و عدم استفاده از سيستم های كشت متراكم درخت گلابی و پايه های رويشی باز می گردد. همچنين برخی از ارقام گلابی كم بار تا متوسط بار بوده ولی به خاطر بازارپسندی بالای آنها توسط توليدكنندگان گلابی مورد كشت قرار می گيرند،

مانند رقم نطنزی كه نوعی درخت گلابی حجيم و كم بار است ليكن ميوه آن دارای بازارپسندی خوبی در ماه های فصل زمستان می باشد. در بين ارقام وارداتی و بومی مورد استفاده در كشور جهت مصرف تازه خوری، رقم اسپادونا این گونه با عادت رشد عمودی و بسيار پر بار و فاقد سال آوری است بصورتی كه عملكرد بيش از 30 تن در هكتار و حتی بيش از اين با استفاده از اين رقم دست يافتنی است.

در بين ارقام مصرفی جهت فرآوری نيز رقم درگزی بسيار پربار بوده، ليكن تاكنون بيشتر در استان خراسان جهت احداث باغ يک دست آن مورد استفاده قرار گرفته است. خوشبختانه هر دو رقم فوق الذكر آستانه تحمل مطلوبی به بيماری آتشک داشته و كشت و كار آنها در مناطق آلوده نسبت به ساير ارقام حساس يا نيمه حساس نظير ويليامز، دوشس، شاه ميوه و فلسطينی ترجيح داده می شود.

گياه شناسی

بطور كلی كشت و كار غالب درخت گلابی در سطح جهان به گونه .P. communis L يا همان گلابی اروپايی كه بومی غرب آسيا و شرق اروپا می باشد اختصاص دارد. در كنار اين گونه، در برخی كشورها در سطح كمتری كشت و كار گونه ديگر از آن معروف به گلابی شنی يا گلابی آسيايی متعلق به گونه .P. pyrifolia (Burm.) Nak متداول است.

براين اساس در اين بخش پس از بيان خصوصيات گياه شناسی درخت جنس Pyrus و شرح گونه های مهم اين جنس، دو گونه فوق همراه با گونه P. bretschneideri كه در بر دارنده گلابی های چينی می باشد به تفصيل بيشتری بررسی خواهند شد. در جنس Pyrus تعداد كروموزوم برابر 34 به ندرت 51 و يا 68 می باشد.

غالب گونه ها خزان دار و به ندرت هميشه سبز و گاهی اوقات خاردارند. برگها اره ای مضرس هلالی يا با كناره صاف و به ندرت كنگره ای می باشند. جوانه ها در داخل از پهنا پيچيده و دمبرگ ها دارای گوشوارک های كم و بيش بزرگی می باشند. فلس جوانه ها روی هم خوابيده و گل ها همزمان يا كمی قبل از جوانه های برگ باز می شوند.

گلها خوشه ای چتر مانند، سفيد و به ندرت در برخی گونه ها و يا ژنوتيپ های وحشی صورتی و يا رگه های صورتی رنگ در آنها مشهود است. كاسبرگها به عقب برگشته يا گسترده و گلبرگ ها دارای قاعده دمبرگ مانند می باشند. گلبرگ ها تا حدودی مدور تا مستطيلی پهن بوده و 20 الی 30 پرچم را در بر گرفته اند.

بساک ها قرمز تا ارغوانی و 2 الي 5 خامه آزاد در قاعده بوسيله ديسک يكجا جمع می شوند. تخمكها به تعداد دو عدد در هر خانه و ميوه پوم كروی تا گلابی شكل است. كاسه گل پايا يا خزان كننده و گوشت ميوه بسته به رقم يا ژنوتيپ درصدهای متفاوتی را از سلول های اسكلروئيدی دارا می باشد. بذور رسيده گلابی قهوه ای تا سياه و در برخی گونه های اين جنس بسيار بزرگ تر از بذر گلابی های اروپايی است.

تقسيم بندی گياه شناسی جنس Pyrus

جنس Pyrus متعلق به زيرخانواده پوموايده يا دانه دارها و از خانواده گلسرخيان می باشد. اين جنس بر اساس شماری از تقسيم بندی های گياه شناختی دارای 22 گونه شناسايی شده است كه همگی بومی اروپا، نواحی معتدله آسيا و نواحی كوهستانی آفريقای شمالی است. علاوه بر اين، حداقل 6 دورگ طبيعی و 3 دورگ مصنوعی بين گونه ای نيز تاكنون در اين جنس شناسايی شده است.

در برخی تقسيم بنديها شمار زيادی گونه های جديد وجود دارد كه اغلب مورد توافق عمومی نيستند. درخت گلابی گونه .P. communis L گونه اصلی تجارتی اين جنس در اروپا، آمريكای شمالی و جنوبی، آسيای غربی، استراليا و آفريقا می باشد. گونه P. nivalis Jacq در اروپا جهت تهيه شربت گلابی كاربرد داشته و به گلابی پری (Perry pear) معروف است و سطح كشت بسيار محدودی دارد.

در شرق آسيا گونه غالب تجاری گلابی از گونه P. pyrifolia كه به نام گلابی شنی ژاپنی معروف است، می باشد. وجه اصلی تمايز گلابی های اروپايی از گلابی های آسيای شكل سيبی ميوه، سطح عمدتا پوشيده از زنگار و فراوانی سلول های اسكلروئيدی در بافت ميوه آنهاست. علاوه بر گونه های درخت گلابی فوق، گونه های: P. ussuriensis Max (که دورگ گلابی آسيايی با گونه P. ussuriensis می باشد) و P.×bretschneideri Rehd نيز در شمال چين كشت و كار می شوند.

مناطق گسترش و خصوصيات گياه شناسی جنس Pyrus در ايران

بر اساس تقسيم بندی های اخير، گونه های مستقل اين جنس درخت گلابی قابل قبول نبوده و تنها گونه های : P. communis ، P. amygdaliformis ، P. elaeagrifolia ، P. syriaca ، P. glabra ، P. salicifolia ذكر شده در اين تقسيم بندی در ساير مراجع گياه شناسی مربوط به اين گونه مورد اتفاق نظر است.

نواحی گسترش گونه P. amygdaliformis در ايران و مشخصات گياه شناختی

اين گونه در شمال غرب كشور در استان آذربايجان غربی و در اطراف اروميه وجود دارد. ناحيه گسترش اين گونه در ايران تنها در غرب درياچه اروميه تا مرزهای تركيه ادامه يافته است و پس از آن در تركيه و اروپا نيز وجود دارد. اين گونه دارای درختان يا درختچه های كوتاه به ارتفاع حداكثر 6 متر است.

شاخه ها خاردار و شاخه های جوان آن كركدار و سفيد مخملی است كه بعداٌ صاف خواهند شد. برگهای این نوع درخت گلابی بيضوی يا واژ تخم مرغی است. حاشيه برگ صاف و يا با دندانه های كمانی نامحسوس و قاعده برگ ها گرد و يا گوه ای است و تا دمبرگ امتداد يافته است و با كرک های بلند ابريشمی پوشيده شده است كه به تدريج صاف و كبود رنگ خواهند شد.

دمبرگ برگ های اين گونه بسيار كوتاه و از 2 سانتی متر تجاوز نمی كند و گاهی نيز بدون دمبرگ می باشد. گل آذين دارای چند گل نمدی با كاسه گل نقره فام كركی و قطر گل آذين 2 تا 2/5 سانتی متر است. ميوه این گونه تقريباً گرد و زرد قهوه ای است و دارای كاسبرگ پايا است. قطر ميوه 2 الی 3 سانتيمتر و دارای دمگلی به طول 2 الی 3 سانتيمتر است.

نواحی گسترش گونه P. elaeagrifolia در ايران و مشخصات گياه شناختی

اين گونه در جنوب شرقی اروپا، روسيه و تركيه گسترش دارد. در ايران اين گونه در دره پسان اروميه در ارتفاع 1800 متر ديده می شود و ارتفاع درخت آن به 10 متر يا بيشتر بالغ می شود. شاخه های آن خاردار و شاخه های جوان آن نمدی خاكستری است. برگ ها باريک و بيضی شكل با قاعده گوه ای و تا روی دمبرگ امتداد يافته است.

طول دمبرگ 4 سانتی متر و ابعاد پهنک 3 – 2 در 7 – 3 سانتی متر و يا كمی بزرگتر است. گلها سفيد و طول دمگل حدوداً 2 سانتي متر است. ميوه های این گونه منفرد يا زوج است، كاسبرگ ها گلابی شكل يا گرد و به قطر 3 سانتيمتر می باشند. كاسبرگها ابتدا نمدی و سپس صاف خواهند شد.

نواحی گسترش گونه P. glabra در ايران و مشخصات گياه شناختی

اين گونه درخت گلابی فقط در ايران گسترش دارد. نام متداول آن در ايران انچوچک است و در ارتفاعات آذربايجان غربی تا سردشت و كردستان، لرستان و بختياری تا كوه دنا و دشت ارژن در فارس پراكنش دارد. همچنين در ناحيه ای از ارسباران در استان اردبيل اين گونه ديده ميشود، ليكن بطور عمده گسترش اين گونه روی رشته كوههای زاگرس است.

ارتفاع اين درخت به 6 متر رسيده و انشعابات آن خاردار است. شاخه های آن صاف و خاكستری و جوانه های آن نيز صاف با حاشيه ای مژه دار است. برگها باريک و نيزه ای شكل بوده و قاعده آن گرد يا گوه ای و سطح آن صاف و رنگ آن سبز زيتونی مات است. ابعاد برگ حدوداٌ 11 – 4 در 2/3 – 7 سانتيمتر بوده و طول دمبرگ آن 1 تا 4 سانتيمتر است.

دانه های اين گونه بسيار درشت و به صورت تنقلات مصرف می شود. گل های گونه سفيد و كوچک و ميوه های آن زرد تا قهوه ای روشن و كروی شكل به قطر 1/5 تا 2/5 سانتيمتر است. اين گونه در فارس و بختياری انچوچک و در ارسباران قوش آرميد و يا قوش آرموت (گلابي گنجشک) ناميده می شود.

نواحی گسترش گونه P. syriaca در ايران و مشخصات گياه شناختی

اين گونه نيز از آذربايجان غربی تا فارس روی رشته كوه های زاگرس و در شمال غرب كشور پراكنش دارد. دارای درختاني با ارتفاع 10 متر و انشعابات خاردار است. شاخه های آن ابتدا ابريشمی و پوشيده از كرک و پس از مدتی صاف و قرمز رنگ و سپس خاكستری و كبود خواهند شد.

برگهای گونه كشيده و تخم مرغی با قاعده گرد يا گوه ای و نوكی كند يا كشيده است. حاشيه برگ اره ای يا كمانی و روی برگ صاف و براق بوده و پشت آن خزی است كه به تدريج كرک های خود را از دست می دهد. طول دمبرگ بين 1 تا 5 سانتيمتر بوده و گاهی بيش از آن هم خواهد شد.

گلها پايک دار و طول دمگل 2 تا 5 سانتيمتر است. گلها كوچک و ميوه آن گلابی شكل و يا تقريباً گرد و قهوه ای رنگ است. اين گونه درخت گلابی دارای دو واريته برگ كوچک و برگ بزرگ است كه در واريته برگ بزرگ آن طول دمبرگ از 5 سانتيمتر متجاوز است.

نواحی گسترش گونه P. salicifolia در ايران و مشخصات گياه شناختی

این گونه خاردار است و ارتفاع آن به 10 متر می رسد. شاخه ها ابتدا كركدار و نمدی پرپشت به رنگ خاكستری مايل به سفيد است و سپس صاف و خاكستری رنگ خواهند شد. برگهای آن نيزه ای باريک يا پهن با نوک تيز و قاعده ای باريک است كه به دمبرگ منتهی ميگردد.

ابعاد برگ 10 – 3 در 2 – 0/7 سانتيمتر بوده و حداكثر آن در نيمه انتهايی پهنک مشاهده می شود. حاشيه برگ صاف و در انشعابات غير بارده گاهی دندانه های درشتی بوجود می آيد. پشت و روی برگ را كرک های ابريشمی نقره ای رنگی پوشانيده كه پس از مدتی زايل خواهند شد.

گل آذين آن ديهيم و كاسه گل با كرک های نمدی نقره ای سفيد، زرد و يا خاكستری پوشيده شده است. ميوه آن گلابی شكل و يا گرد و با دم قطور و كوتاهی به شاخه بارده متصل می شود. رنگ ميوه رسيده زرد طلايی و يا طلايی مايل به سبز خالدار و خزی است. اين گونه درخت گلابی فقط در نواحی شمال غرب كشور بيشتر در استانهای آذربايجان غربی و شرقی گسترش دارد.

نواحی گسترش گونه P. communis در ايران و مشخصات گياه شناختی

اين گونه كه بيشتر با نام عمومی خوج يا خج ناميده می شود در جنگل های شمال، آذربايجان غربی، سردشت و بانه پراكنده شده است. درختان آن بزرگ و به 20 متر بالغ شده و گاهی دارای تنه های بسيار مسن بوده كه حكايت از قدمت آن است. انشعابات درخت خاردار بوده و جوانه ها و شاخه های تازه اغلب صاف و ندرتاً كرک دارند.

برگها تخم مرغی يا گرد با قاعده كمی گوه ای و گرد است و انتهای برگ كشيدگی كوتاهی دارد. روی برگ عمدتاً به رنگ سبز براق و پشت برگ روشن تر است. پهنک برگ پس از خشک شدن كاملا سياه می شود كه از خصوصيات مشخصه آن بوده و عكس العمل گياه به بسياری از تنش های محيطی نظير گرما، خشكی و بيماری آتشک است.

در ازای برگ در اين گونه اغلب برابر با طول دمبرگ است. گل ها در اين گونه سفيد و كاسبرگ ها مثلثی نيزه ای و خزی انبوه و گلبرگ های آن دارای 1/5 سانتيمتر طول است. ميوه در اين گونه درخت دارای تنوع بسيار زيادی است.

ميوه در انواع كاملاً گرد با اندازه های بسيار كوچک (به اندازه ميوه فندق در مناطق جنگلی استان گيلان) تا گرد بزرگ و گلابی شكل فشرده تا گلابی شكل دراز و زنگوله ای مشاهده می شود. همچنين سطح ميوه در انواع كاملا زنگاری تا كاملا بدون زنگار و يا نيمه زنگاری با رنگ های مختلف با لپ گلی، كاملا زرد و يا زرد كمرنگ ديده می شود.