طرح توجیهی توليد خوراک دام از ضايعات كشاورزی
طرح توجیهی توليد خوراک دام از ضايعات كشاورزی
محصول موردنظر طرح، خوراک دام از ضايعات كشاورزی است، خوراک دام به موادی گفته می شود كه پس از خورده شدن قابل هضم و جذب باشد و مورد استفاده حيوان قرار گيرد ولی به طور كلی غذا مبين مواد خوراكی است اگرچه كاملا قابل جذب نباشد. چون يک نوع غذا نمی تواند كليه احتياجات حيوان را تأمين كند، مجموعه ای از غذاهای مختلف با هم تركيب و به حيوان داده می شود. اين تركيب را خوراک آماده دام می نامند.
امروزه با صنعتی شدن پرورش انواع دام، طيور و آبزيان و انجام مطالعات گسترده بر روي نحوه پرورش و مديريت واحدها به اين نتيجه رسيده اند كه خوراک دام مناسب علاوه بر افزايش بهره وری از حيوانات، سبب كاهش هزينه هاي جاري يک واحد از قبيل مصرف انرژي جهت گرم كردن جايگاه و مبارزه با انواع بيماري هاي داخلي و خارجي مي شود.
به عبارتي ديگر اگر دام خوراک مناسب با نياز خود از لحاظ انرژی، پروتئين، مواد معدنی و ويتامينی دريافت كند نسبت به تعداد زيادی از بيماری ها و شرايط سخت محيطی می تواند مقاومت كند و توليد مطلوبی داشته باشد. مواد خوراكی را می توان به سه دسته كلی مواد انرژی دار و مواد پروتئينی و مواد افزودنی تقسيم كرد كه خود به واحدهای فرعی ديگري نيز از جمله مواد گياهی، حيوانی و معدنی قابل تقسيم هستند.
نگاهی كلی به بقايای پسته و اهميت آن
وسعت باغات پسته در ايران 430 هزار هكتار بوده كه بيش از 330 هزار هكتار آن (78 درصد) در استان كرمان وجود دارد. 79/46 درصد از اين باغات محصول توليد مینمايند و 20/54 درصد بصورت نهال و غير مثمر مي باشند. به ازای هر 2/5 كيلو دانه تر يك كيلو دانه خشك پسته و تقريباً 311-320 گرم بقايای خشك معادل تقريبا يك كيلوگرم محصول تر استحصال می گردد.
بقايای پسته مجموعه موادي است كه در هنگام فرايند پوست گيري از پسته تازه پشت دستگاه مخصوص پوست گيري به عنوان ضايعات انباشته مي شود و شامل پوسته نرم خارجی (83 درصد) برگ (3/7 درصد) خوشه (13 درصد) مغز و پوسته استخوانی (0.3 درصد) می باشد. پوست سبز پسته به دليل دارا بودن 11 درصد پروتئين و 55 درصد قندهای احیا و انرژی 4425 كالری در گرم مي تواند به عنوان خوراک دام مناسب و ارزان برای دام مورد استفاده قرار گيرد.
از طرف ديگر تانن موجود در آن در صورتيكه به ميزان زياد مصرف شوند باعث كاهش ميزان پذيرش و قابليت هضم مي شود. از نقطه نظر تغذيه اي تانن موجود در مواد خوراكي شبيه يك شمشير دولبه مي باشد. مزاياي بالقوه آن مثل اثر كمكي پروتئين در شكمبه و معايب آن جلوگيري از فعاليت ميكروبي شكمبه و كاهش توليد ميكروبي مي باشد.
بنابراين ميزان استفاده از اين بقايا در جيره غذايی خوراک دام مهم است. براي رفع اين مشكل و بهره مندي از اثرات مفيد پوست پسته هم بايد آن را به روش مناسبی خشک نمود. (خشک كردن باعث كاهش اثرات منفی تانن ها می شود) و هم به ميزان مناسب در جيره غذايی خوراک دام استفاده نمود . در زير اثرات مفيد و منفی استفاده از بقايای پسته و همچنين مناسب ترين روش خشک كردن با شرح بيشتر آورده است.
مواد ضد تغذيه ای در بقايای پسته
معمولاًً بيشتر گياهانی كه در شرايط گرمسيری رشد می نمايند دارای تركيبات فنوليك (تانن ها) بوده كه نقش مهمي در بقا و حيات آنها دارد. تانن ها مواد پيچيده و محلول در آب هستند.
و دارای گروه های هيدروكسيل و كربوكسيل جهت باند شدن با پروتئين ها (ديواره پروتئينی باكتريها، آنزيم ها)، آلكالوئيدها ، ژلاتين، كربوهيدرات های ديواره سلولی از قبيل سلولز، همی سلولز و مواد معدنی (گوگرد، كلسيم، منيزيم، آهن) در دستگاه گوارش پستانداران و پرندگان هستند.
بنابراين تانن ها از طريق باند شدن با مواد مغذی از تجزيه آنها در شكمبه جلوگيري بعمل آورده و موجب افزايش پروتئين عبوری و ساير مواد مغذی شده و در نتيجه قابليت هضم آنها را بهبود می بخشد و از اين طريق باعث افزايش توليد شير و الياف می شوند.
بطور كلی تانن ها به دو دسته تانن های متراكم و قابل هيدروليز تقسيم می شوند. تانن های قابل هيدروليز يا اجزاء هيدروليز شده آنها ممكن است جذب دستگاه گوارش شده و موجب مسموميت و اثرات سوء بر اندام های حيوان مثل كبد، كليه و .. گردد.
اين نوع تانن ها برای تک معده ای ها (طيور ) بشدت سمی هستند اما خطر آنها براي نشخوار كنندگان (گاو، گوسفند و بز) كمتر است و معمولاً در دستگاه گوارش آنها تحت شرايط اسيدی ، قليايی و يا فعاليت هاي آنزيمي تجزيه می شوند.
ميزان تانن قابل هيدروليز موجود در بقاياي پسته تاكنون اندازه گيري نشده است اما تحقيقات بعمل آمده بر روي گاوهای شيری نشان مي دهد كه استفاده از بقاياي پسته سيلو شده موجب خون شاش در گاوهای شيری گرديده است. بنابراين بقايای پسته موجود در خوراک دام می بايست حاوی تانن قابل هيدروليز باشد.
تانن های متراكم قابليت اتصال با پروتئين های مواد خوراكی، بزاقی و سلول هاي ميكروبی (باكتريها، قارچ های غير هوازی و …) و نيز پروتئين بافت داخلی و يا ساير اجزاء تشكيل دهنده مواد خوراكي را دارا می باشند. ميزان تانن های متراكم بقايای پسته مشخص نيست اما عملكرد مناسب بقايای پسته احتمالاً ناشي از تانن های متراكم موجود در خوراک دام می باشد.
اثرات مفيد استفاده از بقايای پسته در توليد خوراک دام
تاثير مفيد تانن ها در نشخواركنندگان مانند گاو، گوسفند و بز به غلظت آ ن در علوفه بستگي دارد . اعتقاد بر اين است كه غلظت بيش از 5 درصد تانن ها در جيره غذايی مي تواند خطرات جدی برای دام داشته باشد. تانن ها در مقادير كم تا متوسط از نفخ در شكمبه جلوگيري نموده و جريان ازت غيرآمونياكی و نيز اسيدهای آمينه ضروری از شكمبه به سمت روده كوچک را افزايش مي دهد.
با توجه به ميزان تانن موجود در بقاياي پسته استفاده از سطوح مناسب آن در جيره غذايی خوراک دام ها می تواند موجب افزايش توليد شير، پشم و كرک گردد. مواد ضد تغذيه ای از قبيل آلكالوئيدها، گلوكزينوليت، سيناپسين و سيانوهيدروژن و … در بقاياي پسته مشاهده نشده است و تنها تركيبات پلي فنوليك (تانن ها) ماده ضد تغذيه ای موجود در آن مي باشد.
خشک كردن بقاياي پسته موجب كاهش تانن موجود در آن شده و مي توان از آن در مقادير بيشتر نسبت به سيلوي بقاياي پسته استفاده نمود. بنابراين مي توان نتيجه گيري نمود كه با توجه به حساسيت گاو های شيری به تانن از بقايای خشك شده پسته بيشتر از سيلوي آن مي توان در جيره غذايی خوراک دام استفاده نمود.
اثرات منفی استفاده از بقايای پسته و ساير خوراک های حاوی تانن در خوراک دام
تانن ها قادرند مصرف بقولات علوفه ای مانند (يونجه، شبدر و اسپرس ) را از طريق كاستن خوشخواركی و يا كاهش هضم و نيز احساس تلخی و انقباض ناشي از تركيب تانن و پروتئين های بزاقی خوراک دام كاهش دهند.
مقادير زياد تانن بين 5-9 درصد تا حد زیادی قابلیت هضم الياف را كاهش مي دهد . مقادير تانن بالاتر از 9 درصد كشنده و مهلک است . يكی ديگر از معايب بقايای پسته پايين بودن پروتئين خام و انرژی آن( 4425 كيلوكالری بر كيلوگرم) می باشد.
روشهای استفاده از بقايای پسته :
بقاياي پسته را مي توان به شكل هاي تازه ، سيلو شده، هوا خشک و نيز خشک شده به روش صنعتی (حرارت غير مستقيم) در جيره غذايی خوراک دام ها استفاه نمود. توليد مقادير زياد بقاياي پسته، سرعت فساد پذيري آن در هواي گرم و نيز عدم قابليت انتقال آن به ساير نقاط كشور موجب استفاده محدود از بقاياي پسته به شكل تازه و يا سيلو شده مي گردد.
خشك كردن به روش صنعتي و با استفاده از حرارت غير مستقيم يك روش عملي و اقتصادي خواهد بود كه مي توان با احداث دستگاههاي خشك كننده بقاياي پسته از افزايش آفلاتوكسين در باغات پسته و فساد پذيري آنها جلوگيري به عمل آورد. استفاده از بقاياي پسته به شكل تازه به دليل ميزان رطوبت بالا و نيز فعال بودن بيشتر تركيبات پلي فنوليك (تانن ها) در خوراک دام هایی مثل بز و گوسفند كمتر مصرف می شود.
بقاياي پسته را مي توان به همراه ملاس و ساير مواد انرژي زا از قبيل آرد جو سيلو نموده و در خوراک دام های مختلف مانند گاوهای شيری و گوسفند استفاده گردد اما ميزان تانن بقاياي پسته چندان بر اثر سيلو شدن كاهش نمي يابد. معمولاً بقايای پسته به طور سنتی در معرض نور آفتاب خشک می گردد.
متاسفانه به دليل عدم رعايت اصول اجرايی و بهداشتی، بقاياي پسته به طور مناسب خشك نشده و معمولاً به دليل سياه شدن و نيز قارچ زدگی خوشخواركی خود را از دست داده و مصرف آن مي تواند موجب كاهش توليدات دامی گردد. با استفاده از دستگاه هاي خشك كننده و حرارت غير مستقيم (روش صنعتی) می توان بقايای پسته را بلافاصله پس از جداسازي بقايا از محصول خشك نمود.
بنابراين خطر آفلاتوكسين و تلنبار شدن بقايا در بيرون از كارخانه ضبط پسته منتفي خواهد گرديد. اما خشک كردن مي بايست به روش علمی و صحيح انجام شود . استفاده از حرارت بالا اگر چه موجب كاهش تانن می گردد اما كيفيت بقايای پسته را نيز می تواند در خوراک دام كاهش دهد.
بقايای پسته مي بايست در حرارت كمتر از 60 درجه سانتی گراد خشك شده و ماده خشك آن در حد استاندارد (ميزان رطوبت 8 – 12 درصد ) باشد. از اين طريق ماندگاری آن افزايش مي يابد و به راحتي قابل انتقال به ساير نقاط كشور خواهد شد.
مشخصات فنی محصول
خوراک دام از ضايعات كشاورزی از تعدادی مواد غذايی غير همگن تشكيل شده است لذا از نظر شكل ظاهری مي تواند به صورت پودری و يا به صورت پلت شده باشد . ويژگی های زير را می توان برای محصول موردنظر ليست نمود:
– خوراک دام در صورت پودري بودن بايد كاملا همگن باشد به طوري كه 70 درصد آن از الک های اتوماتيك يا دستی با چشمه های 212 میکرون پس از 5 دقیقه تکان دادن بگذرد.
– مواد متشكله خوراک دام بايد طوري مخلوط باشد كه نسبت تركيب مواد غذايی در يك نمونه 100 گرمی با فرمولاسيون مربوطه مطابقت داشته باشد.
– رنگ و بوی خوراک دام بستگي كامل به نوع مواد متشكله دارد ولي به طور كلي بايد داراي رنگ و بوي طبيعي و مناسب خود باشد.
– وجود ميكرواورگانيسم ها اعم از باكتری ها و قارچ ها و سموم ناشی از آنها بيش ازحد مجاز نباشد.
– افزودن هرگونه مواد خارج از آنچه كه در فرمولاسيون خوراک دام باشد ممنوع است.
– وجود آفات انباری و فضولات آنها ممنوع است.
فرمولاسيون
خوراک دام و طيور از اهميت خاصی برخوردار است زيرا اولاً حدود 60 تا 70 درصد هزينه توليد يك دامداري را هزينه غذا تشكيل مي دهد و ثانياً هنگامي مي توان يك دام را سالم دانست كه توليد آن ايده آل باشد. بنابراين تغذيه صحيح چه از لحاظ اقتصادي و چه از نظر سلامتي نقش اساسي را در پرورش دام ايفا مي كند.
مواد اوليه مورد استفاده براي توليد خوراک دام از ضايعات كشاورزی و دامی كاملا شناخته شده است. تعيين تركيبات و درصد مواد اوليه مصرفی در خوراک دام توليدی را فرمولاسيون نامند كه بنا به سليقه توليد كننده، سفارش مصرف كننده، محصولات موجود در بازار، قيمت محصولات اوليه و فروش محصولات توليدي متفاوت مي باشد.
به طور كلی عوامل زير در تعيين فرمولاسيون خوراک دام در نظر گرفته می شوند:
- احتياجات دام
- تركيب غذاهای مختلف و اثر آن در سلامتی و بيماری دام
- جنبه اقتصادی
موارد مصرف و كاربرد
محصول موردنظر در اين طرح خوراک دام برای مصرف دام هایی از قبيل گاو، بز، گوسفند و اسب می باشد با در نظر گرفتن اين مطلب كه جيره غذايي هر دام بسته به نوع دام و شرايط دام متفاوت است ولی مواد اوليه مورد استفاده يكسان می باشد.
به اين معنا كه براي هر دام از فومولاسيون خاصي استفاده مي شود. در اين طرح يک فرمولاسيون به عنوان مبنا انتخاب شده و محاسبات بر مبناي آن انجام شده است. فرمولاسيون موردنظر در بخش مواد اوليه آورده شده است.
بررسی كالاهای جايگزين
خوراک دام حاصل از تانن و ضایعات کشاورزی بهترين گزينه برای استفاده دام می باشد . محصولات زيادی ممكن است به عنوان خوراک دام مورد مصرف قرار گيرند ولي تعدادي از آنها به علت گران بودن و تعدادي نيز به علت فقير بودن از لحاظ ارزش غذايي مناسب نيستند.
از طرف ديگر خوراک آماده بر اساس فرمولاسيون مناسب از تعداد زيادي محصول تشكيل يافته است كه ضمن تامين نيازهاي غذايی دام مزايای ديگري از قبيل نگهداري مناسب تر، حمل و نقل راحت تر، خوش خوراک تر بودن و …را دارا می باشد.
به عنوان مثال ساقه خشک شده گياهان تيره غلات و حبوبات (كاه) كه پس از برداشت با ماشين آلات كشاورزی از دانه جدا می شود ارزش غذايی ناچيزی دارد.
محصولات جانشين ديگر شامل يونجه، گياهان علفی، شبدر، علوفه گاو و گوسفند نيز به علت گران بودن نسبت به خوراک دام دارای صرفه اقتصادی نيست همچنين ممكن است با مصرف آنها تمام نيازهای دام تامين نشود.
اهميت استراتژيكی محصول در دنيای امروز
صنعت توليد خوراک دام و طيور و آبزيان به دليل نقش مهمي كه در افزايش راندمان توليدات دامپروري ايفا مي كند از مهمترين زير ساخت های اقتصادی مؤثر بر زنجيره تأمين غذايی در جهان به شمار مي آيد.
اين صنعت مادر موجب توسعه فعاليت ساير بخش هاي وابسته در زمينه توليد مواد اوليه، تجهيزات، خدمات فنی – مهندسی و تجارت محصولات مربوطه گشته و بدينسان به شكل مستقيم و غيرمستقيم زمينه اشتغال زايی فراوان را فراهم مي كند.
و همچنين تولید خوراک دام و طیور زمينه ساز رشد دامپروری و نتيجتا ” توليد منابع غذايی پروتئينی برای جمعيت رو به رشد جهان است. تغذيه نامناسب باعث كاهش توليد شير در دام هاي شيرده، باعث لاغر شدن دام و كاهش توليد گوشت و از بين رفتن دام مي شود.
بنابر نظر كارشناسان علوم دامی تا 70 درصد هزينه های واحدهای دامپروري مربوط به تغذيه است. بنابراين لازم است تا تلاش های گسترده ای صورت گيرد تا راه های بهتر و مناسبتر در خصوص تأمين احتياجات دامها با هزينه كمتر بكار گرفته شود.
تامين خوراک دام به صورت سنتی از طريق فشار آوردن به مراتع تأمين می شود كه اين باعث افزايش روند تخريب جنگلها و مراتع می شود. توليد خوراک آماده دام از جهت محيط زيست نيز مهم و قابل بررسی است. با توجه به اينكه مواد اوليه محصول ضايعات كشاورزی و دامی می باشد توليد اين محصول با بازيافت اينگونه ضايعات در كاهش آلودگی محيط زيست موثر است.
كشورهای عمده توليد كننده و مصرف كننده محصول
در حال حاضر آمريكا، روسيه، چين و ژاپن به ترتيب مقام اول تا چهارم توليد خوراک آماده دام و طيور و آبزيان جهان را به خود اختصاص داده اند كه اين امر نشان دهنده اهميت فوق العاده صنعت مذكور در كشورهای پيشرفته است.
بررسی اجمالی روند توليد خوراک دام و طيور و آبزيان در منطقه خاورميانه نمايانگر موفقيت كشورهايي مانند تركيه با بيش از شش ميليون تن توليد است.
سهم ايران از توليد خوراک صنعتی دام هم اكنون رضايت بخش نيست و در اين زمينه نه تنها جايگاه صادراتي مناسبی كسب نگرديده بلكه به دليل عدم توجه به ترويج فرهنگ مصرف كنسانتره بخشي از نيازهاي اقلام خوراكی مصرفی دام و طيور و آبزيان كشور از طريق توزيع مستقيم مواد اوليه بين مزارع پرورشي انجام مي شود.
اين امر علاوه بر تشديد فعاليت بازار سياه و عدم استفاده بهينه از مواد اوليه خوراک دام ، ضايعات فراوانی را در كالاهای مصرفی ايجاد نموده و در نهايت باعث هدر رفتن سرمايه ملی و آثار تورمی در قيمت تمام شده محصولات پروتئينی دامی می شود. همچنين واردات مربوط به خوراک دام كشور نيز رقم بالايی است.
تكنولوژی و روش های توليد و عرضه محصول در كشور و مقايسه آن با ديگر كشورها
مراحل اصلي فرآيند توليد خوراک دام از ضايعات كشاورزی عبارت است از : بوجاری كردن، خرد كردن و آسياب كردن، مخلوط كردن، پلت كردن و كيسه كردن . هركدام از اين مراحل به اختصار در زير توضيح داده شده است:
بوجاری كردن: قبل از وارد شدن مواد اوليه از قبيل ضايعات پسته، ضايعات كارخانجات آرد، گندم، جو و … به فرآيند توليد بايد گرد و خاك و شن و سنگ ريزه آنها توسط دستگاه بوجاری گرفته شود.
آسياب كردن: تمام مواد اوليه ذكر شده در مرحله اول نيز بعد از بوجاری شدن توسط آسياب خرد می شوند. مواد پس از آسياب شدن در فرمولاسيون خوراک دام استفاده می گردد.
ميكس(مخلوط كردن) : در اين مرحله مواد اوليه طبق فرمولاسيون مربوطه در دستگاه ميكسر يا مخلوط كن كاملا مخلوط می گردد.
پلت كردن: برای حمل و نقل راحت تر و برای نگهداری مدت زمان بيشتر ، خوراک توليدشده به صورت پلت درآورده می شود. پلت به معنای حبه ، گلوله يا قرص می باشد.
كيسه كردن : خوراک پلت شده در كيسه بسته بندی می شود.
تعيين نقاط قوت و ضعف تكنولوژی های مرسوم
تهيه خوراک دام از ضايعات كشاورزی به دو صورت پيوسته و ناپيوسته انجام مي شود. در روش پيوسته تمام مراحل از شروع تا بسته بندی به صورت اتوماتيک انجام می شود بنابراين در مقايسه با روش ناپيوسته هزينه ماشين آلات بيشتر، تعداد نيروی انسانی مورد نياز كمتر و كيفيت محصول توليدی بهتر است.
در روش ناپيوسته حمل و نقل محصول بين ماشين آلات توليدی توسط دست انجام مي شود. بنابراين نرخ توليد كمتر از روش پيوسته است. در هر دو روش پيوسته يا ناپيوسته مي توان محصول نهايی را به صورت پودر يا پلت توليد نمود.
با توجه به اينكه قابليت جذب خوراک كه به صورت پلت درآمده بيش از خوراک پودری است، توزيع خوراک پلت شده راحتتر است و خوراک پلت شده دورريز كمتری دارد توليد خوراک به صورت پلت نسبت به خوراک پودری مزيت بيشتری دارد. در اين طرح از روش پيوسته برای توليد خوراک پلت شده استفاده می شود.
سلام طرح توجیهی تولید خوراک دام با ضایعات کشاورزی می خواستم برای سفارش و دادن اطلاعات بیشتر چیکار باید کرد ؟
با سلام لطفا برای ثبت سفارش یا استعلام قیمت طرح موردنظرتان با شماره : 09056370500 تماس بگیرید.